1940-50-ականների հոլիվուդյան կինոաստղ Հեդի Լամարի ծննդյան օրը գերմանախոս երկրներում նշվում է որպես Գյուտարարի օր։
Նրա ծննդյան օրը գերմանախոս երկրներում նշվում է որպես Գյուտարարի օր, և դա պատահականություն չէ։ Հեդին համարվում է այն հեղափոխական գյուտի հեղինակը, որի շնորհիվ կարողացել են գործարկվել այնպիսի տեխնոլոգիաներ, ինչպիսիք են GPS-ը, Bluetooth-ը, Wi-Fi-ը и CDMA-ն։ Իր ընկերոջ՝ ավանգարդիստ կոմպոզիտոր Ջորջ Անթեյլի հետ միասին նա ստացել է հաղորդակցության գաղտնի համակարգերի գյուտի արտոնագիր, որտեղ ներառված է տարբեր հաճախականություններում կեղծ ազդանշանների հաղորդման տեխնոլոգիան։ Հետագայում նրա գյուտը հիմք դարձավ ռադիոյով ինֆորմացիա փոխանցող FHSS մեթոդի ստեղծման համար, այդ մեթոդն էլ իր հերթին հիմք դարձավ այն բազմապիսի անլար տեխնոլոգիաների համար, որոնցից այսօր օգտվում է յուրաքանչյուրս։ Ամենաուշագրավն այն է, որ Հեդին չուներ տեխնիկական կրթություն։ Նա սովորել էր թատերական դպրոցում և 16 տարեկան հասակում առաջին անգամ նկարահանվել էր կինոյում։
Երեք տարի անց Հեդին համաշխարհային ճանաչում ձեռք բերեց «Էքստազ» ֆիլմում իր սկանդալային դերակատարման շնորհիվ։ «Էքստազը» համարվում է կինեմատոգրաֆի պատմության առաջին լիամետրաժ ֆիլմը, որտեղ կան էրոտիկ տեսարաններ։ Հեդին 10 րոպե շարունակ էկրանին երևում է բոլորովին մերկ՝ լճում լողալիս և անտառում վազելիս։ Մինչ այդ հանդիսատեսին երբեք չէր ներկայացվել այդօրինակ ֆիլմ, և դեռատի դերասանուհու համարձակությունը գնահատվեց։ Փոխարենը՝ Հռոմի պապը խստորեն դատապարտեց ֆիլմը, և «Էքստազի» ցուցադրությունն արգելվեց մի շարք երկրներում։ Ցանկանալով մոռացության տալ իրենց դստեր սկանդալային համբավը՝ Հեդիի ծնողները կազմակերպեցին նրա ամուսնությունը ավստրիացի միլիոնատեր Ֆրից Մանդլի հետ։ Խանդոտ ամուսինը փորձում է գնել և ոչնչացնել «Էքստազ» ֆիլմի՝ ավստրիական կինովարձույթում պահպանվող բոլոր կրկնօրինակները։ Մանդլը զբաղվում էր զենքի արտադրությամբ և վաճառքով։ Չնայած իր հրեական ծագմանը՝ նա փորձում էր համագործակցության եզրեր գտնել նացիստների հետ, իսկ Հեդին ատում էր վերջիններիս և չէր թաքցնում իր ատելությունը։ Այդուհանդերձ, ամուսինը պահանջում էր, որ Հեդին ամենուր ուղեկցի իրեն, նույնիսկ՝ ռազմական լաբորատորիաներ այցելությունների ժամանակ։ Ունենալով հիանալի հիշողություն՝ դերասանուհին այդ այցելությունների ընթացքում գիտելիք էր կուտակում, ինչը հետագայում նրան օգնեց սեփական գյուտի ուղղությամբ աշխատելիս։
Չորս տարի տևած ամուսնությունը Հեդիին երջանկություն չպարգևեց, բացի այդ, լինելով խելացի ու հեռատես, նա հասկանում էր, թե ինչ աղետների էր հանգեցնելու հիտլերյան իշխանությունը, այդ իսկ պատճառով որոշեց կատարել հերթական հանդուգն քայլը։ Ամուսնու պահանջով իրեն անընդմեջ հսկող աղախնին քնեցնելով քնաբեր դեղամիջոցի օգնությամբ՝ Հեդին հագնում է նրա հագուստը և փախչում։ Կարճ ժամանակ անց նա արդեն Մ․ Նահանգներում էր, որտեղ նրան գրկաբաց ընդունում են՝ հիշելով «Էքստազ» ֆիլմը։ Հեդին պայմանագիր է ստորագրում MGM ընկերության հետ և իր հոլիվուդյան կարիերայի ընթացքում վաստակում է ավելի քան 30 մլն դոլար։ Նա ամուսնացած է եղել վեց անգամ, եղել է երեք երեխայի մայր։ Թեպետ, ի տարբերություն Եվրոպայից Ամերիկա տեղափոխված բազմաթիվ ռեժիսորների ու դերասանների, Հեդիի կինոկարիերան հարթ ու հաջողված ընթացք ունեցավ, այդուհանդերձ, 1960-ականների երկրորդ կեսին, երբ նա որոշ ընդմիջումից հետո ցանկացավ վերադառնալ մեծ էկրան, նրա առաջ փակվեցին բոլոր դռները։ Խնդիրն ամենևին էլ այն չէր, որ նա արդեն 52 տարեկան էր, այլ այն, որ նա ուներ հոլիվուդյան կին աստղերի մեծ մասին ոչ բնորոշ կտրուկ, շիտակ ու սկզբունքային բնավորություն։ Հոլիվուդում սովոր էին թելադրել ապրելու և աշխատելու որոշակի կանոններ, իսկ Հեդին իրեն միշտ վեր էր դասել այդ կանոններից՝ տարիների ընթացքում ձեռք բերելով անհաշտ բնավորության տեր անձի համբավ և մի շարք ազդեցիկ թշնամիներ, ովքեր չէին կարողանում նրան ներել հոլիվուդյան բարքերի անկեղծ քննադատության համար։
1958թ-ին Հեդին վերջին անգամ է նկարահանվում կինոյում։ Նա վախճանվում է 85 տարեկան հասակում՝ 2000թ-ին, և աճյունը, նրա կտակի համաձայն, սփռում են հարազատ Ավստրիայի տարածքով։
Ինչ վերաբերում է Հեդիի հեղինակած գյուտին, ապա, իհարկե, 1940-ականներին նրա մտքով անգամ չէր անցնում, թե իր հայտնագործությունն ինչպիսի դարակազմիկ նշանակություն է ունենալու մի շարք ասպարեզներում՝ բարձր տեխնոլոգիաներից մինչև ռազմական արդյունաբերություն։ Տեղյակ լինելով, թե ինչպես են աշխատում ռադիոկառավարվող տորպեդները՝ Հեդին եզրակացրեց, որ դրանց ամենամեծ թերությունը նշանառության անկատար համակարգն է․ հայտնաբերելով վտանգը՝ հակառակորդը հեշտությամբ խլացնում էր ազդանշանը՝ այդ նույն հաճախականությամբ ուղարկելով խանգարող ազդանշաններ։ Հետևաբար, ըստ Հեդիի, անհրաժեշտ էր ազդանշաններն ուղարկել մաս առ մաս՝ տարբեր հաճախականություններով։ Նրա համախոհ գործընկեր Ջորջ Անթեյլը ստանձնեց գաղափարի տեխնիկական իրագործումը։ Հետո նրանք իրենց հայտնագործությունը անհատույց տրամադրեցին ամերիկյան զինուժին։ Սակայն այդ ժամանակ զինվորականները չկարողացան ըստ արժանվույն գնահատել նրանց գաղափարը՝ լուրջ չվերաբերվելով գեղեցկուհի կինոաստղին և նրա կոմպոզիտոր ընկերոջը։ Տարիներ անց՝ 1950-ականներին, գյուտը պատահմամբ հայտնվեց զինվորական ղեկավարության ուշադրության կենտրոնում, իսկ 1960-ականներին սկսվեցին բուն փորձարկումները։
Ի՞նչը կարող էր հաջողակ, հանրաճանաչ ու մեծահարուստ Հեդիին դրդել, որ մուտք գործի այնպիսի «տղամարդկային» ոլորտներ, ինչպիսիք են գյուտարարությունն ու ռազմական արդյունաբերությունը։ Առավել ևս՝ 1940-ականների սկզբին, երբ նրա հոլիվուդյան փառքը սրընթաց վերելք էր ապրում։ Իրականում Հեդին, իր իսկ խոստովանությամբ, գյուտը հեղինակել ու նվիրաբերել էր ամերիկյան բանակին, որպեսզի իր ներդրումն ունենա նացիզմի դեմ պայքարում։ Մինչդեռ զինվորականները, Հեդիի ներկայացրած փաթեթն ուսումնասիրելու փոխարեն, նրան այդ ժամանակ առաջարկեցին հանդես գալ ռազմական բաժնետոմսերի վաճառքի գովազդային արշավում։ Անտեսելով վիրավորանքը՝ դերասանուհին համաձայնեց և գովազդարշավի արդյունքում վաստակած 7 մլն դոլարը փոխանցեց դաշնակից զորքերին։ Շատերի կարծիքով՝ եթե ի սկզբանե ընթացք տրվեր նրա գյուտի տարածմանը, ապա Պերլ Հարբորի ռազմածովային բազայում կհաջողվեր խուսափել շուրջ 2,5 հազար ամերիկացի զինվորականների կորստից։ 1997թ-ին՝ գյուտի արտոնագրումից ավելի քան 50 տարի անց, Հեդին պաշտոնապես պարգևատրվեց FHSS-ի ստեղծման համար։ Պարգևատրման արարողությանը նա այդպես էլ չներկայացավ՝ սահմանափակվելով աուդիոուղերձով։ Իսկ 2014թ-ին Հեդի Լամարի անունը հանդիսավորապես գրվեց Ամերիկյան գյուտարարների փառքի սրահում։
COMMENTS