«Լինել ռեժիսոր՝ նշանակում է ապրել բազմաթիվ կյանքեր։ Կարծում եմ՝ մարդիկ հենց այդ պատճառով էլ հաճախում են կինոթատրոն»։ Սթիվեն Սփիլբերգ
Սփիլբերգ․ ֆիլմագրության էսքիզ
Ռեժիսոր, սցենարիստ և պրոդյուսեր Սթիվեն Սփիլբերգը, թերևս, համաշխարհային դիտարժան կինեմատոգրաֆի ամենավառ աստղերից է։ Բավական է նշել, որ նա ընդգրկված է ամերիկյան կինոյի բոլոր ժամանակների ամենաշահութաբեր ֆիլմերը նկարահանած քսան լավագույն ռեժիսորների ցանկում, իսկ կինոքննադատների գնահատմամբ՝ 1980-ականների երեք լավագույն ամերիկացի ռեժիսորներից մեկն է։ Սթիվեն Սփիլբերգի փայլուն կարիերան սկսվել է 1960-ականներին, երբ նա՝ Քալիֆոռնիայի համալսարանի շրջանավարտը, հնարավորություն ստացավ նկարահանելու «Մենամարտ» թրիլերը։ Այդ ֆիլմից հետո նա դասվեց խոստումնալից երիտասարդ ռեժիսորների շարքը։ Նրա հաջորդ հաջողությունը «Շուգարլենդյան ճեպընթաց» դրաման էր, սակայն տարվա գլխավոր սենսացիան դարձավ «Ծնոտներ» ֆիլմը, որն իր շահութաբերությամբ գերազանցեց նույնիսկ Ֆրենսիս Ֆորդ Կոպոլայի «Կնքահորը»։ Իր ընկերոջ՝ ռեժիսոր Ջորջ Լուկասի «Աստղային պատերազմներով» ոգեշնչված՝ Սփիլբերգը կարճ ժամանակ անց անդրադարձավ գիտաֆանտաստիկայի ժանրին և նկարահանեց «Երրորդ աստիճանի սերտ շփումներ» ֆիլմը, որտեղ գլխավոր դերում հանդես եկավ ֆրանսիացի հանրաճանաչ ռեժիսոր Ֆրանսուա Տրյուֆոն։
«Որքան ավելի եմ մեծանում, այնքան ավելի հեքիաթային ու կախարդական երևույթ է ինձ թվում կինոն»։1979թ-ին նա, լինելով արդեն մեծ պահանջարկ վայելող ռեժիսոր, ներկայացրեց «1941» երգիծական կատակերգությունը, որն «Օսկարի» հավակնորդ դարձավ երեք անվանակարգում, իսկ մեկ տարի հետո սկսեց հնագետ Ինդիանա Ջոնսի մասին պատմող հանրահայտ արկածային եռագրության առաջին մասի նկարահանումները։ Եռագրությունը դարձավ իսկական հիթ ու ռեկորդակիր՝ երեք ֆիլմերից յուրաքանչյուրի համար ապահովելով 300-400 մլն դոլարի շահույթ, բազմաթիվ կինոմրցանակներ, այդ թվում՝ մի քանի «Օսկար»։ 1982-ին մեծ էկրան բարձրացած «Այլմոլորակայինը» ֆիլմը, ունենալով 10,5 մլն դոլար բյուջե, աշխարհի կինոթատրոններում հավաքեց շուրջ 800 մլն դոլար։ 1987-ին Սփիլբերգը հանդիսատեսի դատին հանձնեց իր նոր աշխատանքը՝ «Արևի կայսրությունը», որը կոմերցիոն առումով հաջողված չէր, սակայն, որպես դրամատիկ ժանրի ֆիլմ, կարևոր ու շրջադարձային էր Սփիլբերգի կինոկարիերայում։ Երկու տարի անց ռեժիսորը ներկայացրեց «Միշտ» ֆիլմը, որտեղ իր վերջին դերակատարմամբ հանդես եկավ Օդրի Հեփբերնը։ «Նավապետ Կեռիկը» ֆիլմից հետո, չնայած կոմերցիոն հաջողությանը, կինոքննադատները Սփիլբերգին մեղադրեցին հատուկ էֆեկտների կիրառումը անտեղի չարաշահելու համար, և նա յուրատեսակ ռևանշ վերցրեց «Յուրայի դարաշրջանի զբոսայգին» և «Շինդլերի ցուցակը» ֆիլմերով՝ միանգամից լռեցնելով բոլոր ընդդիմախոսներին։
«Մենք ամեն տարի դառնում ենք այլ մարդ։ Ես չեմ կարծում, որ մենք երբևէ մնում ենք նույնը»։«Փրկել շարքային Ռայանին» ֆիլմը Սփիլբերգին պարգևեց երրորդ «Օսկարը»՝ նոր ճանապարհ բացելով նրա մյուս կինոնախագծերի համար՝ «Արհեստական բանականությունից» մինչև «Հատուկ կարծիք», «Տերմինալից» մինչև «Աշխարհների պատերազմ», «Մյունհենից» մինչև «Լինքոլն» և այլն։ Հայտնի է, որ Սփիլբերգը համակարգչային խաղերի մեծ սիրահար է, և ինքն էլ հանդիսանում է այդ խաղերի սյուժեների հեղինակ։ Եվրոպական հեղինակային կինոյի սիրահարների համար նրա ֆիլմերը, գուցեև, չափից դուրս «հոլիվուդյան» են՝ անկախ թեմատիկայից, սակայն անժխտելի է, որ նա կարողանում է ստեղծել իսկապես որակյալ կինո և դիպչել հանդիսատեսի հույզերի ճիշտ լարերին։
Ընտանիքը, լիբիդոն և պատմությունը
Սլավոյ Ժիժեկ, 2007թ
Սթիվեն Սփիլբերգի ֆիլմերի թաքնված մոտիվը հայրիշխանական համակարգի հեռացումն է դեպի անցյալ։ Նրա առանցքային ֆիլմերը՝ «Այլմոլորակայինը», «Արևի կայսրությունը», «Յուրայի դարաշրջանի զբոսայգին», «Շինդլերի ցուցակը» հանդիսանում են այդ մոտիվի վարիացիաները։ Օրինակ՝ ընտանիքը, որտեղ հայտնվում է Այլմոլորակայինը, լքել է հայրը (ինչի մասին մենք տեղեկանում ենք ամենասկզբում), և Այլմոլորակայինը, այդպիսով, դառնում է հորը փոխարինած «անհետացող միջնորդը», քանի դեռ ֆինալում չի երևացել ընտանիքի մորը գրկող «լավ գիտնականը»․ այդժամ Այլմոլորակայինը կարողանում է «թռչել տուն»։ «Արևի կայսրությունը» պատմություն է մի տղայի մասին, ով պատերազմի ժամանակ առանց ընտանիքի հայտնվում է Չինաստանում և ողջ է մնում շնորհիվ «փոխնակ» հոր (Ջոն Մալկովիչ)։ «Յուրայի դարաշրջանի զբոսայգու» առաջին իսկ դրվագում մենք տեսնում ենք հոր ֆիգուրը՝ երեխաներին, որպես կատակ, դինոզավրի ոսկորով սպառնացող։ Ոսկորն այն առարկան է, որը հետո վերածվելու է ահռելի դինոզավրի․ սա հիմք է տալիս ենթադրելու, որ ֆիլմի ֆանտաստիկ աշխարհում դինոզավրների ավերիչ զայրույթը լոկ նյութականացնում է հայրական սուպեր էգոյի ցասումը։ Մի ոչ մեծ դետալ ապացուցում է այս ենթադրության ճշմարտացիությունը։
«Դու անընդհատ սովորում ես։ Յուրաքանչյուր ֆիլմը մի նոր փորձ է, նոր երկիր, նոր կանոններ, նոր մարդիկ և նոր տեխնիկական բարդություններ։ Հենց դա էլ հանդիսանում է կինո նկարահանելու գլխավոր ուրախությունը։ Երբեք չես ձանձրանում, որովհետև նախապես երբեք ոչինչ չգիտես։ Դու ողջ կյանքում մնում ես աշակերտ»։Դինոզավրների կողմից հետապնդվող մարդկանց խումբը փրկվում է հսկայական ծառի միջոցով, որտեղ, մահացու հոգնած, նրանք քնում են։ Քնած վիճակում Նեյլը վայր է գցում գոտիի տակ պահած ոսկորը, և այդ պատահական կորուստն ունենում է բառացիորեն մոգական հետևանքներ։ Նախքան բոլորը կքնեին՝ Նեյլը հաշտվել էր իր երեխաների հետ։ Իսկ դինոզավրները, որոնք առավոտյան մոտեցել էին ծառին՝ արթնացնելով քնածներին, պարզվում է՝ խաղաղ խոտակեր կենդանիներ էին։ «Շինդլերի ցուցակն» իր հիմքում հանդիսանում է «Յուրայի դարաշրջանի զբոսայգու» ռիմեյքը (և, ինչպես սովորաբար պատահում է, այն ստացվել է բնօրինակից ավելի վատը)։ Նացիստներն այստեղ հենց նույն հրեշանման դինոզավրներն են, Շինդլերը (ֆիլմի սկզբում)՝ ցինիկ ու անսկզբունքային հայրը, իսկ հրեական գետտոն՝ երեխաները վտանգի մեջ (ֆիլմում նրանց ինֆանտիլությունը ապշեցուցիչ է)։ Այս ֆիլմը պատմություն է այն մասին, թե ինչպես է Շինդլերն իր մեջ հետզհետե զգում հայրական պատասխանատվություն հրեաների հանդեպ՝ վերածվելով սիրող ու հոգատար հոր։
«Աշխարհների պատերազմում» Թոմ Քրուզը խաղում է ամուսնալուծված բեռնակիր հոր դերը, ով բավականին անփույթ է վերաբերվում իր երեխաներին։ Այլմոլորակայինների ներխուժումը նրա մեջ արթնացնում է իսկական հայրական բնազդներ, նա դառնում է հոգատար հայր, և զարմանալի չէ, որ ֆինալում նրան սպասում է սեփական որդու խոստովանությունը՝ նախկինում նրան արհամարհող։ Այս ֆիլմը կարելի էր համալրել 18-րդ դարի վեպերի ոգով ստեղծված ենթավերնագրով՝ «Պատմություն այն մասին, թե ինչպես բանվոր հայրը վերջապես հաշտվեց իր որդու հետ»։ Ֆիլմը կարելի է պատկերացնել առանց արյունարբու այլմոլորակայինների, և այդ դեպքում կմնա այս պատմության բուն իմաստը․ ինչպես է ամուսնալուծված բանվոր հայրը փորձում վերադարձնել իր երեխաների հարգանքը։
Կուրոսավայի զավակները
Յուիչիրո Նիսիմուրա, 2010թ
1970-ականներին ամերիկյան շոու-բիզնեսում տիրում էր բավականին վատ վիճակ։ Սակայն հենց այդ ժամանակահատվածում կինեմատոգրաֆ մուտք գործեց պատերազմից հետո ծնված սերունդը։ Երիտասարդ ռեժիսորների, սցենարիստների և պրոդյուսերների շնորհիվ կինոյում առաջացավ թարմ հոսանք, և Հոլիվուդի համար ինչ-որ առումով սկսվեց նոր «ոսկեդար»։ Ֆրենսիս Ֆորդ Կոպոլան, Սթիվեն Սփիլբերգը, Ջորջ Լուկասը Հոլիվուդի փրկիչներն էին, և նրանք իրենց համարում էին «Կուրոսավայի ամերիկացի զավակները»։ Այդ ժամանակ ամերիկացի երիտասարդ կինեմատոգրաֆիստները Կուրոսավայի աշխատանքների օրինակով յուրացնում էին, թե ինչ են նշանակում գրավչությունն ու արվեստը կինոյում, և ինչպես կարելի է դրանք հաջողությամբ համադրել։ «Կուրոսավայի զավակներին» ինչ-որ իմաստով հաջողվեց կյանքի կոչել նրա գաղափարները։ Դա կարևոր պահ էր, որը լուրջ հետք թողեց կինոյում ճապոնա-ամերիկյան հարաբերությունների, փոխազդեցության, ստեղծագործական և արտադրական կապերի զարգացման վրա։ Ընկեր-գործընկերների կարծիքով՝ Կուրոսավայի «առաջին զավակը», այնուամենայնիվ, Սթիվեն Սփիլբերգն է։
«Ֆիլմեր ստեղծելիս միշտ մտածում եմ հանդիսատեսի մասին, որովհետև ինքս էլ նույնպիսի հանդիսատես եմ, ինչպես նրանք»։Նրանց ընկերությունն ամրապնդվում էր մարդկային կապվածությամբ, ստեղծագործական համախոհությամբ․ ամերիկացի ռեժիսորը ոչ միայն անսահման հարգում էր Կուրոսավային, այլև խոնարհվում էր նրա կինոնվաճումների առջև։ Եկավ այն օրը, երբ Սփիլբերգը աջակցեց Կուրոսավային։ 1988թ-ին հենց Սփիլբերգի օգնության շնորհիվ Կուրոսավան հնարավորություն ստացավ աշխատելու «Ես տեսել եմ այսպիսի երազներ» («Ակիրա Կուրոսավայի երազները», 1990թ) ֆիլմի ստեղծման ուղղությամբ։ Ֆիլմի արտադրությամբ զբաղվում էր Kurosawa Production ընկերությունը, սակայն Warner Brothers-ը ներդրեց 1400 միլիոն իեն և դրանով իսկ լուծեց համաշխարհային կինովարձույթի հետ կապված հարցերը։ Ճապոնական գովազդային պաստառում գրված էր․ «Սթիվեն Սփիլբերգը ներկայացնում է Ակիրա Կուրոսավայի ֆիլմը»։ Եվ պատկերված էր երկու ընկերների կիսադեմը։
«Իմ ամենամեծ երազանքը ապրելն է»։1998թ-ի օգոստոսի 6-ին Կուրոսավան մահացավ։ Հաջորդ օրը ես շտապ ժամանեցի Կյուսյու, որպեսզի ներկա գտնվեմ նրա հոգեհանգստին։ Հինգ օր անց տուն վերադառնալիս ես ինքնաթիռում տեսա թերթում տպագրված մի հոդված՝ «Սփիլբերգն ընտրում է Դայսուկե Տակասիին» վերնագրով, և շատ զարմացա։ Հոդվածում նշվում էր, որ հաջորդ տարվա հունվար-մարտ ամիսներին Ճապոնիայում ընթանալու են «Գեյշայի հուշերի» նկարահանումները, և Տակասին հրավիրված է գլխավոր դերակատարման համար։ Ֆիլմի ռեժիսորը Սփիլբերգն էր։
Այդ գրական ստեղծագործության հեղինակը ամերիկացի գրող Արթուր Գոլդենն է։ Բեսթսելեր դարձած վեպի հիմքում իրեն վաճառած Սայուրի Նիտտա անունով աղջկա դրամատիկ պատմությունն էր․ Կիոտոյում, Գիոն շրջանում, նա սովորում էր գեյշաների հմտությունները։ Ընթերցելով վեպը՝ Սփիլբերգն անմիջապես ցանկացել էր այն էկրանավորել։ Նրա խորհրդատուն Կուրոսավան էր։ Ինքը՝ Կուրոսավան ժամանակին նույնպես պատրաստվում էր «Ծովը նայում է» անվանմամբ ֆիլմ նկարահանել Ֆուկագավայից եկած մի գեյշայի մասին։ Դա մարդասիրական դրամա էր իրեն հարկադրաբար վաճառած ճապոնացի կնոջ ծանր կյանքի վերաբերյալ։
Վարպետի մահվանից հետո Սփիլբերգի հետաքրքրությունը ճապոնական թեմատիկայի հանդեպ մարեց։ Ի վերջո, նկարահանումները հետաձգվեցին, Սփիլբերգն անցավ պրոդյուսերական գործունեության, դերասանական կազմն ու նկարահանող խումբն ամբողջովին փոխվեցին։ «Գեյշայի հուշերի» ռեժիսորը դարձավ «Չիկագո» (2002թ) ֆիլմի հեղինակ Ռոբ Մարշալը, գլխավոր դերերի համար հրավիրվեցին Ցայ Թինը և Գուն Լին։ 2005թ-ին մեծ էկրան բարձրացած այդ ֆիլմի գործողությունները կատարվում էին Չինաստանում, տեղ-տեղ հնչում էր անգլերեն խոսք, և դա ընդամենը հերթական տիպային ֆիլմն էր գեյշաների մասին․․․
COMMENTS