Մարչելո Մաստրոյանի. սրտեր նվաճողը

«Գալիս է մի պահ, երբ դեմքիդ կնճիռները դառնում են ավելի գեղեցիկ, քան փողկապդ է, իսկ կերպարները, որոնք մարմնավորում ես, դառնում են նույնքան բարդ, որքան իրական մարդիկ են։ Եվ դա հիասքանչ է»։ Մարչելո Մաստրոյանի

միմյանցից անբաժան Մարչելոն և Ֆեդերիկոն

Մարչելո Մաստրոյանիի մասին խոսելիս նախևառաջ հիշատակում են նրա և Ֆեդերիկո Ֆելինիի ստեղծագործական միության մասին, թեպետ Մաստրոյանին իր կարիերայում երբևէ չի զգացել մեծ ռեժիսորների պակաս։ Կյանքի վերջին տարիներին նա խոստովանում էր, որ ինքը հաջողակ ու երջանիկ մարդ է, սակայն այդ հաջողակությունը նրան չէր տրվել որպես նվեր, նա ամեն ինչ ձեռք էր բերել անընդմեջ աշխատանքի շնորհիվ։ Մինչ Ֆելինիին հանդիպելը նրա ամենամեծ հաջողությունը Լուկինո Վիսկոնտիի «Սպիտակ գիշերներում» ունեցած դերակատարումն էր։ Վիսկոնտին իր ֆիլմը նկարահանել էր Դոստոևսկու համանուն վիպակի մոտիվներով՝ իրադարձությունները տեղափոխելով անցյալ դարի կեսերի Իտալիա։ 1957թ-ին Մաստրոյանին «Սպիտակ գիշերներ» ֆիլմի ստեղծագործական խմբի հետ անցավ Վենետիկի կինոփառատոնի կարմիր գորգով։ Նա այդ ժամանակ 33 տարեկան էր և արդեն նկարահանվել էր ավելի քան 35 մեծ ու փոքր դերերում։

13-ամյա Մարչելոն

Մաստրոյանին նկարահանման հրապարակում առաջին անգամ հայտնվեց 11 տարեկան հասակում, երբ Cinecitta կինոստուդիայում նկարահանում էին մասսայական տեսարան։ Նրա հայրն ատաղձագործ էր, Մաստրոյանիների բազմանդամ ընտանիքը Ֆոնտանա Լիրի քաղաքից էր և ապրում էր ծայրահեղ աղքատության մեջ։ Մարչելոյի մանկության ու պատանեկության տարիներն անցել էին Թուրինում և Հռոմում, որտեղ նա զբաղվում էր արհեստավորությամբ՝ ծնողներին գումարով օգնելու նպատակով։ Շինարար, բանվոր, գծագրող, հաշվապահ՝ նա չէր խուսափում որևէ աշխատանքից, բայց երազում էր ընդունվել համալսարան և դառնալ ճարտարապետ։ Համալսարանական տարիներին նա հրապուրվեց թատրոնով և սկսեց խաղալ սիրողական ներկայացումներում, թեպետ այդ հրապուրանքը չէր ընկալում որպես կոչում կամ ապագա։ «Դերասանի աշխատանքն ինձ համար սոսկ միջոց էր՝ գումար վաստակելու։ Հետագայում ընտրելով այդ մասնագիտությունը՝ ես դավաճանեցի ծնողներիս երազանքներին։ Ինձ կլանեց Հռոմի բոհեմական կյանքը․․․»,- խոստովանել է նա։

«Դերասանի մասնագիտությունը խաղ է, որտեղ դու անընդհատ դու չես, այլ մեկ ուրիշը։ Ես դարձա դերասան, որովհետև չեմ սիրում նման լինել ինքս ինձ։ Հաճելի չէ լինել այդքան կանխատեսելի ու անօգնական կերպար, ինչպիսին ես եմ»։  

դստեր՝ Կիարայի հետ

Ինչևէ, ներկայացումներից մեկի ժամանակ նրան նկատեց Վիսկոնտին և հրավիրեց իր թատրոնում խաղալու։ Ոչ ոք չէր հասկանում, թե Վիսկոնտիին ինչը դրդեց այդ քայլին, չէ՞ որ նա ինքն էր խոստովանում, որ Մարչելոն այն ժամանակ մի սովորական տղա էր, ով նույնիսկ պարզ ռեպլիկները չէր կարողանում ճիշտ արտաբերել։ Այդուհանդերձ, հենց հանճարեղ Վիսկոնտին էր, որ նրան հասունացրեց ու հասցրեց մինչև Վենետիկի կինոփառատոն։ 

1958թ-ին Ֆելինին գլխավոր դերակատար էր փնտրում իր «Քաղցր կյանք» ֆիլմի համար։ Թեկնածուները բազմաթիվ էին, բայց ռեժիսորը չէր գտնում այն, ինչ փնտրում էր։ Դինո դե Լաուրենտիսը առաջարկում էր Փոլ Նյումենի թեկնածությունը, սակայն Ֆելինին պնդում էր, որ իրեն հարկավոր է պակաս ընդգծված անհատականությամբ դերասան։ Արդյունքում՝ նա ընտրեց Մաստրոյանիին, ընդ որում՝ վերջինիս անկեղծորեն բացատրեց, թե ինչով է պայմանավորված իր ընտրությունը։ Մաստրոյանին լուռ ընդունեց նրա հիմնավորումը։ Նա հասկանում էր, որ ֆիլմի հերոսի՝ բարձրաշխարհիկ վայելքներում կյանքի իմաստը փնտրող լրագրող Մարչելոյի դերն իր համար բացելու է համաշխարհային կինեմատոգրաֆի բարձրագույն լիգայի դռները։ Ֆիլմի պրեմիերայից հետո նա իր հռչակով գերազանցեց թե՛ եվրոպական, թե՛ հոլիվուդյան աստղերին։ Բազմաթիվ անգամ ունենալով իր կինոկարիերան ԱՄՆ-ում շարունակելու հնարավորություն՝ Մարչելոն, այնուամենայնիվ, երբեք չցանկացավ օգտվել առիթից, նա վստահ էր, որ Հոլիվուդն իր համար չէ, և դերասանի մասնագիտության հանդեպ մոտեցումներն այնտեղ բոլորովին այլ են։

կադր «8 ու կես» ֆիլմից

«Քաղցր կյանքի» հաղթարշավից մեկ տարի անց մեծ էկրան բարձրացավ Միքելանջելո Անտոնիոնիի «Գիշերը», և Մաստրոյանին ևս մեկ անգամ ամրապնդեց բացառիկ դերասանի իր համբավը, դերասան, ով ընդունակ էր ոչ միայն հաղորդելու իր հերոսի ներաշխարհի հոգեբանական ամենախոր նրբերանգները, այլև մինչև վերջ ձուլվելու միմյանցից այդքան տարբեր ռեժիսորների անհատական ոճին։ «Գիշեր» ֆիլմի էքզիստենցիալ սառնությունը և այդ նույն ժամանակահատվածում նկարահանված՝ Պիետրո Ջերմիի «Ամուսնալուծություն իտալական ձևով» կատակերգության կրակոտությունը հանդիսանում են նույն դերասանի երկու գլխավոր դերերի մի զարմանալի համադրություն։ Իսկ 1963թ-ին մեծ էկրան է բարձրանում Ֆելինիի «8 ու կեսը»՝ համաշխարհային կինեմատոգրաֆի ամենանշանավոր գլուխգործոցներից մեկը՝ վերստին Մարչելոյի գլխավոր դերակատարմամբ։ Նրա հերոսի ներքին ճգնաժամը անտարբեր չի թողնում նույնիսկ արվեստից հեռու հանդիսատեսին, քանզի յուրաքանչյուրին էլ ծանոթ է այն հոգեվիճակը, երբ թվում է, թե ապագան մազից է կախված, և պատճառը ոչ թե ճակատագիրն է, այլ սեփական վախերը և բարդույթները։ 

«Որքան ավելի քիչ ես խաղում, այնքան ավելի լավ ես խաղում»։ 

նկարահանումից առաջ, 1963թ

«8 ու կեսից» հետո նշանավոր պրոդյուսեր Կառլո Պոնտին Մաստրոյանիին գլխավոր դերեր է առաջարկում Վիտորիո դե Սիկայի «Ամուսնություն իտալական ձևով» և «Երեկ, այսօր, վաղը» ֆիլմերում, որտեղ գլխավոր դերակատարմամբ հանդես էր գալու նաև նրա կինը՝ անկրկնելի Սոֆի Լորենը։ Երկու կինոաստղերի փայլուն դուետը դարձավ ամենասիրվածներից մեկը համաշխարհային կինոյում։ Ինչպիսի բուռն իրադարձություններ էլ տեղի ունենային Մաստրոյանիի կյանքում, նրա կինոկարիերան երբեք չէր ընդհատվում, նա սլանում էր առաջ՝ նորից ու նորից ամրապնդելով լեգենդի ու կուռքի իր «կարգավիճակը»։ Կինեմատոգրաֆ մուտք գործելով 1940-ականներին՝ 1980-ականներին նա նույնքան սիրված էր ու պահանջված։ 1985թ-ին Ֆեդերիկո Ֆելինիի «Ջինջեր և Ֆրեդ» ֆիլմում նկարահանվելիս 60-ամյա Մաստրոյանին կտրուկ նվազեցնում է քաշը և թույլ է տալիս իրեն արհեստականորեն ճաղատացնել։ Նկարահանումների ավարտից հետո նրա մազերը երկար ժամանակ չէին աճում, և նա, հարկադրված, չէր հանում գլխարկը։

Կատրին Դընյովի հետ

1987թ-ին Ֆելինին նկարահանում է «Հարցազրույց» ինքնակենսագրական ֆիլմը, որտեղ նա, իր հերոսների հետ միասին, անկեղծորեն պատմում է իտալական կինոյի փառավոր դարաշրջանի, իր արվեստի ու հավատարիմ գործընկերների մասին։ Մաստրոյանին, ինչպես և մյուսները, այդ ֆիլմում խաղում է ինքն իրեն և փորձում է պատասխանել տարիներ շարունակ տանջող հարցին․ «Որտե՞ղ է իմ իրական կյանքը։ Անցնել մի կերպարից մյուսի՞ն, ապրել օտար և ինչ-որ մեկի կողմից հորինված պատմություններո՞ւմ․․․ Ինչպիսի՞ն է այդ արարածը՝ դերասանը։ Ո՞վ է նա իրականում»։ Նա այդպես էլ չգտավ այս հարցի պատասխանը։ Բայց գիտակցեց, որ բեմից ու էկրանից դուրս ինքը պարզապես գոյություն չունի, որքան էլ իր կյանքը քաղցր թվար սիրահարված հանդիսատեսին։ Նա մինչև կյանքի վերջ նկարահանվում է։ 1994թ-ին Ռոբերտ Օլթմենի «Բարձր նորաձևություն» ֆիլմի նկարահանման հրապարակում վերստին հանդիպում է իր երբեմնի խաղընկերուհի Սոֆի Լորենին։ Ֆիլմում նկարահանվում էր նաև նրա և Կատրին Դընյովի դուստրը՝ Կիարա Մաստրոյանին։ Նշանավոր ռեժիսորները երբեք չհրաժարվեցին Մարչելոյից․ 1995թ-ին նա նկարահանվեց Միքելանջելո Անտոնիոնիի և Վիմ Վենդերսի «Ամպերից այն կողմ» ֆիլմում, 1996թ-ին՝ Ռաուլ Ռուիսի «Երեք կյանք ու մեկ մահ» և Մանուել դի Օլիվեյրայի «Ճանապարհորդություն դեպի աշխարհի սկիզբ» ֆիլմերում։ 

«Հանդիսականներն էլ ինձ նման մարդիկ են, ովքեր չգիտեն, թե ինչով զբաղվեն, և գնում են կինո»։ 

Մաստրոյանին վախճանվեց 1996թ-ի դեկտեմբերին՝ 72 տարեկան հասակում։ Հռոմի Տրևի շատրվանը, որտեղ նկարահանվել էր «Քաղցր կյանք» ֆիլմի հանրահայտ տեսարանը՝ Անիտա Էկբերգի և Մարչելո Մաստրոյանիի մասնակցությամբ, այդ օրը խորհրդանշորեն անջատել էին և վարագուրել սև կտորով։ Ֆելինին արդեն երեք տարի էր, ինչ հեռացել էր կյանքից, ու եվրոպական կինոն, հրաժեշտ տալով իր երկու լեգենդներին, մուտք էր գործել նոր փուլ, որն այլևս չէր հասնելու նախորդ բարձունքներին։ Հարցազրույցներից մեկի ժամանակ Մաստրոյանիին հարցրել էին, թե որն է լինելու իր վերջին խոսքը հանդիսատեսին, և նա պատասխանել էր՝ «ցտեսություն»։ Լեգենդները չեն մահանում, նրանց ճանապարհն ամեն անգամ դառնում է մի նոր վերադարձի սկիզբը։