Չառլզ Չապլին. Առաջին սերը

Հատված Չառլզ Չապլինի «Իմ կենսագրությունը» գրքից

Տասնվեց տարեկանում ռոմանտիկ սիրո մասին իմ պատկերացումը ես քաղել եմ թատերական ազդագրից, որը պատկերում էր մի աղջկա՝ նստած ժայռին, իսկ քամին խաղում էր երկար մազերի հետ: Ես երևակայում էի, թե ինչպես եմ նրա հետ խաղում գոլֆ (մի խաղ, որը ես տանել չեմ կարող), ինչպես եմ նրա հետ թափառում ցողաշատ բլուրների վրա՝ արբենալով թրթռուն զգացումով և բնության գեղեցկությամբ։ Բայց դա իսկական ռոմանտիկա էր, իսկ պատանեկան սերը միանգամայն այլ բան է՝ այն գրեթե միշտ հետևում է շաբլոնին։ Մի հայացք, մի երկու խոսք (սովորաբար՝ զարմանալի հիմար), և մի քանի րոպեում կյանքը դաոնում է ուրիշ, բնությունը հանկարծ համակվում է քո նկատմամբ բարյացակամությամբ և բաց է անում քո առաջ մինչ այդ անծանոթ մի բերկրանք։ Հենց այդպես պատահեց ինձ հետ։

Չառլզ Չապլինը, Փոլեթ Գոդարը և Ժան Կոկտոն

Համարյա լրացել էր իմ տասնինը տարին, ես Քարնոյի թատերախմբի դերասան էի ու արդեն հաջողություն էի վայելում, և, այնուամենայնիվ, իմ կյանքում ինչ-որ բան պակաս էր։ Եկավ և անցավ գարունը։ Արդեն վրա էր հասնում տոչորող, ամայի ամառը։ Առօրյա կյանքը զզվեցրել էր ինձ, շրջապատում ամեն ինչ հուսալքություն էր առաջացնում։ Ապագան ինձ ներկայանում էր իբրև համատարած աշխատանք՝ ձանձրալի ու անհետաքրքիր մարդկանց մեջ։ Ինձ համար արդեն քիչ էր սոսկ փողի համար աշխատելը։ Դա լակեյի ողորմելի գոյություն էր՝ զուրկ որևէ հրապույրից։ Ինձ ճնշում էին անբավարարվածությունն ու ձանձրույթը, և կիրակի օրերը ես միայնակ թափառում էի լոնդոնյան զբոսայգիներում և լսում երաժշտություն։ Ինձ ճնշում էր և՛ ուրիշների հասարակությունը, և՛ իմ սեփականը։ Եվ, իհարկե, պատահեց անխուսափելին. ես սիրահարվեցի։

Մենք խաղում էինք «Սթրիթհեմ էմփայրում»։ Այդ ժամանակ մենք մի երեկոյի ընթացքում ներկայացում էինք տալիս երկու-երեք մյուզիք-հոլում, և թատերախումբն ուներ նույնիսկ սեփական հանրակառք, որպեսզի կարողանայինք ժամանակին հասնել մեր համարներին։ Մենք սկսում էինք «Սթրիթհեմից»՝ այն հաշվարկով, որ այնուհետև հասցնեինք «Քենթերբերիի մյուզիք-հոլ», ապա՝ «Թիվոլի»։ Այսպիսով, մենք աշխատել սկսում էինք ցերեկը։ Անտանելի շոգ էր, «Սթրիթհեմի» դահլիճը համարյա դատարկ էր, ինչը, հասկանալի է, նույնպես չէր փարատում իմ թախիծը։

Չառլզ Չապլինը և Մաքս Լինդերը

Մեզանից առաջ ելույթ էին ունենում Բերթ Քուտսի «Դուդլս գյորսի յանկիները»՝ պարային մի խումբ, որը կատարում էր նաև երգեր: Պարախումբը քիչ էր հետաքրքրում ինձ: Բայց երկրորդ երեկոյի ընթացքում, երբ ես, աշխարհում ամեն ինչի հանդեպ անտարբեր, կանգնել էի բեմի հետևում, պարուհիներից մեկը հանկարծակի սայթաքեց, և մյուսներն սկսեցին քրքջալ, իսկ նրանցից մեկը հայացքով դարձավ դեպի ինձ՝ ասես հարցնելով, թե արդյոք ես է՞լ եմ ծիծաղում: Ինձ միանգամից գերեցին ձվաձև դեմքով, եղնիկի պես սլացիկ այդ աղջկա խորամանկորեն բոցկլտացող մուգ դարչնագույն հսկայական աչքերը, սքանչելի փափլիկ շրթունքները, որոնք ժպտալիս մերկացնում էին հրաշալի ատամնաշարը: Տպավորությունը ակնթարթային էր և ցնցող: Կուլիսներում նա ինձ խնդրեց բռնել հայելին՝ մինչև ինքը կհարդարի մազերը, և դա ինձ հնարավորություն տվեց դիտել նրան մոտիկից: Դա սկիզբն էր: Չորեքշաբթի ես հարցրի նրան՝ չի՞ կարող, արդյոք, կիրակի օրը հանդիպել ինձ հետ: Նա ծիծաղեց:
– Ես նույնիսկ չգիտեմ, թե ինչպիսի տեսք ունեք Դուք առանց այդ կարմիր քթի։

Ես այն ժամանակ «Լռակյաց թռչնակներում» խաղում էի հարբեցողի դերը՝ ֆրակով և սպիտակ փողկապով։ 
– Ճիշտն ասած՝ իմ սեփական քիթը այդքան էլ կարմիր չէ, հենց ինքս էլ այդքան զառամած չեմ, որքան երևում եմ,– հավաստիացրի նրան: – Իսկ որպեսզի Ձեզ ապացուցեմ դա, վաղը կբերեմ իմ լուսանկարը։ 
Եվ ես բերեցի նրան սև փողկապով տխուր պատանու նկարը, որը, իմ կարծիքով, ինձ համար բավականին շոյիչ էր։ 
–  Դե Դուք դեռ բոլորովին երիտասարդ եք,– անկեղծորեն զարմացավ նա։– Ես Ձեզ բավական մեծ էի կարծում։ 
– Քանի՞ տարեկան կտայիք ինձ։ 
– Առնվազն երեսուն։ 
Ես ժպտացի։ 
– Շուտով կլրանա իմ տասնինը։
Աշխատանքային օրերին մենք փորձախաղերի էինք լինում, և ես ոչ մի կերպ չէի կարողանում ժամադրություն նշանակել, բայց նա խոստացավ, որ կսպասի ինձ կիրակի օրը ժամը չորսին՝ Քենինգթոն-գեյթի մոտ:

Չառլզ Չապլինը և Ջերալդին Չապլինը

Հրաշալի արևոտ օր էր։ Հագիս մուգ գույնի կոստյում էր, որ վայելչորեն գրկում էր մեջքս, մուգ փողկապ, և ես անփութորեն ճոճում էի սև էբենոսյա ձեռնափայտը։ Մինչև ժամը չորսը մնացել էր ընդամենը տասը րոպե, ես հուզմունքով նայում էի յուրաքանչյուր կնոջ, ով իջնում էր տրամվայից։ 
Այստեղ ես գլխի ընկա, որ ոչ մի անգամ չեմ տեսել նրան առանց գրիմի, և հանկարծ առհասարակ մոռացա նրա դեմքը։ Որքան էլ որ չարչարվեցի՝ չկարողացա հիշել։ Սարսափը պատեց ինձ։ Կարող է պատահել նրա գեղեցկությունը միմիայն շինծո՞ւ էր, պատրա՞նք։ Բավական էր, որ մի ոչ գեղեցիկ աղջիկ իջներ տրամվայից, ես ընկնում էի հուսահատության մեջ։ Մի՞թե ինձ սպասում է հիասթափությունը։ Մի՞թե ինձ խաբել էր սեփական երևակայությունը կամ թատերական գրիմը։ 
Չորսին երեք րոպե պակաս մի աղջիկ իջավ տրամվայից և եկավ ուղիղ դեպի ինձ։ Սիրտս տեղից թռավ. ոչ, սա ամենևին էլ գեղեցիկ չէր։ Միայն այն միտքը, որ ստիպված պիտի լինեմ ամբողջ երեկոն անցկացնել նրա հետ, դեռ ավելին՝ ձևանալ, թե դա պատճառում է անասելի բավականություն, ինձ գցեց սարսափի մեջ։ Սակայն ես վերցրի գլխարկս և ուրախ ժպտացի նրան: Մի զայրացկոտ հայացքով ոչնչացնելով ինձ՝ անծանոթուհին անցավ իմ կողքով։ Փառք աստծո, նա չէր:

Չառլզ Չապլինը և Ջորջ Բեռնարդ Շոուն

Այնուհետև, չորսն անց մեկ րոպեին տրամվայից դուրս թռավ մի մատղաշ աղջիկ, մոտեցավ ինձ և կանգ առավ: Նա գրիմով չէր և ավելի սքանչելի էր երևում հասարակ ծովային գլխարկով, պղնձե փայլուն կոհակներ ունեցող ծովայինի կապույտ զգեստով, որի գրպաններն էր խոթել ձեռքերը։
– Ահա և ե՛ս,– ասաց նա։
Ես մի պահ այնպես շփոթվեցի, որ կորցրի խոսելու ընդունակությունս։ Շփոթմունքից չգիտեի ինչ ասել և ինչ անել։
– Եկեք տաքսի վերցնենք,– խզված ձայնով ասացի ես՝ շուրջս նայելով։ Բայց հետո, այնուհանդերձ, շուռ եկա նրա կողմը։
– Որտե՞ղ կուզենայիք գնալ։
Նա վեր քաշեց ուսերը։
– Ինձ համար միևնույն է։
– Այդ դեպքում գնանք ճաշելու Վեսթ-Էնդում։
– Ես արդեն ճաշել եմ,– անվրդով ասաց նա։
– Մենք դա կքննարկենք տաքսիում,– առարկեցի ես։
Իմ տենդագին հուզմունքը, հավանաբար, շվարեցրել էր նրան։

Տաքսիում հենց մի գլուխ կրկնում էի.
– Ես գիտեմ, որ դեռ ափսոսալու եմ այս րոպեների համար: Դուք չափից դուրս գեղեցիկ եք:
Ես ցանկանում էի լինել սրամիտ և ուրախ, բայց ոչինչ չէր ստացվում: Դրամատնից վերցրել էի երեք ֆունտ և պատրաստվում էի տանել նրան «Թրոքադերո», որտեղ երաժշտական մթնոլորտում և թավշյա պերճաշքության մեջ նրա առաջ կներկայանայի ամենառոմանտիկ կերպարանքով: Ես ցանկանում էի նրան շլացնել: Սակայն նա պահպանում էր լիակատար անխռովություն։ Իսկ իմ երկար ճառերը նրան ուղղակի կանգնեցրել էին փակուղու առաջ, հատկապես երբ ես նրան անվանեցի իմ «Նեմեզիդան». այդ բառը ես սովորել էի մեր ծանոթությունից ոչ շատ առաջ:
Նա չէր ենթադրում, թե ինքն ինչքան շատ բան էր նշանակում ինձ համար։ Ֆիզիկական հրապուրանքը այստեղ գրեթե ոչ մի դեր չուներ. ինձ համար կարևորը նրա ներկայությունն էր։ Նրբագեղությունն ու գեղեցկությունը հազվադեպ հյուրեր էին այնպիսի մարդկանց կյանքում, ինչպիսին ես էի:

Չառլզ Չապլինը և Բասթեր Կիտոնը

«Թրոքադերոյում» ես փորձեցի համոզել նրան ճաշել, բայց ապարդյուն։ Նա համաձայնեց ուտել միայն մի բուտերբրոդ, որպեսզի սեղանակից լիներ ինձ։
Մենք զբաղեցրինք առանձին սեղան շատ թանկանոց մի ռեստորանում, և ես իմ պարտքը համարեցի պատվիրել ընտիր ճաշ՝ չնայած ամենևին ուտել չէի ուզում։ Այդ ճաշն ինձ համար ծանր փորձություն էր։ Ես չգիտեի, թե ինչը ինչպիսի պատառաքաղով պիտի ուտեի: Բայց, այնուամենայնիվ, մի կերպ հաղթահարեցի ամեն ինչ և նույնիսկ պահեցի ինձ աշխարհիկ անկաշկանդությամբ, իսկ ուտելուց հետո նույնիսկ կարողացա անփութորեն մատներս լվանալ այդ նպատակով մատուցված թասի մեջ։ Սակայն հավատացած եմ, որ, դուրս գալով ռեստորանից, մենք երկուսս էլ թեթևացած շունչ քաշեցինք։

«Թրոքադերոյից» հետո նա որոշեց վերադաոնալ տուն։ Ես նրան տաքսի աոաջարկեցի, բայց նա նախընտրեց ոտքով գնալ։ Դա միայն իմ օգտին էր, նա ապրում էր հեռու՝ Քեմբերուելում, և, այդպիսով, ես կարող էի ավելի երկար մնալ նրա ընկերակցությամբ։ Այժմ, երբ ես մի փոքր ուշքի էի եկել, նա իրեն ավելի ազատ էր պահում ինձ հետ։ Մենք քայլում էինք Թեմզայի ափով, և Հեթին ուրախ պատմում էր ինձ իր ընկերուհիների և ամեն տեսակ դատարկ բաների մասին։ Բայց ես համարյա չէի լսում, թե ինչ էր ասում նա: Ես աննկարագրելի երանության մեջ էի, և ինձ թվում էր, թե մենք քայլում էինք դրախտում։

Չառլզ Չապլինը և Մահաթմա Գանդին

Բաժանվելով նրանից, տակավին այդ երեկոյի տպավորության տակ, վերադարձա գետափով և իմ երեք ֆունտի մնացորդը բաժանեցի ափին քնող թափառաշրջիկներին. ես լցված էի մերձավորի հանդեպ սիրով ու բերկրանքով։ Մենք Հեթիի հետ պայմանավորվեցինք հանդիպել հենց հաջորդ օրը, առավոտյան ժամը յոթին․ ութին նա Շոֆթսբերի-ավենյուում ինչ-որ փորձախաղ ուներ։ Նրա տնից մինչև Վեսթմինսթերբրիջ-ռոուդի մետրոյի կայարանը կլիներ մոտավորապես մեկուկես մղոն, և չնայած ես աշխատանքից ուշ էի վերադառնում և երբեք երկուսից շուտ չէի քնում, լույսը բացվելուն պես տեղիցս վեր թռա, որպեսզի հանդիպեմ նրա հետ։ Քեմբերուել-ռոուդը այժմ ինձ թվում էր կախարդական փողոց, որովհետև այնտեղ էր ապրում Հեթի Բելլին։ Առավոտյան այդ զբոսանքները, երբ մենք, իրար ձեռք բռնած, քայլում էինք մինչև մետրոյի կայարանը, իսկական երանություն էին՝ միախառնված մի ինչ-որ անհասկանալի խոր անձկության հետ։ Անհրապույր ու տխուր Քեմբերուել-ռոուդը, որը ես առաջ շրջանցում էի իմ ճանապարհին, այժմ ձեռք էր բերել հատուկ ձգողական ուժ, որովհետև այնտեղ վաղորդյան մշուշի մեջ հանկարծ գծագրվում էր Հեթիի բարեկազմ կերպարանքը, որը գալիս էր ինձ ընդառաջ։ Ես չէի ընկալում, թե ինչ էր ասում նա այդ զբոսանքների ժամանակ։ Սաստիկ հափշտակված էի այն մտքով, որ մեզ միացրել է խորհրդավոր մի ուժ, և որ մեր միությունը արդեն կանխորոշված է ճակատագրով։

Չառլզ Չապլինը և Ալբերտ Էյնշտեյնը

Ես այդպես ուղեկցեցի նրան երեք անգամ. երեք կարճ առավոտներ, որոնցից հետո օրը դադարում էր գոյություն ունենալ մինչև մյուս առավոտ։ Բայց չորրորդ օրը նա հանկարծ կտրուկ փոխվեց իմ նկատմամբ։ Բարևեց սառը և չբռնեց ձեռքս։ Ես կշտամբեցի նրան և կատակով մեղադրեցի, թե նա ինձ չի սիրում։
– Դուք չափազանց շատ բան եք պահանջում,– ասաց նա։– Վերջիվերջո, ես տասնհինգ տարեկան եմ, և Դուք չորս տարով մեծ եք ինձնից։
Ես ոչ մի կերպ չէի կարողանում հասկանալ, թե ինչ էր թաքնված այդ արտահայտության տակ։ Մի բան պարզ էր. նա հանկարծ օտարացել էր ինձ։ Քայլում էր ուղիղ իր առաջ նայելով և ձեռքերը աշակերտուհու նման գրպանները խոթած։
– Ուրիշ խոսքով՝ Դուք իսկապես ինձ չեք սիրում,– կրկնեցի ես։
– Չգիտեմ,– պատասխանեց նա։
Ես շշմել էի։
– Եթե չգիտեք, ուրեմն չեք սիրում։
Նա լուռ էր։
– Տեսնո՞ւմ եք, ինչպիսի մարգարե դուրս եկա ես,– շարունակեցի կատակի եղանակով։– Ախր ես ասում էի, չէ՞, որ դեռ կզղջամ, որ հանդիպել ենք։

Մառլոն Բրանդոն և Չառլզ Չապլինը

Ես փորձում էի կռահել, թե ինչ է տեղի ունենում նրա հոգում, իմանալ, թե ինչ է զգում իմ նկատմամբ, բայց իմ բոլոր հարցերին նա շարունակ պատասխանում էր՝ «չգիտեմ»։
– Իսկ դուք կցանկանայի՞ք ամուսնանալ ինձ հետ,– հանկարծ հարցրի ես։
– Ես դեռ չափազանց փոքր եմ։
– Իսկ եթե Ձեզ վիճակվեր, այնուամենայնիվ, ամուսնանալ, Դուք ի՞նձ կընտրեիք, թե՞ ուրիշ որևէ մեկին։
Բայց նա խուսափողաբար միշտ նույնն էր կրկնում։
– Չգիտեմ... Դուք ինձ դուր եք գալիս, բայց...
– ․․․ բայց դուք ինձ չեք սիրում,– եզրափակեցի ես, և սիրտս տեղից ընկավ։
Նա ոչինչ չասաց: Երկինքը ծածկված էր ամպերով, փողոցները թվում էին գորշ և թախծոտ։
– Դժբախտությունն այն է, որ ես ժամանակին կանգ չառա,– ասացի ես խզված ձայնով: Մենք մոտեցել էինք մետրոյի մուտքին:– Մենք պետք է բաժանվենք և այլևս երբեք չհանդիպենք,– 
ավելացրի՝ ցանկանալով իմանալ, թե ինչ ներգործություն կունենան իմ խոսքերը։
Նա մթագնեց։ Ես վերցրի նրա ձեռքը և շոյեցի քնքշորեն։
– Մնաք բարով, այդպես ավելի լավ կլինի։ Ձեր իշխանությունը այժմ էլ ինձ վրա չափազանց մեծ է։
– Մնաք բարով,– պատասխանեց նա։– Շատ ցավում եմ։

Գլորիա Սվենսոնը, Չառլզ Չապլինը և Մերիոն Դևիսը

Այն, որ նա հարկ համարեց ներողություն խնդրել, ջախջախեց ինձ։ Մտավ մետրո, և ինձ պատեց անտանելի դատարկության զգացողությունը։
Ի՞նչ արեցի ես։ Գուցե շատ շտապեցի։ Ի՞նչ իրավունք ունեի նրան այդպիսի հարցեր տալ։ Ես ինձ պահեցի ինչպես ինքնագոհ ապուշ և հասա այն բանին, որ այժմ չեմ կարող տեսնել նրան՝ եթե չեմ ուզում հիմար վիճակի մեջ ընկնել։ Ի՞նչ է մնում ինձ անել։ Տառապել և ուրիշ ոչինչ։ Երանի թե ես չզգայի այդ տառապանքը և քնած մնայի այնքան ժամանակ, մինչև կկարողանայի նորից տեսնել նրան։ Ոչ, ամեն գնով պետք է խուսափեմ նրա հետ հանդիպելուց, քանի նա ինքը չի ուզենա ինձ տեսնել։ Գուցե ես չափազանց շա՞տ էի լուրջ և չափազանց համառ։ Հաջորդ անգամ, երբ մենք հանդիպելու լինենք, ես կլինեմ կատակող և հանգիստ։ Բայց նա կուզենա՞, արդյոք, խոսել ինձ հետ: Իհարկե, կուզենա: Չէ՞ որ ես նրա համար մի բան նշանակում եմ։
Հետևյալ առավոտյան ես չկարողացա դիմանալ և գնացի Քեմբերուել-ռոուդ։ Հեթիին տեսնել չկարողացա, հանդիպեցի մորը։ 
– Այդ ինչպես եք վարվել Հեթիի հետ,– ասաց նա։– Նա տուն եկավ արցունքն աչքերին և ասաց, որ Դուք այլևս չեք ցանկանում տեսնել իրեն։
Ես վեր քաշեցի ուսերս և հեգնորեն ժպտացի։
– Իսկ ինչպե՞ս է նա վարվել ինձ հետ։
Եվ այստեղ կմկմալով հարցրի, թե չէի՞ կարող, համենայնդեպս, տեսնվել Հեթիի հետ։
Նա տարուբերեց գլուխը։
– Թերևս, չարժե էլ։

Չառլզ Չապլինը և Ուինսթոն Չերչիլն իր ընտանիքի հետ

Ես հարցրի, ինձ հետ որևէ բան չի՞ խմի արդյոք, և մենք մտանք գարեջրատուն, որպեսզի խոսենք։ Ես աղաչեցի նրան թույլ տալ տեսնել Հեթիին, և, ի վերջո, նա համաձայնեց։
Երբ մոտեցանք նրանց տանը, Հեթին մեր առաջ բաց արեց դուռը և, մեզ տեսնելով, զարմացավ և մռայլվեց։ Նոր էր երեսը լվացել «Արևի լույս» օճառով և թարմություն էր բուրում։ Նա ինձ ներս չհրավիրեց, և նրա խոշոր դարչնագույն աչքերը նայում էին սառն ու անտարբեր։ Ես կորցրի ամեն հույս։
– Դե, ինչ արած,– ասացի՝ աշխատելով կատակի տալ։– Ես եկել եմ մեկ անգամ էլ հրաժեշտ տալու։
Նա ոչինչ չպատասխանեց, բայց ես զգացի, որ ուզում է որքան հնարավոր է շուտ բաժանվել ինձանից։
Ես մեկնեցի ձեռքս և ժպտացի։
– Եվ այսպես՝ կրկին մնաք բարով։
– Գնաք բարով,– պատասխանեց նա սառը։
Ես շուռ եկա և լսեցի, որ դուռը կամացուկ փակվեց։
Չնայած մենք Հեթիի հետ հանդիպել էինք ընդամենը հինգ անգամ և, բացի առաջին անգամից, միասին անցկացրել էինք քսան րոպեից ոչ ավելի, այդ կարճ ծանոթությունը հետք թողեց իմ հոգում։