Գոդար և Վենդերս. ընկերական զրույց կինոյի մասին

Ժան-Լյուկ Գոդարի և Վիմ Վենդերսի՝ 1990թ-ին տեղի ունեցած զրույցը, որը հրատարակվել է Վենդերսի «Պատկերի տրամաբանությունը» գրքում։

Ժան-Լյուկ Գոդարը և Բրիջիտ Բարդոն

Վենդերս․- Ինձ թվում է՝ ծխելու ժամանակն է։ 

Գոդար․- Խնդրեմ, վերցրու իմ ծխախոտից։ 

Վենդերս․- Վերջին անգամ սիգար եմ ծխել Սան Դիեգոյում և կրկին՝ քեզ հետ։ Վաղուց էր։ 

Գոդար․- Ե՞րբ ենք հանդիպել վերջին անգամ։ 

Վենդերս․- Կարծեմ՝ «Դետեկտիվի» պրեմիերայի ժամանակ։ Հետո մի անգամ հանդիպեցինք հյուրանոցի ճեմասրահում․ անգլերեն դա անվանում են lobby։ 

Գոդար․- Այո, ամենուր այդ «լոբբին» է։ Կա հրեական և արաբական «լոբբի», նույնիսկ հյուրանոցն ունի իր «լոբբին»։ 

Վենդերս․- Ժան-Լյուկ, ես դիտեցի քո նոր ֆիլմը՝ «Նոր ալիքը»։ Դու դարձել ես իսկական գեղանկարիչ։ Քո ֆիլմերն ավելի ու ավելի հաճախ են հիշեցնում նկարներ, գեղարվեստական կտավներ։ Դու փակել ես շրջանը․ գեղանկարչությունը, որ հանդիսանում է կինեմատոգրաֆի հիմքը, հաճախ է ոգեշնչել կինեմատոգրաֆիստներին, բայց դա զգացվել է միայն առանձին կադրերում։ Իսկ քո պարագայում ամբողջ ֆիլմն է դիտվում որպես նկար։  

Գոդար․- Այո, գիտե՞ս, ես նույնիսկ մտածում եմ այն մասին, որ իմ հաջորդ ֆիլմը պետք է ոչ թե կինոթատրոնում ցուցադրել, այլ վաճառել «Քրիսթիս» աճուրդում։ 

Վենդերս․- Զավեշտալի կլիներ։ Պատկերացնում եմ որևէ հարուստ ամերիկացու, ով իր անկիզելի պահարանում թաքցնում է Գոդարի ֆիլմը։ Ի դեպ, ինչպե՞ս են գործերդ հեղինակային իրավունքների պահպանման առումով․ նեգատիվները մնո՞ւմ են քեզ մոտ, ֆիլմերիդ նկատմամբ ունեցած իրավունքներդ կարողանո՞ւմ ես պաշտպանել։ 

Հարի Դին Սթենթոնը, Նաստասյա Կինսկին և Վիմ Վենդերսը

Գոդար․- Նախկինում ինձ չէր հետաքրքրում իմ ֆիլմերի նկատմամբ ունեցած իրավունքներիս հարցը։ Ես միշտ ամեն ինչ վաճառում էի գրոշներով, որովհետև գումարի կարիք ունեի։ Բայց հիմա արդեն վախենում եմ, որ ծերությանս տարիներին փողը չի բավականացնի։ Անհրաժեշտ է նկարահանել նոր ֆիլմեր և աստիճանաբար գումար կուտակել «սև օրվա» համար։ 

Վենդերս․- Ես այդ խնդրին այլ կերպ եմ վերաբերվում։ Վերջին երեք տարվա ընթացքում ես շատ եմ զբաղվել իմ հին ֆիլմերի հեղինակային իրավունքի հարցերով։ Հիմա իմ բոլոր ֆիլմերի նեգատիվներն ինձ են պատկանում։ 

Գոդար․- Շնորհավորում եմ։

Վենդերս․- Շնորհակալ եմ։ Վերջապես ամեն ինչ հարթվել է, և ես կարող եմ այդ մասին մոռանալ։ 

Գոդար․- Գիտե՞ս, նկարիչը պիտի պատրաստ լինի նաև այն տարբերակին, որ իրեն, հնարավոր է, այլևս բախտ չի վիճակվի տեսնել վաճառված նկարը, գուցեև նա նույնիսկ երբեք չիմանա, թե որտեղ է այն գտնվում։ Իմ կարծիքով՝ եթե ես սիրում եմ գեղանկարչությունը, ապա պիտի վարվեմ նկարչի պես։ 

Վենդերս․- Կխնդրեի, որ մի քիչ պատմեիր այն մասին, թե ինչպես ես վերաբերվում գեղանկարչությանը։ 

Գոդար․- Երբեմն որևէ միտք հնարավոր է լինում արտահայտել միայն նկարի միջոցով։ Հնարավոր է նաև՝ ես գեղանկարչությունը սիրում եմ հենց այն պատճառով, որ այն իմ մեջ հետաքրքրություն է արթնացրել կինեմատոգրաֆի հանդեպ։ Շատ վաղուց, նախքան կինոյի հետ իմ ծանոթությունը, ես սիրում էի թերթել արվեստին առնչվող նկարազարդ ամսագրեր։ Մի անգամ, թերթելով ամսագիրը, ես տեսա կադր Մուրնաուի ֆիլմից, որը նախկինում չէի դիտել, և ես ցանկացա ֆիլմ նկարահանել։ Ես որոշեցի զբաղվել կինոյով, թեպետ մինչ այդ պահը կինոյի մասին միայն լսել էի։ 

Ֆրենսիս Ֆորդ Կոպոլան, Մել Բրուքսը և Ժան-Լյուկ Գոդարը 

Վենդերս․- Ես կինեմատոգրաֆն ինձ համար բացահայտեցի այն ժամանակ, երբ առաջին անգամ դիտեցի քո ֆիլմերը, Ժան-Լյուկ։ Այդ ժամանակ ես բնակվում էի Փարիզում։ Երբ կինոթատրոններում սկսեցին ցուցադրել «Պատրաստված է Ամերիկայում» ֆիլմը, ես ցերեկը ներկա եղա պրեմիերային, և կինոթատրոնում մնացի մինչև կեսգիշեր։ Նախկինում կինոթատրոնում կարող էիր մնալ այնքան, որքան ցանկանում էիր։ 

Գոդար․- Այո։ 

Վենդերս․- Միշտ կարող էիր վճարել մեկ տոմսի համար և պարզապես դուրս չգալ դահլիճից։ Այդպիսով, ես այդ օրը «Պատրաստված է Ամերիկայում» ֆիլմը դիտեցի վեց անգամ։ 

Գոդար․- Խեղճ մարդ։ 

Վենդերս․- Պարզապես ձմեռ էր, և փողոցում ցուրտ էր։

Գոդար․- Ա՛հ, այդ դեպքում հասկանալի է։ 

Վենդերս․- Ես հիացած էի, ես վեց անգամ անընդմեջ դիտել էի միևնույն ֆիլմը և ամեն անգամ մի նորություն էի բացահայտել, ինձ ամեն անգամ թվացել էր, թե դիտում եմ մի նոր ֆիլմ։ Դիտելիս տարօրինակ զգացողություն ունեի։ Երբ ես դիտում էի քո ֆիլմը, ինձ երեխա էի զգում, մի խոսքով՝ ինձ դուր էր գալիս հետևել քո հորինած սյուժեի վայրիվերումներին և միաժամանակ ճանաչել ինքս ինձ։ 

Գոդար․- Լավ է, որ ֆիլմերն այդպիսի զգացումներ են առաջացնում, այդ ժամանակ հասկանում ես, որ ֆիլմը ստեղծել է մի մարդ, ով սիրում է իր աշխատանքը։ Առանց այդ սիրո անհնար է ստեղծագործել, կարելի է միայն քարանալ ու մեռնել։ 

Վիմ Վենդերսը և Դենիս Հոփերը

Վենդերս․- Ինձ նույնպես դուր չի գալիս, երբ նա, ով կատարում է իր աշխատանքը, ծածուկ արհամարհում է այն։ Վերջերս ես դիտեցի մի ֆիլմ, որտեղ զգացվում էր այնքան մեծ արհամարհանք, որ ես՝ որպես հանդիսատես, սկսեցի անկեղծորեն արհամարհել ռեժիսորին։

Գոդար․- Ի՞նչ ֆիլմ էր։ 

Վենդերս․- Ալան Փարքերի «Հրեշտակի սիրտը»։ 

Գոդար․- Այդ ֆիլմը չեմ դիտել, բայց ես նույնպես մեծ կարծիքի չեմ Ալան Փարքերի արվեստի մասին։ Այդուհանդերձ, ինձ թվում է՝ Փարքերը սիրում է իր աշխատանքը, պարզապես գլուխ չի հանում այդ աշխատանքից։ Կարծում եմ՝ մարդկանց մեծամասնությունը սիրում է իր աշխատանքը։ Նույնիսկ գործարաններում ու գրասենյակներում է ամեն ինչ փոխվել․ ամերիկացիները հիմնականում սիրում են իրենց աշխատանքը, եթե այն լավ է վարձատրվում։ Նույն կերպ էլ զինվորականներն են սիրում պատերազմը։ Առանց պատերազմի նրանք ձանձրանում են, օրինակ՝ հիմա Պարսից ծոցում։ Հենց որ հնչի առաջին կրակոցը, նրանք անասելի կուրախանան։ Վստահ եմ, որ նույնիսկ համակենտրոնացման ճամբարներում դահճի աշխատանքը կատարում էին նրանք, ում դուր էր գալիս մարդկանց ստորացնելը։ Ալան Փարքերը սիրում է Հոլիվուդը, որովհետև սիրում է հաջողությունը։ 

Վենդերս․- Ինձ համար շատ դժվար էր Հոլիվուդում աշխատելը։ 

Գոդար․- Ես ընդհանրապես չէի կարողանա այնտեղ աշխատել։ 

Վենդերս․- Հոլիվուդում, օրինակ, ես երբեք հստակ չգիտեի, թե բյուջեից որքան գումար է ծախսվել նկարահանումների համար։ Ենթադրենք՝ արդեն վեց շաբաթ է, ինչ նկարահանում ենք, իսկ ես չգիտեմ, թե բյուջեի ո՛ր մասն ենք ծախսել՝ կե՞սը, մեկ երրո՞րդը, թե՞ ամբողջը։ Ես երբեք չգիտեի, թե ինչի վրա հիմնվեմ։ 

Անրի-Ժորժ Կլուզոն, Ռենե Կլեմանը, Ժան-Լյուկ Գոդարը,
Ֆրանսուա Տրյուֆոն և Կառլ Թեոդոր Դրեյերը

Գոդար․- Խնդիրն այն է, որ ամերիկացիներն, ըստ էության, պատրաստ են ֆիլմի արտադրության համար ներդնել կատաղի փողեր, քանի դեռ դու պատրաստ ես անել այն, ինչը նրանց ձեռնտու է։ Հիմա էլ նրանք նույն կերպ գումարներ են տրամադրում Սաուդյան Արաբիային, քանի դեռ զինվորականները համաձայն են։ Երբ ես ֆիլմեր էի նկարահանում, գումարը երբեք չէր բավականացնում, և ճարելու տարբերակ չկար։ Եթե ունես ընդամենը տասը ֆրանկ, ապա պիտի ելք գտնես և ֆիլմը նկարահանես այդ տասը ֆրանկով։ Ռոսելինին ինձ սովորեցրել է փողը հարգել որպես գեղարվեստական այլաբանություն։ Բյուջեն խթանում է ստեղծագործությունը և օգնում է մնալ որոշակի սահմաններում։ Եթե դու շատ մեծ գումար ունես, կարող ես չափն անցնել, իսկ եթե գումարդ շատ փոքր է, նույնպես կարող ես չափն անցնել, բայց արդեն այլ իմաստով։ 

Վենդերս․- Երբ փողը չափից դուրս շատ է, այն երբեք չի բավականացնում։ 

Գոդար․- Հաստատ։ Կարևոր է, որ գումարը լինի ճիշտ այնքան, որքան պետք է հարմարավետ աշխատելու համար։ Ես հիշում եմ, որ «Վերջին շնչում» ֆիլմի նկարահանման առաջին օրը մենք աշխատանքը սկսեցինք առավոտյան ժամը ութին, իսկ ավարտեցինք տասին մոտ։ Հետո մենք գնացինք սրճարան, և հանկարծ այնտեղ եկավ նաև պրոդյուսերն ու տեսավ մեզ։ Նա զարմացավ ու հարցրեց․ «Ի՛նչ է, չե՞ք նկարահանում»։ Ես պատասխանեցի․ «Արդեն նկարահանել ենք»։ Իսկ նա ասաց․ «Այդ դեպքում ինչո՞ւ չեք նկարահանում այն, ինչը ծրագրված է վաղվա համար»։ Ես պատասխանեցի․ «Չէ՞ որ դեռևս չգիտեմ, թե ինչ եմ նկարահանելու վաղը»։ 

Վենդերս․- Գումարը պետք է համապատասխանեցնել այն հանգամանքի հետ, թե ինչը և ինչպես ես պատրաստվում նկարահանել։  

Վիմ Վենդերսը և Սեմյուել Ֆուլերը

Գոդար․- Այո, այդ դեպքում դա իմաստ ունի։ Ենթադրենք՝ մենք քաղցած ենք և պիտի սնվենք։ Ո՞ւր կգնանք։ Որքա՞ն գումար է անհրաժեշտ լավ սնվելու համար։ Այդ իմաստով կինոն նման է սովորական կյանքին։ Եթե ավտոմոբիլաշինական գործարանի տերը տասը տարվա ընթացքում շուկայի համար թողարկեր ավտոմեքենայի ընդամենը մեկ մոդել, ապա նա այդպես էլ ոչինչ չէր վաճառի։ Կարելի է նկարահանել վեց կամ ութ ամիս, բայց ոչ չորս տարի․ բոլոր այն ֆիլմերը, որոնք նկարահանվում են ավելի երկար, քան մեկ տարին է, երբեք չեն հասցվի ավարտին։ Ժամանակային կոշտ սահմաններ, այլ կերպ ասած՝ սահմանափակ բյուջե․ ահա սա է ստեղծագործական այլաբանությունը, որ թաքնված է փողերի մեջ։ Բացի այդ՝ ժամանակակից ֆիլմերը, որոնք դիտել եմ, ինձ թվում են չափից դուրս երկարաձգված։ 

Վենդերս․- Այո, այդպես է։ 

Գոդար․- Նախապատերազմյան շրջանի ռեժիսորները դեռևս ունեին այն ներուժը, որն անհրաժեշտ էր շարադրելու համար այնպիսի սյուժեներ, որոնք կարող են տևել երկու ժամ։ Ժամանակակից ռեժիսորներն այդ ներուժն արդեն չունեն։ Մերօրյա լավ ֆիլմը չպիտի տևի մեկ ժամից ավելի։ Գրքերը կարող են լինել հաստափոր և ոչ այնքան հաստափոր։ Նկարները նույնպես լինում են տարբեր չափսի։ Բայց կինեմատոգրաֆում ամեն ինչ արդեն փոխվել է, ինչպես հեռուստատեսությունում, որտեղ ամեն ինչն ունի որոշակի ձևաչափ։ Լուրերի թողարկման տևողությունը չի փոխվում ըստ այն հանգամանքի՝ սկսվե՞լ է պատերազմ, թե՞ պահպանվում է խաղաղություն։ Դա կարևոր չէ։ Մեզնից ոչ մեկն արդեն չի կարող նկարահանել լավ, դինամիկ ֆիլմ՝ 1,5 ժամ տևողությամբ։ Կարծում եմ՝ ժամանակակից հանդիսատեսը պարզապես չէր դիտի այդպիսի ֆիլմ։ Մերօրյա հանդիսատեսը կարող է 1,5 ժամ դիմանալ, թերևս, միայն միջակ ֆիլմի պարագայում։ Հետո կհամոզի ինքն իրեն, թե հավանել է, թեպետ հոգու խորքում հասկանում է, որ հիասթափված է։ 

Վենդերս․- Թվում է՝ այդ առումով ես չեմ զարգանում։ Իմ ֆիլմերը դառնում են ավելի ու ավելի երկար։ Ինձ զարմացնում են ռեժիսորները։ Նրանք, ովքեր կարող են նկարահանել ութսուն րոպե տևողությամբ ֆիլմ։ 

Կլոդ Շաբրոլը, Ժան-Պիեռ Մելվիլը և Ժան-Լյուկ Գոդարը

Գոդար․- Իմ անդրանիկ լիամետրաժի՝ «Վերջին շնչում» ֆիլմի առաջին տարբերակի տևողությունը 3,5 ժամ էր։ Մենք հուսահատվել էինք, չգիտեինք, թե ինչ անենք։ Այդ ժամանակ ես որոշեցի, որ մենք կթողնենք լոկ այն, ինչը դուր էր գալիս մեզ։ Իսկ մնացածը կկտրենք։ Երբ ֆիլմում ինչ-որ մեկը մտնում էր սենյակ, իսկ հետո հաջորդում էր տեսարանը, որը մեզ դուր չէր գալիս, մենք այդ տեսարանը կտրում էինք։ Մարդը մտնում է սենյակ՝ և վերջ։ Կամ հակառակը․ եթե մեզ դուր չէր գալիս այն տեսարանը, որտեղ նա մտնում է սենյակ, իսկ դրան հաջորդում է սենյակի տեսարանը, ապա մենք անտեսում էինք այն, թե նա ինչպես էր մտել այդ գրողի տարած սենյակը։ Մեզ համար կարևոր չէր՝ հանդիսատեսը կհասկանա՞, թե՞ ոչ։ Մենք թողնում էինք միայն մեզ դուր եկած հատվածները։ 

Վենդերս․- Իմ կարծիքով՝ քեզ գրավում են ֆիլմի առանցքային էպիզոդները։ Հավանաբար, քեզ համար անկարևոր է, թե ինչ է տեղի ունեցել սկզբում, և ինչ է տեղի ունենալու հետո։ Սկզբնական շրջանում ես նույնպես ուշադրություն չէի դարձնում խրոնոլոգիային։ Ինձ նույնպես հետաքրքրում էին միայն որոշակի պահերը։ Ես երբեք չէի հավատա, որ սյուժեն ունի սկիզբ և վերջ․․․ 

Գոդար․- ․․․ յուրաքանչյուր սյուժե ունի սկզբնամաս, միջնամաս և ֆինալ, բայց պարտադիր չէ, որ սյուժեն կառուցվի այդ հաջորդականությամբ․․․ 

Վենդերս․- ․․․ հիմա ես փոխել եմ կարծիքս։ Ես փորձում եմ սյուժեն կառուցել այնպես, որ այն ունենա ֆինալ։ Մի իրադարձությունից բխում է մյուսը։ Խրոնոլոգիան ունի որոշակի նշանակություն։ 

Վիմ Վենդերսը և Միքելանջելո Անտոնիոնին

Գոդար․- Ես հասկանում եմ, թե ինչից է բխում խրոնոլոգիայի այդ պահանջը։ Ժամանակին մենք հանդես էինք գալիս դասական շարադրանքի ավանդույթի դեմ։ Մենք պարզապես ցույց էինք տալիս միմյանցից անջատ էպիզոդներ։ Բայց տարիքն առնելով՝ քեզ համար վերստին բացահայտում ես այն մոգականությունը, որ թաքնված է գծային շարադրանքում։ Իմ «Նոր ալիք» ֆիլմի սկզբում հնչում է այսպիսի ֆրազ․ «Եվ, այնուամենայնիվ, ես ուզում եմ պատմել պատմություն»։ 

Վենդերս․- Հենց այդ խնդրին էլ ես այժմ բախվել եմ։ Իմ նոր՝ «Մինչև աշխարհի վերջը» ֆիլմը ստացվել է ավելի երկար, քան պետք էր։ Եթե ես ֆիլմը ցույց տամ այն տեսքով, ինչպես մտահղացել եմ, ապա այն կտևի հինգ ժամ։ 

Գոդար․- Այդ դեպքում դարձրու երկմասանի ֆիլմ, ինչպես «Քամուց քշվածներն» է։ Կամ դարձրու սերիալ։ Ես սիրում եմ սերիալներ, նույնիսկ՝ ամենավատ սերիալները, նույնիսկ «Դալասը», և սիրում եմ այն պատճառով, որ դրանցում զգացվում է հակասությունների հետզհետե սրումը։ Մենք վարժվել ենք հեռուստատեսության սրընթացությանը։ Հեռուստատեսությունում կրճատում են կադրերի տևողությունը, այնտեղ կադրերը տևում են երկու կամ երեք վայրկյան, ինչպես գովազդային հոլովակներում է։ Ես կարծում եմ, որ հիմա պետք է վարվել այսպես․ եթե ֆիլմը պետք է երկար լինի, ապա թող երկար լինի, վեց ժամ է, ուրեմն՝ թող լինի վեց ժամ, ութ է՝ թող լինի ութ։ Եթե ֆիլմը պիտի կարճ լինի, ապա թող կարճ լինի։ Եթե Դևիդ Լինչի «Վայրի սրտերը» նոր ֆիլմը տևեր տասը րոպե, ապա կլիներ լավ ֆիլմ։ Ժամանակակից շարքային ֆիլմերը կամ չափից դուրս երկար են, կամ չափից դուրս կարճ են։ 

Վենդերս․- Շարքային ֆիլմերը դուր են գալիս հանդիսատեսին։ 

Ժան-Լյուկ Գոդարը և Աննա Կարինան

Գոդար․- Ինձ հետաքրքիր չէ աշխատել այնպես, ինչպես աշխատում է, օրինակ, Սփիլբերգը։ Սակայն ինձ հիացնում է այն, որ նա գրեթե երբեք չի սխալվում։ Երբ նա ֆիլմ է նկարահանում 20280418 հանդիսատեսի հաշվարկով, ապա կինոթատրոն է գալիս, թերևս, 20280416 կամ 20280420 հանդիսական, իսկ դա արդեն ինչ-որ բան նշանակում է։ Նա կարողանում է ծրագրել։ Իսկ ես այդպիսին չեմ։ Ես ինձ անհարմարավետ եմ զգում մի սենյակում, որտեղ մեծաքանակ ժողովուրդ կա։ Ես չեմ սիրում մետրոն, այնտեղ միշտ հրմշտոց է։ Ես չեմ սիրում հերթ կանգնել հրուշակեղենի խանութի մոտ։ Հետևաբար՝ ինձ ինչո՞ւ պիտի դուր գա այն, որ կինոդահլիճը լի է մարդկանցով։ Ընդհակառակը՝ ինձ դուր է գալիս, երբ կինոդահլիճում ընդամենը մի քանի աթոռ է զբաղված։ Գրական ստեղծագործությունները հրատարակում են ինչպես փոքր, այնպես էլ մեծ տպաքանակով։ Սեմուել Բեքեթի գրքերը միշտ էլ ունեցել են համեստ տպաքանակ, և նա միշտ նախընտրել է ոչ մեծ ծավալները։ 

Վենդերս․- Փոքր ծավալների հանդեպ հետաքրքրությունը գրեթե կորսվել է։ 

Գոդար․- Ինչպես և մեծածավալ ստեղծագործությունների հանդեպ հետաքրքրությունը։ Այսօր շատերը պարծենում են, թե կարող են ֆիլմ նկարահանել վեց ամսվա ընթացքում։ Մինչդեռ Տոլստոյին անհրաժեշտ եղավ տասը տարի՝ «Պատերազմ և խաղաղությունը» գրելու համար։ 

Վենդերս․- Քո ֆիլմերը դիտելիս, հատկապես՝ վերջին ֆիլմերը, ես ձեռագիրդ միանգամից ճանաչում եմ ըստ այն առանձնահատկության, թե ինչպես է տեղադրված կինոխցիկը։ Եթե դիտեի «Նոր ալիքը»՝ չիմանալով, թե ում ֆիլմն է, ապա արդեն տասը վայրկյան անց, առանց երկար մտածելու, կասեի՝ սա Ժան-Լյուկի ֆիլմն է։ 

Գոդար․- Կինոխցիկը ես տեղադրում եմ ներշնչանքով առաջնորդվելով։ Իմ ֆիլմերում՝ բացառությամբ, թերևս, վերջին տասնյակի, ինձ անընդհատ թվացել է, թե կինոխցիկն այնքան էլ ճիշտ չի տեղադրված, քանի որ չկա այնպիսի լուսավորություն, որի միջոցով միանգամից պարզ է դառնում՝ ահա այստեղ, այս կետում պետք է դրվի կինոխցիկը։ Այն պիտի հետևի լույսին։ Գեղանկարչությունում ինձ միշտ հիացրել է այն, որ նկարիչն ինքը կարող է ստեղծել լուսավորություն։ 

Վիմ Վենդերսը և Վերներ Հերցոգը

Վենդերս․- Արի խոսենք մոնտաժի մասին։ Ի՞նքդ ես մոնտաժում քո ֆիլմերը։ 

Գոդար․- Իհարկե, բացի այդ՝ ես ամեն ինչից առավել սիրում եմ մոնտաժը։ Ու թեպետ մոնտաժի ընթացքում դու մենակ ես, մոնտաժային սենյակում քո ֆիլմի հետ միայնակ, ինձ դուր է գալիս այդ վիճակը։ Իսկ բուն նկարահանումները ես չեմ սիրում։ 

Վենդերս․- ․․․ ես նույնպես, ես դրանք ատում եմ․․․

Գոդար․- ․․․ ինչ լավ կլիներ, եթե նկարահանող խումբը կարողանար նկարահանել առանց ինձ։ Ես վստահ եմ, որ իսկական ստեղծագործական աշխատանքը սկսվում է մոնտաժային սենյակում։ Հիշում եմ՝ «Նոր ալիքի» ֆինալային տեսարանի մոնտաժի ժամանակ ես բախվեցի մի խնդրի։ Դելոնը սարսափելի վատ էր խաղացել։ Ես փորձեցի բազմաթիվ տարբերակներ, որպեսզի փրկեմ տեսարանը․ որոշ հատվածներ կտրեցի, որոշ հատվածներ տեղերով փոխեցի, և հանկարծ միտքս պայծառացավ՝ իսկ ի՞նչ կլինի, եթե վերացնեմ սինխրոն ձայնը և որպես երաժշտական ուղեկցություն կցեմ Պաուլ Հինդեմիթի փոքրիկ սոնատը։ Այդպիսով, մեկ ակնթարթում ես ստացա գերազանց տեսարան։  

Վենդերս․- Դու հանճարեղորեն ես կառավարում ձայնը։ 

Գոդար․- Ես աշխատում եմ 24 հնչյունագծերով․․․  

Վենդերս․- ․․․ մոնտաժի սկզբից ևեթ օգտագործում ես 24 հնչյունագի՞ծ։ 

Գոդար․- Եթե ինձ պետք է, ապա օգտագործում եմ հենց սկզբից։ 

Վենդերս․- Ես դժվարությամբ եմ աշխատում ձայնի հետ։ Դժվար է պատկերացնել մի հնչյուն, որը նման չէ նկարահանման ժամանակ կադրում լսված հնչյունին։ 

Գոդար․- Պարտադիր չէ օգտագործել հենց այն հնչյունը, որը ձայնագրվել է նկարահանման ժամանակ։ Մոնտաժային սեղանի առաջ նստած՝ ես սկզբում դիտում եմ անձայն կադրերը։ Հետո ես լսում եմ հնչյունն առանց պատկերի։ Հետո էլ համադրում եմ ձայնն ու պատկերը և ամեն ինչ դիտում եմ այն տեսքով, ինչպես նկարահանվել է։ Երբեմն ինձ թվում է, թե բեմում այդ ձայնի հետ կապված անհարթություն կա, և այդ մասում, գուցեև, ավելի շատ կհամապատասխաներ մեկ այլ ձայն։ Այդ դեպքում ես երկխոսությունը փոխարինում եմ, օրինակ, շների հաչոցով։ Կամ էլ ավելացնում եմ սոնատ։ Իմ փորձարարությունները շարունակվում են այնքան ժամանակ, քանի դեռ արդյունքն ինձ լիովին չի գոհացրել։ 

Վենդերս․- Որքա՜ն անսպասելի ու հիանալի է։ Իսկ ես ինձ համարում եմ ձայնի ստրուկը։ 

Գոդար․- Կինոյում ձայնի հետ աշխատանքը կարելի է համեմատել կոմպոզիտորի աշխատանքի հետ։ Չէ՞ որ նրա տրամադրության տակ է դրված մի ամբողջ նվագախումբ, ոչ միայն ռոյալ։ Բայց այստեղ ևս կան կանոններ․ սկզբում պետք է նվագել միայն ռոյալի վրա՝ պատկերացնելով ամբողջ նվագախումբը։ Եթե պահպանես այդ կանոնը, կարող ես ստեղծել ճշմարիտ գեղարվեստական մի արժեք։ Մոնտաժի ժամանակ ես գլխումս պահում եմ մի ամբողջ նվագախումբ։ Եվ երբ ես, ի վերջո, նախընտրում եմ որևէ գործիք, ես վերջնականապես մոնտաժում եմ տեսարանը, իսկ ժապավենի բոլոր կտորտանքները նետում եմ աղբամանը։ 

Վենդերս․- Աղբամա՞նը։ Դու այնչափ վստահ ես քո ճշմարտացիությանը, որ հետին թվով երբեք ոչ մի փոփոխություն չե՞ս կատարում։ 

Գոդար․- Դե, իհարկե, հաջորդ առավոտյան, պատահում է, ես մի քանի անգամ վազում եմ աղբամանի մոտ, քանի դեռ չի եկել աղբահան մեքենան, բայց դա պատահում է չափազանց, չափազանց հազվադեպ։