Ռոբեր Գետիկյան. «Չեմ կարող և չեմ ուզում պատկերել չարիքը»

Նրա հայրը հայ է, մայրը` գերմանուհի: «Խառնարյուն ընտանիքում ծնված լինելու շնորհիվ ես բացահայտեցի իրական հումանիզմի պատկերը»,- ասում է Գետիկյանը: Նա ապրում և ստեղծագործում է Ֆրանսիայում` հանդիսանալով ֆրանսիական ժամանակակից կինոյի հեղինակություններից մեկը, միջազգային կինոփառատոների մրցանակակիր և պարզապես հայ, ով երբեք չի մոռանում իր արմատների մասին:

Հարց.- Ձեր «Դեպի գրոհ» ֆիլմի հերոսի պես ինքներդ Ձեզ ամեն անգամ ասո՞ւմ եք` «Այժմ կնկարահանեմ քաղաքական ֆիլմ»:

Ռոբեր.- Այո': Կինոն իրականությանը միջամտելու եղանակ է և հաղորդակցության միջոց: Խնդիրներից մեկն այն է, որ ընդհանուր լեզու գտնես հանդիսատեսի հետ, լինես հասկանալի և թափանցիկ: Ես հասարակ ընտանիքի զավակ եմ: Հայրս գրագետ մարդ չէր, բանվոր էր: Ես միշտ ձգտել եմ նկարահանել այնպես, որ հայրս էլ հասկանա իմ ֆիլմերը: Ֆիլմը կինեմատոգրաֆիական պատմություն է, որը պիտի ընթեռնելի լինի առաջին իսկ մակարդակում, առաջին իսկ հայացքից, և, միաժամանակ, հանդիսատեսին մղի գոնե մեկ մակարդակ խորանալու` հասնելով թաքուն շերտերին, ներքին բարդություններին, պատկերի նրբություններին: Կինեմատոգրաֆիական պատմությունը պետք է գրել պարզ, մատչելի, շարադրել այնպես, որ հնարավոր լինի վերապատմել մեկ ուրիշին, բայց նաև թույլ չտալ որևէ ներողամտություն հանդիսատեսի հանդեպ և չհաճոյանալ նրան. ինձ համար սա է գլխավորը: Սա նաև քաղաքական խնդիր է: 

Կաննի կինոփառատոնում, 2002թ-ին

Հարց.- Քանի որ արդեն ավելի քան տասնհինգ տարի Դուք անփոփոխ աշխատում եք նույն դերասանական կազմի հետ, այնպիսի տպավորություն է առաջանում, թե ամեն անգամ դիմանկարում եք միևնույն մարդկանց: Թվում է` դրանով Դուք ընդգծում եք տարածության ու սոցիալական միջավայրի ճշմարտացիությունն ու բնականությունը: Օրինակ` Արիան Ասկարիդի ստեղծած տարբեր կերպարները, նրա` կենցաղային բախումներում մարմնավորած հոգեվիճակներն ընկալվում են որպես մեկ կնոջ պատմություն, մեկ բնավորության էվոլյուցիա: Սա վերաբերում է նաև մյուս դերասաններին:  

Ռոբեր.- Աշխատելով դերասանների սահմանափակ շրջանակի հետ` ես ձգտում եմ, որ դրա շնորհիվ աճի, հասունանա, խտանա ռեալիստականությունը և բարձրանա հանդիսատեսի վստահության մակարդակը: Սա սերիականության, հստակ հետևողականության սկզբունքն է: Բայց ես միանգամից չեմ որսացել այն: Իմ երկրորդ կամ երրորդ ֆիլմից հետո ես հասկացա, որ արդեն ունեմ իմ հանդիսատեսը, որն իրեն համարում է էկրանի վրա իմ կողմից ստեղծված ընտանիքի մի մասնիկը: Այդ հանդիսատեսին հետաքրքրում է, թե տվյալ պահին ինչպիսին է Արիան Ասկարիդը, նրա վարսերը երկա՞ր են, թե՞ կարճ, իսկ ամենակարևորը` այս անգամ ինչպես կդասավորվեն նրա և Ժան-Պիեռ Դարուսենի կամ Ժերար Մեյլանի մարմնավորած կերպարների հետ հարաբերությունները, կդառնա՞ն, արդյոք, ընկերներ, ամուսիններ կամ սիրեկաններ: Ինձ հաճախ են ասել, թե իմ դերասանները ցուցադրում են արժանահավատության այնպիսի մակարդակ, որ անհնար է տարբերակել` խաղո՞ւմ են, թե՞ ոչ: Բնականության այդ վիճակը պայմանավորված է երկարատև համատեղ աշխատանքով: Նույնպիսի մթնոլորտ էր տիրում նաև Ֆասբինդերի, Կասավետիսի, Պանյոլի ֆիլմերի նկարահանման հրապարակներում: Իմ և դերասաններիս միջև չկան ուժային հարաբերություններ: Փոխվստահությունը, էներգիաների փոխանակումը մեզ ամեն անգամ օգնում են հաղթահարել նոր խնդիրներ:

Կադրեր «Քաղաքում ամեն ինչ հանգիստ է» (2000թ), «Փողը երջանկություն է բերում» (1993թ), 
«Մարսյան դաշտի անցորդը» (2005թ), «Ճանապարհորդություն դեպի Հայաստան» (2006թ) ֆիլմերից

Հարց.- Հավատարմությունը տվյալ տեղին և այդ տեղի ոգուն ներթափանցում են Ձեր բոլոր պատմություններ, որոնք ծավալվում են Մարսելում: Դուք հանդես եք գալիս որպես հնագետ, ով շերտ առ շերտ պեղում է նույն բլուրը, կամ` որպես ոսկեխույզ, ով ուսումնասիրում է միշտ նույն հանքերակը: Սա վերաբերում է ոչ միայն կերպարներին ու դերասաններին, այլև տարածությանը: Ակամա սկսում ես զուգահեռներ անցկացնել «Մարդկային կատակերգության» և նեոռեալիզմի հետ:

Ռոբեր.- Անհամեստություն կլիներ, եթե ինձ համեմատեի Բալզակի հետ, նույնիսկ եթե թվում է, որ իմ գաղափարները մոտ են «Մարդկային կատակերգության» հեղինակի մտահղացմանը: Թերևս, ստեղծելով մի ֆիլմից մյուսը թափառող կերպարներ, որոնք թեթևակի փոփոխվում և վերադառնում են ի շրջանս յուր, մենք փորձում ենք նորովի հայտնագործել աշխարհը, իսկ մտացածին տարածությունը փորձում ենք դարձնել ճանաչելի, գրավիչ ու արժանահավատ, ինչպիսին իրական տարածությունն է: Եթե խոսենք իմ` միշտ նույն հասարակական խմբի հանդեպ ունեցած հավատարմության մասին, ապա կասեմ հետևյալը` բոլորը չէ, որ միանման են: Այդուհանդերձ, ես համարում եմ, որ չափազանց կարևոր է պատկանել հենց այն սոցիալական դասին, որի մասին պատմում ես:  

Հարց.- Կասավետիսն ու Ֆասբինդերը, ինչպես և Դուք, ստեղծել են քաղաքական կինո: Դուք և՞ս աշխատում եք համախոհների հետ, այն մարդկանց, ովքեր կիսում են Ձեր քաղաքական հայացքները: Թե՞ ողջունում եք տարաձայնություններն ու բանավեճերը: Դրանք օգնո՞ւմ են աշխատանքի ընթացքում: 

     

Ռոբեր.- Ես կարծում եմ` ոչ թե կոնֆլիկտն է օգնում, այլ այն, ինչը մենք անվանում ենք «ընտրովի հարազատություն». հենց դա է ծնում մի ընդհանուր էներգիա և օգնում է կառավարել այդ էներգիան: Կոնֆլիկտներն ինձ համար քայքայիչ երևույթ են: Բայց դա չի նշանակում, թե ես ու իմ թիմը ներողամիտ ենք միմյանց հանդեպ: Ընդհակառակը` որքան ավելի երկար ես աշխատում ինչ-որ մեկի հետ, այնքան ավելի պահանջկոտ ես դառնում նրա նկատմամբ: Այդպիսի փոխադարձ խստապահանջության պայմաններում յուրաքանչյուրն աշխատում է լավագույն արդյունքի համար և, իր գործում լինելով անհանդուրժող, անհամբերությամբ սպասում է այդ արդյունքին: Այն ռեժիսորները, ում ֆիլմերում նկարահանվում են իմ դերասանները, նրանց հաճախ ներում են այն, ինչը ես երբեք չեմ ներում: Ակտիվ թիմային աշխատանքի արդյունքում բյուրեղանում է ընդհանուր որակը: Ամենակարևոր խնդիրը այդ բյուրեղը պահպանելն է և ոչ թե փշրելը: Իսկ դրա համար անհրաժեշտ է մեծ պահանջկոտություն, փոխադարձ քննադատություն: Պետք է միմյանց ներկայացնել խստապահանջության ամենաբարձր չափորոշիչները: 

Հարց.- Կինեմատոգրաֆիական ո՞ր միջավայրում եք ձևավորվել: Ո՞ր ռեժիսորների ազդեցությունն եք կրում:      

   

Ռոբեր.- Ինձ վրա ազդեցություն են թողել այն մարդիկ, ում արվեստում կա խիստ անհատական հնչերանգ, և ովքեր լոկ իրենց բնորոշ անկրկնելի ոճով պատմել են այն մասին, ինչը կարևոր է բոլորիս համար: Այդ իմաստով` ես ամենաշատը կրում եմ Պազոլինիի և Ֆասբինդերի ազդեցությունը:

Հարց.- Ձեր ֆիլմերում դասակարգային պայքարը հարաբերվում է միջռասայական բախումների հետ: Ձեզ համար այդ խնդիրները փոխկապակցվա՞ծ են:

Ռոբեր.- Ինձ համար դա հեշտ լուծելի խնդիր է: Ըստ իս` միակ ընդդիմությունը, միակ պայքարը, որ գոյություն ունի աշխարհում, աղքատների և հարուստների միջև է: Ես չեմ ասում` բուրժուազիայի և պրոլետարիատի միջև: Խոսքն այն մասին չէ, թե ինչպես են երանգավորվում դասակարգային շահերը: Ավելի կարևոր է այն, որ երբ աղքատները սկսում են պայքարել, մարտնչել միմյանց դեմ, դրանից միշտ օգուտ են քաղում հարուստները, և ինչ-որ մեկը գումար է դիզում դրա արդյունքում:

Հարց.- Երբ Ձեր հերոսները դիմում են ծայրահեղ քայլերի` բանկեր են թալանում, պատանդներ են վերցնում, ապա դա անում են միայն իրենց հասանելիքը հետ ստանալու նպատակով: Այլ կերպ ասած` նրանք երբեք ավելին չեն վերցնում: Սա, արդյոք, չի՞ հանդիսանում կարկատանները ծածկելու կարճատև տարբերակ. չէ՞ որ նրանք գիտեն, որ այդ իրավիճակը կրկնվելու է վերստին ու վերստին: Ճիշտ չէ՞ր լինի ավելի արմատական քայլեր ձեռնարկել` միանգամից վերցնելով ողջ հասանելիքը:  

Ռոբեր.- Գուցեև հենց դա էլ ճիշտ կլիներ: Բայց այդ երկընտրանքի պատճառն այն է, որ ես չեմ կարողանում նկարահանել չարիքը, էկրան բարձրացնել թշնամուն: Ինձ թվում է, որ մարդասպանին, հրեշին, ճիվաղին կինոհերոս դարձնելով` մենք մարդկայնացնում ենք նրան, ակամա օժտում ենք մարդկային գծերով, և նա արժանանում է որոշակի արձագանքի ու առաջացնում է անխուսափելի կարեկցանք: Ըստ իս` էկրանի վրա երևացող հանցագործը որևէ կերպ չի կարող «խուսափել» կարեկցական հույզեր առաջացնելուց: Այդ իսկ պատճառով թշնամին ու չարիքն իմ ֆիլմերում միշտ լղոզված են:

Ռոբեր Գետիկյանը կնոջ` դերասանուհի Արիան Ասկարիդի հետ

Հարց.- Ձեր հերոսներին վերաբերվում եք առանց ձևականությունների` առանց դիստանցիայի, ներողամտության և ցանկացած տեսակի մխիթարիչ մանևրների: Դուք սոցիալական աշխատող չեք: Հենց այդ պատճառով էլ Ձեր ֆիլմերը կարող են հասցեագրված լինել նրանց, ում մասին դրանք պատմում են: Բայց աշխարհում արդեն վաղուց ընդունված է աղքատներին նկարահանել հարուստների համար: «Նվաստացվածների ու անարգվածների» իրականությունը նախատեսված է բոլորովին այլ հանդիսատեսի ցույց տալու համար: Այդպիսով, այս իրականություններն օտարանում են: Դա նման է հումանիտար օգնության տեխնոլոգիային, երբ աղքատներին ձեռք են մեկնում ռետինե ձեռնոցներով: Ինչպե՞ս եք վերաբերվում այդ միտումին:  

Ռոբեր.- Ճիշտ և արդարացի դիտարկում է: Հաճախ աղքատներին նայում են բարձրից, հետևաբար` ընկալում են մակերեսորեն: Մինչդեռ ես ձգտում եմ դրան հաղորդել նոր արժեք, տեսանելի դարձնել համերաշխությունն ու փոխօգնությունը, որոնք, ի հայտ գալով աղքատ մարդկանց միջև, օգնում են նրանց գոյատևել: Ուզում եմ ասել, որ աղքատներին է պատկանում այս աշխարհի ողջ հարստությունը, և ամենաաղքատ մարդն էլ իրավունք ունի այդ հարստությունը ձեռք բերելու:

Հարց.- Ինձ թվում է, որ Ձեր ավելի ուշ շրջանի ֆիլմերում, մասնավորապես` «Մարի-Ժոն և նրա երկու սերերը» ֆիլմում, մարդկայինը դադարում է նույնականանալ սոցիալականի հետ, թեպետ սոցիալական աուրան ոչ մի տեղ չի անհետանում: Սա նման չէ Ձեր վաղ շրջանի աշխատանքներին, այնտեղ հակառակ պատկերն է: Ինչո՞վ է պայմանավորված այս փոփոխությունը:  

Ռոբեր.- Ես չգիտեմ, թե ինչու է այդպես: Իրոք, վերջին մի քանի ֆիլմերում իմ կինոհերոսներն ավելի պակաս չափով են դառնում սոցիալական հանգամանքների զոհ և ավելի մեծ չափով են ինքնադրսևորվում: Այսօր ինձ պետք են հենց այդպիսի հերոսներ:

Կադրեր «Կիլիմանջարոյի ձյուները» (2011թ), «Մի խենթ պատմություն» (2015թ), «Մարի-Ժոն և նրա երկու սերերը» (2002թ), «Դեպի գրոհ» (2000թ) ֆիլմերից

Հարց.- «Մարսյան դաշտի անցորդը» ֆիլմում, որը հանդիսանում է բացառություն Ձեր մարսելյան ֆիլմաշարում, Դուք Միտերանին պատկերել եք այնպես, ինչպես ինքն է իրեն անվանել` «Ֆրանսիայի վերջին իսկական նախագահը»: Եվրամիության խնդիրները բարձրացնելով` Միտերանը մտահոգություն էր հայտնում ֆրանսիացիների ազգային նկարագրի պահպանման հարցի վերաբերյալ: Ինչպե՞ս եք ընկալում այդ խնդիրը: Հավատո՞ւմ եք, որ Միտերանի պես աջ գաղափարախոսություն ունեցող քաղաքական գործիչը կարող է դառնալ ձախ գաղափարախոսության կրողը: Նա ունի՞ դրա ներքին և հասարակական իրավունքը: 

Ռոբեր.- Ինչ վերաբերում է առաջին հարցին, ապա, ըստ իս, ցանկացած ինքնանույնականություն առասպել է: Ես նախընտրում եմ Չեխովի դիրքորոշումը. եթե դուք պատմեք այն մասին, թե ինչ է կատարվում ձեր գյուղում, ապա դուք հետաքրքիր կլինեք ողջ աշխարհին: Ինձ առհասարակ հուզում է աշխարհի և գյուղի երկճյուղավորումը` որպես համապարփակի ամփոփում որոշակիի մեջ: Իսկ եթե խոսենք մարդկանց մասին, ապա ողջ մարդկությունը ամենևին էլ Ֆրանսիան չէ, այլ ես եմ և ինձ շրջապատող հինգ հարյուր մետրը: Այժմ` երկրորդ հարցի առնչությամբ: Ես կարծում եմ, որ աջը կարող է դառնալ ձախ: Որպես կանոն` աջ հայացքները ժառանգական են, դրանք բնատուր համոզմունքներ են, որոնք սերում են բուրժուական անցյալից, գավառականությունից, քրիստոնեությունից: Այդ «աջակողմյանը» բացատրվում է սոցիալական ծագմամբ: Եվ ինչպես մարդն է ընդունակ հաղթահարելու իր սոցիալական ծագման կաղապարները կամ փոխելու դրանք գիտակցական ընտրության միջոցով, այդպես էլ աջ հայացքների ջատագովը, ով դրանց հետևում է հիմնականում ինքնաբերաբար, կարող է գիտակցորեն հրաժարվել դրանցից և մեկուսանալ:     

Հարց.- Ըստ Ձեզ` այժմ ի՞նչ է կատարվում ձախ գաղափարախոսության հետ: 

Ռոբեր.- Ես կարծում եմ, որ այժմ ձախ գաղափարախոսություն գոյություն չունի: Միտերանն էլ նույնն էր ասում, և ես համամիտ եմ: Պատճառն այն է, որ երբ անձը ձեռք է բերում իշխանություն, նա ձուլվում է իշխող դասակարգի հետ: Անհրաժեշտ է առաջվա պես ձգտել համաշխարհային հարստության ճիշտ վերաբաշխմանը, սոցիալական տարբերությունների հարթեցմանը: Քանի որ չկա ձախ գաղափարախոսություն, պետք է հայտնաբերել որևէ նոր` ուրիշ գաղափար, որը կծառայի այդ նպատակին:  

Հարց.- Կինոն կարո՞ղ է դա անել: Եվ, առհասարակ, քաղաքական կինոն կարո՞ղ է իրապես ազդել մարդկանց մտածողության վրա: Դուք հավատո՞ւմ եք կինոպատկերը քաղաքականացնելու` Գոդարի ոգով գաղափարին:

Ռոբեր.- Կարծում եմ` կինոն այդ առումով մեծ դերակատարում ունի, քանի որ ցանկացած կինո ձախակողմյան է: Կինոն այնպիսի երևույթ է, որն ուսումնասիրում է, ծանրութեթև է անում, ստուգում է հիմքի ամրությունը, հաստատում է և վերստին վիճարկում է ինչ-որ գաղափարներ: Սա ճանաչողության հզոր գործիք է: Մշտապես կասկածի ենթարկելով իր ուսումնասիրության առարկան` կինոն հանդիսանում է ձախ գաղափարախոսության իրական մարմնացում:   

Հարց.- Ասացիք, որ աջ հայացքներ ունեցող մարդը կարող է ընդունել ձախ հայացքներ: Իսկ հակառակ տարբերակը հնարավոր համարո՞ւմ եք:

Ռոբեր.- Նա, ով իսկապես ձախ հայացքներ ունի, երբեք չի դառնա աջ:  

Հարց.- Ինչո՞ւ:

Ռոբեր.- Թերևս, սա Ֆրանսիայի սպեցիֆիկ առանձնահատկությունն է և կիրառելի է միայն մեր պարագայում: Ֆրանսիացի աջերն այն ուժերն են, որոնք հիմնվում են քրիստոնեական փիլիսոփայության վրա, այն մարդիկ են, ովքեր մասնակցել են Դիմադրությանը, հավատում են մարդասիրական արժեքներին և պատրաստ են միավորվել ձախերի հետ: Օրինակ` դը Գոլի կուսակցության հետևորդները միշտ սերտ կապ են ունեցել կոմունիստների հետ, քանի որ նրանց միավորել է գաղափարախոսական մեկ ընդհանուր պլատֆորմ` ազգային, եղբայրության և ազատության գաղափարները: Ընդհանրապես, Ֆրանսիական հեղափոխության գաղափարները, որոնցից բոլորս սկիզբ ենք առել, նախկինի պես հանդիսանում են համախմբող ուժ:    

Հարց.- «Փողը երջանկություն է բերում» ֆիլմում Ժան-Պիեռ Դարուսենը մարմնավորում է մի հոգևորականի կերպար, ով իր տեսակով ու շարժուձևով հիշեցնում է Ռոբեր Բրեսոնի «Գյուղական քահանայի օրագիրը» ֆիլմի հերոսին: Ընդհանրապես, Ձեր հերոսներն ինչ-որ առումով նման են բրեսոնյան կերպարներին. նրանք նույնքան ինքնամփոփ են, շարժվում և գործում են նույն կերպ, թեպետ մի որոշակի պահին անկեղծանում են միմյանց հետ: Ինչպե՞ս եք վերաբերվում այս համեմատությանը:   

Ռոբեր.- Այո', Բրեսոնն ինձ ուղղորդում է, չնայած ես նկարահանում եմ ավելի քաղաքականացված, ավելի պատմողական, ավելի ուղղագիծ, ավելի մատչելի կինո: Կցանկանայի մեջբերել ֆրանսիացի մեծ ռեժիսոր, թատերական բեմադրիչ, դերասան և մինչև իր կյանքի ավարտը Ազգային ժողովրդական թատրոնի ղեկավար Անտուան Վիտեզի խոսքերը. «Իմ կրեդոն է` ստեղծել էլիտար արվեստ` բոլորին մատչելի»: Կարելի է ասել ավելի կարճ` էլիտարություն բոլորի համար:   

Հարց.- Բրեսոնի վերջին` ամենակոշտ ֆիլմը կոչվում է «Փողեր», իսկ Ձերը` «Փողը երջանկություն է բերում»: Փողը Ձեզ համար ի՞նչ նշանակություն ունի:   

Ռոբեր.- Ես այդ խնդիրն ընկալում եմ մարքսիստական բնորոշման սահմաններում` փողը սոցիալական հարաբերությունն է: Ֆրանսիայում բավականին պրովոկացիոն քայլ էր «Փողը երջանկություն է բերում» անվանմամբ ֆիլմ նկարահանելը: «Փողի մեջ չէ երջանկությունը» հարմար ասացվածքը լսում ես ամենուր. ըստ երևույթին` դա հորինել են հարուստները, որպեսզի խաբեն աղքատներին: «Փողը երջանկություն է բերում» խոսքերը յուրօրինակ հակաֆրազ են, ինչպես և «Քաղաքում ամեն ինչ հանգիստ է» խոսքերը: Չէ՞ որ քաղաքն ամենևին էլ հանգիստ վայր չէ: Այսօրինակ իմաստային ձևափոխումները հնարավորություն են տալիս կասկածի ենթարկել սկզբնական միտքը: Բացի այդ` գոյություն ունի «կարիք» հասկացությունը, որը ֆրանսիական օրենսդրությունում նույնիսկ ունի իր իրավաբանական սահմանումը. դա մարդու այն վիճակն է, որի պատճառով նա չի կարողանում ապահովել իրեն և իր ընտանիքը: «Փողը երջանկություն է բերում» ֆրազն ու դրա հակադիր տարբերակն ընթերցվում են տարբեր կերպ` պայմանավորված այն փաստով, թե ով է արտաբերում` «Ռոլս-Ռոյսի» տե՞րը, թե՞ ողորմություն մուրացողը:

Հարց.- «Փողը երջանկություն է բերում» ֆիլմում հոգևորականը հարթում է ֆրանսիացիների և արաբների, ինչպես նաև աղքատների միջև եղած քաղաքային թշնամանքը: Սա չի՞ խորհրդանշում ձախ գաղափարախոսության և կրոնի համատեղումը:

Ռոբեր.- Կարծում եմ` հարուստների և աղքատների դիմադրությունն ընդգրկում է հասարակության բոլոր շերտերը, այդ թվում` եկեղեցական, կրոնական միջավայրը: Կան հարուստ հոգևորականներ, և կան աղքատ հոգևորականներ: Երբ ես ստեղծում էի Դարուսենի մարմնավորած կերպարը, մտածում էի, մասնավորապես, այն խեղճ ձախ հոգևորականների մասին, ովքեր, օրինակ, ներգրավվում էին Հարավային Ամերիկայի պարտիզանական ջոկատներում: Այդ մարդիկ ի սկզբանե հանդիսանում էին քրիստոնեական գաղափարախոսության կրողը, նրանք հրաժարվում էին երկրային բարիքներ կուտակելուց, մերժում էին դրանք: Այդ իմաստով` ես ցանկանում էի հեռանալ կրոնը որպես սոցիալական բոլոր տարբերությունները հարթող համապարփակ տարբերակ հռչակած պարզունակ ու նեղմիտ աշխարհայացքից: Ի վերջո, Պազոլինիի «Ավետարան ըստ Մատթեոսի» ֆիլմը աշխարհի լավագույն ստեղծագործություններից է: 


սկզբնաղբյուրը` Искусство кино