«Շինդլերի ցուցակը», «Նյու Յորքի ավազակախմբերը», «Առաքելությունն անիրագործելի է», «Վիշապի դաջվածքով աղջիկը»… Սթիվեն Զաիլյանի աստեղային սցենարների շարքը կարելի է երկար շարունակել: The Times հեղինակավոր պարբերականը նրան համարել է Հոլիվուդի ամենահմուտ և խորաթափանց սցենարիստը:
Ազգությամբ հայ Սթիվեն Զաիլյանը ծնվել է ամերիկաբնակ լրագրող Ջեյմս Զաիլյանի ընտանիքում: Նա համագործակցել է Սթիվեն Սփիլբերգի, Բրայան դե Պալմայի, Ռիդլի Սքոթի, Մարտին Սկորսեզեի, Սիդնի Փոլաքի, Դեյվիդ Ֆինչերի և այլ հանրահայտ ռեժիսորների հետ, հանդես է եկել նաև որպես ռեժիսոր և պրոդյուսեր, արժանացել է «Օսկարի» և այլ մրցանակների: «Ես չեմ սիրում երկար մենախոսությունները. ոչինչ չասող, սակայն իրենց լռությամբ ամեն ինչ արտահայտող կերպարներն ինձ համար լավագույնն են»,- ասում է Զաիլյանը:
Հարց.- Դուք աշխատել եք բազմաթիվ անվանի ռեժիսորների հետ. արդյոք նրանք շա՞տ էին տարբերվում, օրինակ` Ֆինչերի հետ սցենարի շուրջ աշխատելը Սփիլբերգի հետ նույն աշխատանքն անելուց:
Զաիլյան.- Ո'չ: Մեծ ռեժիսորների, ում հետ աշխատել եմ, ընդհանրությունն այն է, որ նրանք գրողին չեն թելադրում, թե ինչ անի: Իսկ մյուս` ոչ առաջնակարգ ռեժիսորները սովորաբար ասում են` «եթե այսպես չանես, ինքս կանեմ»: Իհարկե, այս վերջին տարբերակն ամենևին էլ լավագույնը չէ մարդուց առավելագույնը քաղելու համար:
«Շինդլերի ցուցակը» |
Հարց.- Այդպիսիներին երբևէ ասո՞ւմ եք` «Սփիլբերգն այսպես կաներ…»:
Զաիլյան.- Ո'չ: Գաղտնիքն այն է, որ պարզապես փորձես աշխատել միայն լավ ռեժիսորների հետ:
Հարց.- Դեյվիդ Ֆինչերը քմահա՞ճ է սցենարային դետալների նկատմամբ:
Զաիլյան.- Բնավ: Եվ ես երբեք խնդիր չեմ ունենում նրանց հետ, ովքեր ուշադիր են մանրուքների հանդեպ: Դու խնդիր ունես այն դեպքում, եթե դժգոհ են կարևոր հարցերում: Եթե ռեժիսորն ինձ ասեր` «ես չեմ հասկանում այս կերպարը, իմ կարծիքով` սա վատ կերպար է», այդ դեպքում ես չէի իմանա, թե ինչ անեմ: Իսկ ես ու Դեյվիդը քննարկում էինք այնպիսի յուրահատուկ դետալներ, ինչպիսիք են, օրինակ, «կարո՞ղ է տվյալ տեսարանը լինել ավելի արտահայտիչ», կամ` «կարո՞ղ է ևս մեկ հետաքրքիր իրավիճակ ստեղծվել այս տեսարանում»: Այդ ամենը շատ հետաքրքիր էր:
Հարց.- Երբ Ֆինչերը նկարահանում էր իր «Սոցիալական ցանց» ֆիլմը, սցենարիստ Աարոն Սորկինը նկարահանման հրապարակում էր: Դուք և՞ս նույն կերպ եք վարվել:
Զաիլյան.- Առաջին երկու շաբաթվա ընթացքում ես ներկա եմ եղել. նրանք նկարահանում էին, իսկ ես վերանայում էի սցենարը, զրուցում դերասանների հետ և որոշ գլխավոր տեսարանների փորձեր անցկացնում: Այդքանը: Իհարկե, ես կարող էի ամենօրյա հաշվետվություններ ստանալ այն մասին, թե ինչ է կատարվում նկարահանման հրապարակում, ինչն է պետք շտկել, ինչն է ընթանում կամ չի ընթանում ըստ սցենարական կանոնների: Սակայն ես այնպիսի մարդ չեմ, որ նստեմ նկարահանման հրապարակում և ստուգեմ, թե արդյո՞ք ամեն ինչ ճիշտ է արվում: Դա իմ երազած աշխատանքը չէ:
«Նյու Յորքի ավազակախմբերը» |
Հարց.- Երբ կարդացիք «Վիշապի դաջվածքով աղջիկը» գիրքը, սցենարի հետ կապված որևէ հետազոտություն կամ հարցազրույց չարեցի՞ք:
Զաիլյան.- Ո'չ: Իմ զգացողությունը մոտավորապես այսպիսին էր` «արդյոք վստա՞հ եմ, որ գիտեմ, թե այս նյութի հետ ինչ է պետք անել»: Ես չգնացի էկրանավորման շվեդական տարբերակը դիտելու, հետևաբար` չէի կարող այն որպես հիմք ընդունել: Ամիսներ շարունակ ես փորձում էի գտնել լուծումներ, գծագրեր ու նշումներ էի անում, ցուցակներ էի կազմում, զբոսնում էի և ատում էի բոլորին ու ամեն ինչ: Սա միայնակ արվող աշխատանք է: Փողոցի մյուս կողմում սուրճ վաճառող տղաներն ինձ արդեն ճանաչում էին: Նրանք տեսնում էին իմ վիճակը:
Հարց.- Ֆիլմի ստեղծման նախնական փուլում Ֆինչերը նշել էր, թե այս վեպում ինքը տեսել է «Չինական թաղամասը»: Դուք նո՞ւյնպես:
Զաիլյան.- «Չինական թաղամասը» ես միշտ համարել եմ բոլոր ժամանակների մեծագույն ֆիլմերից մեկը, սակայն նախկինում չէի դիտարկել այդ տեսանկյունից: Իսկ հիմա, երբ այդ մասին նշեցիք, մտածեցի, որ, իրոք, երկուսն էլ ունեն համանման հին երանգավորում: «Չինական թաղամասը» մի ժամանակակից հայացք էր` հին պատմությանն ուղղված, «Վիշապի դաջվածքով աղջիկը»` նույնպես: Սա ժամանակակից նուար ֆիլմ է: Երկու դեպքում էլ տեսնում ենք խուզարկուների կերպարներ, ովքեր սենդվիչ և սուրճ են ճաշակում` սքոթչ ըմպելու և երկար վերարկու կրելու փոխարեն: Այդուհանդերձ, նրանք գործում են նույն կերպ, ինչպես նուար ֆիլմերի խուզարկուները:
«Վիշապի դաջվածքով աղջիկը» |
Հարց.- Լիսբեթ Սալանդերը չափազանց սակավախոս, գրեթե «միավանկ» կերպար է: Հետաքրքի՞ր էր նրա կերպարը շարադրելը:
Զաիլյան.- Ես այն ստեղծագործողներից չեմ, ովքեր գրում են երկար մենախոսություններ: Ըստ իս` իմ սցենարների զգալի մասում տեսարաններն ավելի շատ են, քան բազմաթիվ ֆիլմերում: Յուրաքանչյուր ֆիլմ կարող է ունենալ միջինը 100 տեսարան, իսկ իմ սցենարներն ունեն միջինը 300 տեսարան: Շարժման, տեսարանի առումով այստեղ ամեն ինչ ավելի կարճ է, դրանք բոլորովին նման չեն պիեսների: Վիզուալ պատմողականությունն, ըստ իս, ավելի հետաքրքիր է: Եթե ես կարող եմ ցույց տալ` ասելու փոխարեն, ես հենց այդպես էլ կանեմ: Ինձ համար կատարելությունը ոչ մի բառ չարտասանող կերպարն է. ես հենց դա եմ սիրում:
Հարց.- Ինչ-որ գործնական դասեր քաղե՞լ եք Ձեր առաջին` «Բազեն և Ձնեմարդը» սցենարից:
Զաիլյան.- Այդ օրերին ես չափազանց շատ էի գրում: «Բազեն և Ձնեմարդն» իմ ամենաերկար սցենարն է, որը ստեղծվեց այդքան տանջանքների գնով, սակայն, արդյունքում, շատ կարևոր հատվածներ կտրվեցին ու դուրս թողնվեցին: Կարող եմ ասել, որ պետք չէ երկար ժամանակ ծախսել կերպարի նկարագրության վրա: Կերպարը հարկ է նկարագրել սյուժեի զարգացմանը զուգընթաց, որպեսզի ֆիլմը սկզբից ևեթ ձանձրալի չթվա:
«Հանիբալ» |
Հարց.- Տեղեկություններ կան, որ այժմ Միշել Գոնդրիի հետ աշխատում եք Ֆիլիպ Քինդրեդ Դիքի «Ուբիկ» վեպն էկրանավորելու ուղղությամբ…
Զաիլյան.- Այո', սակայն ես հանդես եմ գալիս որպես պրոդյուսեր` իմ սեփական փոքր կինոընկերությամբ, և խոսքը վերաբերում է համատեղ արտադրությանը:
Հարց.- Տեղեկություններ կան նաև Խալեդ Հոսեյնիի` երկու աֆղան կանանց հետաքրքիր կյանքի մասին պատմող «1000 փայլատակող արև» ստեղծագործության էկրանավորման մասին…
Զաիլյան.- Դա դեռևս հստակ որոշված չէ, համենայնդեպս` ես դա հաստատ չեմ նկարահանի: Սկզբում քննարկվում էր իրանցի ռեժիսոր Ջաֆար Պանահիի թեկնածությունը («Շրջան», «Խաղից դուրս»): Սակայն նրան ձերբակալեցին և արգելեցին նկարահանել: Ամեն դեպքում` Պանահին ասել է, որ կցանկանար զբաղվել այդ նախագծով:
Հարց.- Նա պատրաստվում էր էկրանավորե՞լ Ձեր սցենարը:
Զաիլյան.- Այո, այո՛։ Ռեժիսուրայի տեսանկյունից մեզ դուր չի գալիս «Քամու ետևից վազողը» ֆիլմը, որը գրական սկզբնաղբյուրի ամերիկանացված տարբերակն է: Մենք նախընտրում ենք ունենալ Միջին Արևելքին հոգեհարազատ ֆիլմ, հետևաբար` կշարունակենք ռեժիսորի փնտրտուքը:
«Արթնացում» |
Հարց.- Պանահիի վիճակը, կարծես թե, լավ չէ:
Զաիլյան.- Ոչ, ես պարզապես ուզում էի ասել, որ իրավիճակը շատ ավելի խնդրահարույց և բազմաշերտ է, քան պարզապես այն գաղափարը, թե` «հիանալի կլիներ, որ ֆիլմը նկարահաներ հենց նա»: Այս պահին կա մի ավելի կարևոր հարց. ինչի՞ նման է լինելու այդ մարդու կյանքն այսուհետ: Եվ այս հարցը պետք է շատերին մտահոգի:
սկզբնաղբյուրը` Time Out London ամսագիր
COMMENTS