«Մենք վարժվել ենք արտաքին, մակերեսային երևույթներին, որոնց չափից դուրս մեծ կարևորություն է տրվում այս աշխարհում։ Եթե իմ ֆիլմում Դոմինիկ Պինոնի փոխարեն նկարահանվեր, ասենք, Բրեդ Փիթը, ոչ մի ֆիլմ էլ չէր ստացվի․․․ Ամենագեղեցիկը մարդու ներսում է, և իմ ֆիլմերն այդ մասին են»։ Կլոդ Լելուշ
«Սեփական երջանկությունից հրաժարվելը խելագարություն է»։Ֆրանսիական կինոյի պատմությունը լի է նշանակալից էջերով՝ Լյումիեր եղբայրների սինեմատոգրաֆից մինչև նրբաճաշակ «Նոր ալիքը», Ֆրանսուա Օզոնի սադրիչ փորձարարություններից մինչև Ժան-Պիեռ Ժոնեի կենսահաստատ հումորը։ Այդ պատմության մասն է կազմում նաև Կլոդ Լելուշը՝ որպես մի յուրահատուկ երևույթ։
Երբ Կլոդ Լելուշն ութ տարեկան էր, հայրը նրան նվիրեց սիրողական կինոխցիկ։ Տղան նայեց օբյեկտիվին և հասկացավ, որ մանկական խաղերն իրեն այդուհետ այլևս հետաքրքիր չեն։ Կարելի է զբաղվել ավելի գրավիչ մի գործով՝ նկարահանել և մոնտաժել իրականությունը։
Ժակ Բրելը, Լինո Վենտուրան, Կլոդ Լելուշը |
«Անկեղծ ասած՝ ես կարողանում եմ ֆիլմեր նկարահանել միայն սիրո մասին։ Պատերազմի թեմատիկային այլևս չանդրադարձա, թեպետ մանուկ հասակում տեսել եմ և՛ օկուպացիա, և՛ համակենտրոնացման ճամբար, որտեղ ուղարկել էին ինձ ու մորս»։
ֆրանսահայ դերասան Շառլ Ժերարի հետ |
Չնայած այս ամենին՝ ֆրանսիական կինեմատոգրաֆում, թերևս, չկա մի ռեժիսոր, ով կունենար նույնքան հակասական ստեղծագործական կենսագրություն, ինչպիսին Լելուշինն է։ Ո՞վ է նա։ Հանճա՞ր, թե՞ սոսկ հաջողակ ճակատագիր ունեցող արվեստագետ։ Տաղանդավոր պրոֆեսիոնա՞լ, թե՞ բախտավոր գրամոլ, ով շարունակել է «սնվել» պատահաբար հաջողված ընդամենը մեկ ֆիլմի համբավով։ Արդեն գրեթե կես դար կինոքննադատները վիճում են այդ մասին։ Այդուհանդերձ, հարցը թողնելով մասնագետներին՝ փորձենք վերհիշել զգացմունքներից ու հույզերից հյուսված նրա ամենաճանաչված ֆիլմերից մի քանիսը։
«Տղամարդը և կինը», 1966թ
Կլոդ Լելուշի ամենահայտնի ֆիլմը պատկերված է ոչ ցայտուն, սակայն հստակ վրձնահարվածներով։ Ամեն ինչ չափազանց պարզ է․ ահա տղամարդը (Ժան-Լուի Տրենտինյան) և ահա կինը (Անուկ Էմե)։ Կինը երիտասարդ այրի է, ով նկարահանումների ժամանակ տեղի ունեցած ողբերգական պատահարի հետևանքով կորցրել է կասկադյոր ամուսնուն։ Տղամարդը նույնպես այրի է՝ նրա կինն ինքնասպան է եղել։ Այս զույգին միավորելու է մի խորաթափանց-հուզիչ-միապաղաղ սիրո պատմություն, որը զարգանալու է անշտապ, ինչպես պատահում է ցավ ու կորուստ տեսած հասուն մարդկանց պարագայում, զարգանալու է դատարկ ծովափերի, սրընթաց ավտոմայրուղիների, Ֆրանսիս Լեյի ռոմանտիկ ու անմոռանալի մեղեդու ֆոնի վրա։ «Տղամարդը և կինը» ֆիլմը Լելուշին պարգևեց համաշխարհային ճանաչում՝ միաժամանակ առաջացնելով կինոքննադատների տարակուսանքը։ Ի՞նչ է սա՝ գլուխգործո՞ց, թե՞ խաղ հանդիսատեսի զգացմունքների վրա։ Հենց այդ ժամանակ էլ ծնվեց «լելուշիզմ» տերմինը՝ խորհրդանշելով նորաոճ միտումը դեպի անվիճելիորեն տպավորիչ վիզուալ պատկերները և չափից դուրս ձգձգված ու մտացածին սյուժեները։ Այս ոճը, ի դեպ, մինչ օրս էլ ունի իր մեծաթիվ հավատարիմ երկրպագուները։«Ռոբերը և Ռոբերը», 1978թ
Այս թեթև լիրիկական կինոկատակերգությունում Լելուշն ինքն իրեն նման չէ։ Ընդ որում՝ այստեղ գլխավորը նույնիսկ սերը չէ, այլ ընկերությունը։ Երկու տղամարդ, երկուսն էլ՝ Ռոբեր անունով, պատահաբար հանդիպում են ծանոթությունների բյուրոյի գրասենյակում, որտեղ եկել են իրենց համար «կյանքի երկրորդ կես» գտնելու նպատակով։ Բայց ո՞վ է ասել, թե իսկական ընկեր գտնելը պակաս կարևոր խնդիր է, քան կին գտնելը։ Հայտնի է, որ նախքան նկարահանումները սկսելը Լելուշը երկար ժամանակ յուրատեսակ «հետախուզական» գործունեություն է իրականացրել՝ հերթով այցելելով ծանոթությունների ծառայության գրասենյակներ և ուսումնասիրելով այնտեղ այցելող մարդկանց։ Արդյունքում՝ նկարահանվել է ոչ միայն հուզիչ ֆիլմ երկու միայնակ տղամարդկանց մասին, այլև հիանալի երգիծական պատմություն նմանօրինակ սոցիալական հաստատությունների գործելակերպի վերաբերյալ։«Էդիտ և Մարսել», 1983թ
Դարաշրջանների և ճակատագրերի խաչաձևումը Լելուշի կինոարվեստի ևս մեկ առանձնահատկությունն է։ «Էդիտ և Մարսել» ֆիլմը, մի կողմից, կենսագրական է և պատմում է երգչուհի Էդիտ Պիաֆի և բռնցքամարտիկ Մարսել Սերդանի սիրավեպի մասին, մյուս կողմից՝ ֆիլմը նաև մի բոլորովին այլ զույգի մասին է՝ տղամարդու և կնոջ, ովքեր իրենց ռազմաճակատային նամակագրության արդյունքում սիրահարվում են միմյանց։ Ֆիլմի ողջ ընթացքում ցույց է տրվում, թե ինչպես են Պիաֆի երգերը ներհյուսվում նրա սեփական ճակատագրի և մյուս հերոսների ճակատագրերի հետ, քանդում են ժամանակի ու տարածության սահմանները՝ նախորոշելով տխուր և կանխատեսելի ապագան։ Ի դեպ, ֆիլմում խաղում է նաև Շառլ Ազնավուրը՝ մարմնավորելով իր իսկ կերպարը, իսկ Մարսել Սերդանի դերում հանդես է եկել վերջինիս որդին՝ Մարսել Սերդան կրտսերը։«Տղամարդն ու կինը 20 տարի անց», 1986թ
Հնարավո՞ր է, արդյոք, վերապրել անցյալի ամենավառ հիշողությունները։ Այս հարցը, որ իրենք իրենց ուղղում են «Տղամարդը և կինը» աղմկահարույց ֆիլմի՝ 20 տարի հետո մեծ էկրան վերադարձած հերոսները, թերևս, հուզում է նաև հենց իրեն՝ ռեժիսորին։ Նկատելի է, որ արդեն տարիքն առած հերոսները կյանքում երկար ճանապարհ են անցել։ Տղամարդն ունի իր սեփական ավտոբիզնեսը։ Կինը ճանաչված կինոպրոդյուսեր է և որոշում է ֆիլմ նկարահանել իրենց սիրո մասին։ Լելուշը դիմում է հնարամտության՝ վերադառնալով այն թեմային, որին «պարտական էր» իր երբեմնի հռչակով, սակայն նրան չի հաջողվում գերազանցել 20 տարի առաջ ձեռք բերած շռնդալից արդյունքը։ 1980-ականներին ներկայացված այս պատմությունն ունի առավելապես փիլիսոփայական հնչերանգ ու տրամադրություն՝ ասես փաստելով, որ երիտասարդությունն անհնար է վերադարձնել, անցյալը՝ նույնպես։ Իսկ հանդիսատեսին մնում է միայն հետաքրքրությամբ համեմատել երկու դարաշրջանները՝ 1960-ականներն ու 1980-ականները՝ հետևելով սիրելի հերոսների կյանքում ու կերպարում տեղի ունեցած փոփոխություններին։«Թշվառները», 1995թ
Վիկտոր Հյուգոյի հանճարեղ վեպն էկրանավորելիս Լելուշն իրադարձությունները տեղափոխել է 20-րդ դարասկիզբ։ Կարծիքներ կան, որ հենց այս ֆիլմում մարմնավորած կերպարը (ավելի ճիշտ՝ կերպարները, քանի որ դերասանը խաղում է միաժամանակ հոր և որդու դերերը) Ժան-Պոլ Բելմոնդոյի լավագույն դերակատարումն է կինոյում։ Երկուսն էլ՝ հայրն ու որդին, դառնում են ծանր ճակատագրի զոհը։ Իհարկե, կյանքը նրանց պարգևում է իսկական սեր, սակայն այդ սերն էլ ողբերգական հնչերանգ ունի։ Եթե Հյուգոյի պարագայում թշվառներին խորհրդանշում են տաժանակրորդները, ապա Լելուշի պարագայում դրանք հրեաներն են։ Այս ֆիլմը կարելի է բնորոշել որպես «վարիացիաներ Հյուգոյի թեմաներով», որը Լելուշին պարգևեց «Սեզար» և «Ոսկե գլոբուս» մրցանակներ՝ «Լավագույն արտասահմանյան ֆիլմ» անվանակարգում։ Միաժամանակ՝ այս ֆիլմով մի նոր էջ սկիզբ առավ ռեժիսորի ստեղծագործական կենսագրության գրքում։«Կինը և տղամարդիկ», 2010թ
Ֆրանսերենում այս ֆիլմի վերնագիրն այլ կերպ է հնչում։ Եթե բառացի թարգմանենք, ապա կստացվի՝ «Այդ նույն սերերը», ինչն էլ արդեն իսկ ակնարկում է, որ Լելուշը տարիներ անց վերստին վերադարձել է իր անփոփոխ թեմատիկային։ Այդուհանդերձ, այս ֆիլմի կերպարներն ընդհանուր ոչինչ չունեն Լելուշի հանրահայտ տղամարդու և կնոջ հետ։ Սա ավելի մասշտաբային ֆիլմ է։ Այստեղ 20-րդ դարի կարևորագույն իրադարձությունները բացահայտվում են մի կնոջ ճակատագրի միջոցով, կին, ով իր կյանքի ընթացքում սիրում է հինգ տղամարդու՝ առանձնապես խստապահանջ չլինելով վերջիններիս ընտրության հարցում։ Նա արթնանում է մերթ նացիստական բանակի սպայի գրկում, մերթ՝ երկու ամերիկացի զինվորականների։ Ի վերջո, կողմնորոշվելու համար, թե ում պիտի ընտրի, նա օդ է նետում մանրադրամը։ Այս զուտ ֆրանսիական անմիջականությունն իրականում վկայում է նրա միայնակության և ապագայում մենակ մնալու վախերի մասին։ Ֆիլմը Լելուշի համար հանդիսանում է իր ստեղծագործական ուղու յուրատեսակ ամփոփում։ Այստեղ հնչում են մեջբերումներ նրա վաղ շրջանի կինոնկարներից, իսկ հերոսներից մեկը հենց ինքը՝ ռեժիսորն է։ Թվում է՝ սիրո պատմությունն այս ֆիլմում ընդամենը պատրվակ է, որը Կլոդ Լելուշին հնարավորություն է տալիս խոսելու իր սեփական կյանքի մասին։աղբյուրը՝ Кинопоиск
COMMENTS