Սկորսեզեի հուշերն իր սերնդակիցներ Կոպոլայի, դե Պալմայի, Սփիլբերգի և Լուկասի մասին, Cahiers du cinema, 1996թ
Ֆրենսիս Ֆորդ Կոպոլա
Կոպոլան պարագլուխն էր, առաջնորդը։ Նա տարիքով մեզնից մի քիչ մեծ է։ Եվ, ինչ-որ իմաստով, նա իմ սերնդի ռեժիսորների կնքահայրն է։ Նա միշտ ոգևորում էր մեզ, հնարավորինս օգնում էր, կարճ ասած՝ օրինակ էր ծառայում։ Կոպոլայի հետ, ինչպես և Ֆելինիի գործակալ Մարիո Լոնգարդիի ու մի շարք այլ անձանց հետ, ինձ ծանոթացրել է Ջեյ Քոքսը։ 1970 թվականն էր։ Ես Սորենտոյի կինոփառատոն էի բերել իմ վավերագրական և ուսանողական ֆիլմերը․ հենց այնտեղ էլ հանդիպեցի Կոպոլային։ Նա այդ ժամանակ գրում էր «Կնքահոր» սցենարը։ Մենք հիանալի հասկանում էինք միմյանց։ Նրա կնոջ և երեխաների հետ գնում էինք զբոսնելու Պոմպեյում։ Երբ ես ավարտեցի «Չար փողոցները» ֆիլմի նկարահանումները, պիտի 5 հզ դոլար վճարեի Սբ․ Յանուարիուսի միությանը․ այս սրբի պատկերը կարելի է տեսնել երթի տեսարանում, որը մենք նկարահանել էինք փողոցում։ Ես այդ գումարը չունեի։ Խնդրեցի Ֆրենսիսին, և նա ինձ պարտքով տվեց։ Նա առաջին մարդն էր, ում ես վերադարձրի պարտքս իմ ֆիլմը վաճառելուց հետո, և նա այդ ֆիլմի առաջին հանդիսատեսն էր․ ես կրկնօրինակը բերել էի Սան Ֆրանցիսկո, որպեսզի ցույց տամ նրան։ Նա աջակցեց ինձ։ Կոպոլան առհասարակ շատ հարցերում էր ուղղորդում մեզ, գաղափարներ հուշում։
Այն երեկո, երբ ես նրան ցույց տվեցի «Չար փողոցները», նա մտածում էր դե Նիրոյին «Կնքահայր-2»-ում նկարահանելու մասին։ Ավարտելով ֆիլմը (ես համարում եմ, որ դա կինոյի պատմության ընթացքում երբևէ եղած ամենանշանակալից ֆիլմերից է)՝ Կոպոլան սկսեց զբաղվել իր ստուդիայով։ Եվ անընդհատ առաջարկում էր, որ աշխատեմ իր հետ։ Բայց ես երբեք ցանկություն չեմ ունեցել որևիցե ղեկավարության ենթարկվելու։ Թերևս, այն պատճառով, որ ծույլ եմ և չեմ ցանկանում ոչ ոքի ձեռքի տակ աշխատել։ Իհարկե, ես չեմ կարծում, թե ստիպված կլինեի աշխատել Կոպոլայի համար, բայց այդ իրավիճակն ինքնին, հավանաբար, ինձ թույլ չէր տա ամբողջովին բացահայտվելու որպես ռեժիսոր։ Ֆրենսիսը կարողանում է երազել։ Նա կենտրոնանում է, աշխատում է առավելագույն ուժով, և մի օր նրա երազանքներն իրականություն են դառնում։ Ես ուրիշ եմ․ ինձ բախտը ժպտում է լոկ այն պահին, երբ ես մտահղանում եմ ֆիլմը և սկսում եմ նկարահանել։ Ես կարծում եմ, որ Ֆրենսիսի գործունեությունն այն տարիներին՝ պրոդյուսերությունը, ղեկավարի աշխատանքը, ինձ կխանգարեին ֆիլմեր նկարահանելիս։ Իհարկե, ես հիմա հանդես եմ գալիս որպես այլ ռեժիսորների ֆիլմերի պրոդյուսեր, բայց դա ինձ շատ չի շեղում իմ սեփական գործերից։ Իսկ այն ժամանակ, անշուշտ, ես չէի կարողանա կենտրոնանալ իմ կարիերայի վրա և միաժամանակ լինել պրոդյուսեր։ Երբ աշխատում ես ստուդիայում, ապա ստանձնում ես պատասխանատվություն ընդհանուր գործերի համար․ իմ պարագայում դա անհնար էր։ Բայց Ֆրենսիսն այս տարիներին իսկապես օգնել է ինձ։
Կարդալով պրոդյուսեր Ջուլյա Ֆիլիպսի «Դուք այլևս երբեք չեք ճաշի այս քաղաքում» գիրքը՝ ես իմացա, որ նրան դուր չէր գալիս իմ «Տաքսու վարորդը»։ Բայց նա ինձ երբեք չի ասել այդ մասին։ Վեց տարի առաջ Իրվին Ուինքլերն ինձ ասաց, որ Փոլ Շրյոդերը և օպերատոր Մայքլ Չեփմենը ատում են իմ «Կատաղի ցուլը»։ Այո․․․ Իսկ մոնտաժի ռեժիսոր Թելմա Շունվաքերը, ում հետ ես աշխատել եմ, պատմեց, որ խմբին դուր չէր գալիս սյուժեն։ Բոլորը տարակուսում էին, թե ինչու եմ ես ժամանակ կորցնում՝ ֆիլմ նկարահանելով անհաջողակի մասին։ Իմանալով այդ ամենը՝ ես շատ զարմացա։ Բայց 4 տարի առաջ Փոլն ասաց Թելմային, որ ինքը վերանայել է ֆիլմը և այս անգամ արդեն հավանել է այն։ Շատ սիրալիր էր նրա կողմից։ Ես Չեփմենին չեմ տեսել երկար տարիներ։ Նա ինձ միշտ աջակցել է և հաճախ է ներշնչել ինքնավստահություն։ «Փառավոր տղաների» նկարահանումների ժամանակ նա պատահաբար հայտնվել էր նկարահանման հրապարակում և նյարդայնանում էր՝ չիմանալով, թե ով է ռեժիսորը։ Երբ նրան ասացին, որ ես եմ, նա գտավ ինձ, որպեսզի արտահայտի իր սերն իմ վերջին ֆիլմերի հանդեպ։ Դա իսկապես հաճելի էր։ Այս աշխարհում շատ բան թվում է տարօրինակ, և երբեք չգիտես, թե դեպքերն ինչ շրջադարձ կունենան։
Բրայան դե Պալմա
Ես Բրայանին ճանաչել եմ ավելի վաղ՝ 1964թ-ից, Նյու Յորքի համալսարանում։ Բրայանն այլ սերնդի ներկայացուցիչ էր։ Նա որպես դեբյուտ ներկայացրել էր իր երկու անկախ ֆիլմերը, որոնք արժանացել էին վիթխարի հաջողության՝ «Բարև, մայրիկ» և «Ողջույններ»։ Ի դեպ, հենց նա էր գտել դե Նիրոյին։ Եվ, ըստ էության, նա աշխատել էր իր սերնդի բոլոր մեծ դերասանների հետ։ Ընդ որում՝ նախքան նրանց հանրահայտ դառնալը։ Նույնն էր անում նաև Կոպոլան։ Կոպոլան իմ ճշմարիտ ընկերն է։ Իսկ դե Պալման իմ գլխավոր հենարանն էր Հոլիվուդում։ Նա ինձ տանում էր բոլոր ճաշկերույթներին, ծանոթացնում էր պրոդյուսերների, դերասանների հետ։ Ինձ տուն էր բերում հիվանդանոցից, երբ ես տառապում էի ասթմայով։ Ես միշտ հիվանդանում էի։ 40 տարեկան էի, երբ հաջողվեց ասթման բուժել։ Ես այդ ժամանակ նյութեր էի հավաքում «Քրիստոսի վերջին փորձությունը» ֆիլմի համար, և մի հեքիմ կին ձեռքերը դրեց ինձ վրա՝ ցույց տալով, թե ինչ կարող է անել։ Դա Իրվին Ուինքլերի և Ռոբերտ Չարտոֆի գրասենյակում էր, ի սկզբանե նրանք պիտի լինեին իմ ֆիլմի պրոդյուսերները (ի վերջո, ես այն նկարահանեցի այլ պրոդյուսերների հետ)։ Հենց այդ կին էլ հետագայում բուժեց ինձ, թեպետ ես նրան չէի խնդրել․ ասթման վերացավ, և վերջ։
Նախկինում ես չէի կարողանում քնել, արթնանում էի հազից, հետո միայն իմացա, թե ինչ է խոր քունը։ Լոս Անջելեսում ծուխ է, շարժումը շատ է։ Ես նյարդայնանում էի։ Պետք էր հասնել նպատակին։ Ես եկել էի Նյու Յորքից և առաջին անգամ էի կտրվել տնից․ 1968-ին եղել էի Եվրոպայում, բայց՝ ընկերոջս հետ։ Հիմա Լոս Անջելեսում ես աշխատում էի որպես մոնտաժող և փորձում էի նկարահանել իմ առաջին ֆիլմը։ Ես սարսափելի հուզվում էի, ինչն էլ հանգեցրեց ասթմատիկ կրիզի, և ինձ հոսպիտալացրին։ Այդ ամբողջ ընթացքում Բրայանն այցելում էր ինձ, զբաղվում էր ինձնով և իր տուն տեղափոխեց ինձ, որպեսզի մնամ մինչև ապաքինվելս։ Բրայանը մեծ ռեժիսոր է։ Ոչ ոք չի կարող առարկայական միջավայրի վիզուալ մեկնաբանությունը հաղորդել այնպես, ինչպես անում է նա։ Ես ուզում եմ ասել, որ նա պատմություն է պատմում կինոխցիկի միջոցով։ Դիտարկենք, թեկուզ, «Անձեռնմխելիները», որտեղ Չառլզ Մարտին Սմիթին սպանում են վերելակում։ Բրայանին չի գոհացնում կինոխցիկը տեղաշարժելու և պլան-էպիզոդը սթեդիքամի օգնությամբ նկարահանելու տարբերակը։ Պարզվում է, որ այդ կինոխցիկով կարելի է նկարահանել ցանկացած կոմպոզիցիա։ Ֆրենսիսն ինձ մի անգամ ասաց, որ այդ կինոխցիկի հետ կարելի է շարժվել այնպես, ինչպես ցանկանում ես՝ բարձրանալ Էմփայր Սթեյթ Բիլդինգ երկնաքերի ծայրը և իջնել․ բավարար է միայն իմանալ կինոխցիկի օգտագործման եղանակը։ Բրայանն այդ էպիզոդում պատմությունը պատմում է լոկ պլանների հերթափոխի միջոցով։
Եվ սա բազմաթիվ օրինակներից միայն մեկն է։ Կամ՝ «Կառլիտոյի ճանապարհը»․ այնտեղ կա մի պլան, երբ հերոսները մտնում են գիշերային ակումբ, կինոխցիկը սկզբում շարժվում է առաջ, հետո վեր է բարձրանում։ Նա միշտ ընտրում է այնպիսի պատմություններ, որոնք նրան թույլ են տալիս նկարահանել այսօրինակ տեսարաններ։ Երբ նա նկարահանում է շատ անձնական ֆիլմեր, օրինակ՝ «Կեղծ մարմինը» կամ «Կայենի հարությունը», արդյունքը բացառիկ է։ Նա անում է այն, ինչն արդեն արել էր Հիչքոկը, բայց միաժամանակ, կարծես, ասում է․ «Նա այդ արել է․․․ Հետո՞ ինչ։ Իսկ ես կնկարահանեմ այսպես»։ Ես ու Բրայանը հաճախ ենք քննարկում տարբեր թեմաներ․․․ Գիտե՞ք, մենք անհարմար ենք զգում, երբ լսում ենք, թե մեծ ռեժիսորներ ենք։ Մենք բազմաթիվ ֆիլմեր ենք դիտում, անհամեմատ ավելի շատ, քան նրանք, ովքեր մեզ մեծարում են, և մենք միշտ հիշում ենք այդ ֆիլմերը՝ Հոլիվուդի դասական ոսկեդարը։ Մենք ունենք հավակնոտ նպատակ՝ հասնել դասականների մակարդակին, բայց մենք հասկանում ենք, որ դա շատ դժվար է, գրեթե անհնարին։ Ես ու Բրայանը նույն կերպ ենք մտածում։ Մենք փորձում ենք դեպի վեր լողալ։ Երբեմն ջուրը բարձրանում է, և մենք խեղդվում ենք, հետո այն իջնում է, և մենք փորձում ենք շնչել․․․
Սթիվեն Սփիլբերգ
Սթիվենը եկել էր հեռուստատեսության ոլորտից, որից ես ոչինչ չեմ հասկանում։ Դա ուրիշ աշխարհ է։ Նույնիսկ հիմա, երբ մենք հանդիպում ենք, մեզնից ոչ մեկն իրականում չգիտի, թե մյուսի մտքում ինչ կա։ Դա մի ուրիշ զգայունություն է, ընկալման մի ուրիշ տեսակ։ Բայց մեզ միավորում է 50-ականների գիտաֆանտաստիկ ֆիլմերի հանդեպ տածած ընդհանուր դերը։ Սթիվենը նախընտրում է հիմնականում մեծ ստուդիաների հին ֆիլմերը՝ Մայքլ Քյորթիսի ոգով։ Իսկ իմ մասին ասում է, որ ես միշտ ցանկացել եմ դառնալ նոր Վիկտոր Ֆլեմինգ։ Նա նկատի ուներ իմ ցանկությունը՝ նմանվել այն ռեժիսորներին, ովքեր աշխատում են մեծ ստուդիաների համար։ Բայց ես ամենևին նպատակ չունեի լինել նոր Ֆլեմինգ։ Իհարկե, նա վատ ռեժիսոր չէ, բայց ես կցանկանայի ինձ նույնականացնել Վիդորի, Ֆորդի, Ուոլշի կամ Ուելսի հետ, թեպետ վերջինը ստուդիական ռեժիսոր չէ՝ ի տարբերություն Ֆորդի և Ուոլշի։ Սփիլբերգի մեջ ինձ դուր է գալիս այն, որ նա մասշտաբային ռեժիսուրայի զգացողություն ունի, ունակ է կադրում մեկտեղել այդքան տարբեր տարրեր, տեղաշարժել մասսայական տեսարանների մասնակիցներին և հերոսներին։ Նա պատկերի մեծ վարպետ է։ Նա կարողանում է ակնթարթորեն գտնել լավագույն կետը նկարահանման համար։
Ես հիշում եմ ճապոնացիների ներխուժման էպիզոդը «Արևի կայսրությունում»։ Նկարահանումները բնական էին, շուրջբոլորը ջուր էր, իսկ նա աշխատանքը ղեկավարում էր նկարահանման հրապարակի կողքին գտնվող շենքում նստած և գոռում էր․ «Ճապոնացիները՝ այստեղ, չինացիները՝ այնտեղ։ Արեք այսինչ գործը և այնինչ գործը, իսկ դուք մի փոքր դեպի ձախ տեղաշարժվեք»։ Աներևակայելի է։ Նա ինձ պատմեց, որ նախապես գծագրել է բոլոր պլանները, բայց վերջին րոպեին սկսել է ամեն ինչ պատկերացնել այլ կերպ։ Ճապոնացիները, չինացիները, ջրում խորասուզվելը, երկու չինացի զինվորները՝ էպիզոդի սկզբում մեռնող․․․ Ուրիշ ո՞վ կարող էր դա անել։ Երբ խոսքը վերաբերում է սենյակում շարժվող երկու գործող անձանց, դա անելն ինձ համար խնդիր չէ։ Որոշ ռեժիսորներ գերադասում են նկարահանել ցանկացած կետից, որպեսզի հետո չխճճվեն մոնտաժի ժամանակ։ Մինչդեռ իրականում գոյություն ունի այս կամ այն էպիզոդը լավ նկարահանելու միայն մեկ միջոց, և այդ միակ որոշումը պետք է նախապես գտնել։
Պեկինպան նկարահանում էր տարբեր կետերից, բայց նա մեծ ուժով էր օժտված։ Նրա հետ աշխատողները պատմում էին, որ նա ֆիլմը ստեղծում էր երեք անգամ՝ սցենար գրելիս, նկարահանելիս և մոնտաժելիս։ Դա էր բուն էությանը հասնելու նրա տարբերակը, և նա ինքն իրեն չափից դուրս շատ հարցեր չէր տալիս։ Արթուր Փենը նույն կերպ էր աշխատում։ Եթե նա ստիպված լիներ նկարահանել մեր այս զրույցը, ապա սկզբում ընդհանուր պլանով կնկարահաներ բոլորիս, հետո միջին պլանով՝ երկուսին, հետո խոշոր պլանով՝ ինձ, ապա առավել մանրակրկիտ՝ յուրաքանչյուրիս, հետո ևս մեկ անգամ՝ ինձ, բայց՝ ձեր դիտանկյունից, իսկ վերջում էլ նա կմոնտաժեր այդ ամենը։ Երբ նախապես գիտես, թե որ կետից ես նկարահանում տեսարանը, ապա ամբողջ ֆիլմին միանգամից հաղորդում ես քո անձնական տեսանկյունը․․․ Դա ակնհայտ երևում է «Ծղոտե շներում»։ «Վայրի ավազակախմբում»՝ նույնպես, թեպետ, հավանաբար, դա ավելի դժվար է եղել, քանի որ «Ծղոտե շները» կամերային կինոնկար է։
Ջորջ Լուկաս
Ջորջը հիանալի ընկեր է։ Վերջերս ներկա էի նրա հոբելյանին։ Հանուն այդ միջոցառման ստիպված եղա նույնիսկ թռչել ինքնաթիռով․․․ Ջորջը չի սիրում ռեժիսորությամբ զբաղվել, պարզապես ատում է։ Նրան կանոնավոր կերպով այցելում են երիտասարդներ և ասում են․ «Ես ուզում եմ դառնալ ռեժիսոր»։ Ջորջը նրանց միշտ պատասխանում է․ «Դա Ձեր խնդիրն է։ Հույս ունեմ՝ Ձեզ դուր կգա»։ Նա վիզիոներ է, ով թողարկել է Skywalker Ranch-ը և ֆանտաստիկ հնչողությամբ THX-ը։ Հիմա նա համակարգչային ծրագրերի միջոցով վերարտադրում է տեսարաններ առաջին «Աստղային պատերազմներից»։ Նա պատկանում է մարդկանց նույն տեսակին, ինչ Դևիդ Օ․ Սելզնիկը։ Նա չի ուզում բեմադրել ֆիլմեր, այլ ուզում է պատրաստել դրանք։ Դա շատ զվարճալի է։ Մենք միմյանց ճանաչում ենք գրեթե 25 տարի, բայց մենք բացարձակապես տարբեր ենք։ Ինչպես ցերեկն ու գիշերը։ Բավական է նայես մեզ, երբ ինչ-որ հարց ենք քննարկում, և դա իսկույն կհասկանաս։ Նա ծնվել է Քալիֆոռնիայի Մարին շրջանում և նրա ամենասիրելի «խաղալիքը» կամերոն է՝ «Շևրոլեի» թողարկած մեքենան, որը հատուկ նախատեսված է լայնարձակ տափաստաններով վարելու համար։ Մանհեթենում նման մեքենա ունենալու անհրաժեշտություն չկա, այնտեղ բոլորը տաքսիով են երթևեկում։ Մեր ապրելակերպերը բոլորովին տարբեր են։ Գիտե՞ք, թե Ջորջը ամենից շատ ինչ է սիրում ուտել։ Արդեն նշեցի իմ պատմության սկզբում․․․
Նոր սերունդը
Տարանտինոն նման չէ մեր սերնդի ռեժիսորներին․․․ Ես կմեջբերեմ Փոլ Շրյոդերի խոսքերը, նա սրամտել էր այդ թեմայի շուրջ։ Իմաստը հասկանալու համար պետք է գոնե փոքր-ինչ ծանոթ լինել ամերիկյան հեռուստատեսության թոք-շոուներին։ Մի կողմից՝ այնտեղ հանդես է գալիս այդ ժանրի դասական Ջոնի Քարսոնը, մյուս կողմից՝ նորաոճ հաղորդավար Դևիդ Լիթերմանը, ով բոլորովին այլ կերպար է։ Լիթերմանը հեռուստաեթերում ամեն ինչի մասին՝ և՛ հասարակության, և՛ հանրահայտ մարդկանց, և՛ հենց հեռուստատեսության, խոսում է աներևակայելի ծաղրանքով։ Քարսոնն ավելի ստույգ ու բնական է։ Այսպիսով, Շրյոդերն ասում է․ «Տարանտինոն Սկորսեզեի համեմատ՝ ինչպես Լիթերմանը Քարսոնի համեմատ»։ Դա նշանակում է, որ այսօր հեգնական հերոսը գտնվում է ներսում, իսկ էքզիստենցիալ հերոսը՝ դրսում։ «Մեր վերջը եկել է»,- մի անգամ ինձ ասաց Շրյոդերը։ Ես նրան պատասխանեցի․ «Հետո՞ ինչ։ Մենք 20-րդ դարի մարդիկ ենք և մոտենում ենք 21-րդ դարին»։ Ես թքած ունեմ։ Ես նույնիսկ չգիտեի, որ մեր ստեղծած հերոսները էքզիստենցիալ հերոսներ էին։ Ես երբեք չեմ սովորել փիլիսոփայություն։ Ես միշտ հավատացել եմ այդ հերոսների զգացմունքներին։ Եվ ինքս էլ նրանց հանդեպ տածել եմ շատ մեծ զգացմունքներ։ Եթե ես վերստին զգամ նույնը՝ հետաքրքրվելով որևէ անձով, ապա նույնությամբ էլ կնկարահանեմ նրան, և կարևոր չէ՝ նորաո՞ճ է նա, թե՞ հեգնական։ Ես կշարունակեմ նկարահանել այն մարդկանց, ում գոյությանը հավատում եմ։ Ում հավատում եմ։
Տարանտինոյի հերոսը հեգնական է և էքզիստենցիալ չէ։ Երբ նա հարկադրված է լինում սպանել, հարց է ծագում․ «Հետո՞ ինչ»։ Չեմ կարծում, թե դա մի առանձնահատուկ նորարարություն է։ Կարծում եմ՝ Գոդարն իր առաջին ֆիլմերում նույնն էր անում։ Ես հաճույքով դիտել եմ «Կատաղի շները»։ Երաժշտական ձևավորումը հիանալի է։ Իսկ ընդհանրապես՝ ֆիլմում զգացվում է Մելվիլի ահռելի ազդեցությունը։ Մելվիլին ինձ համար բացահայտել է Շրյոդերը, նա ինձ հրավիրել է միասին դիտելու նրա նշանավոր «Երկրորդ շնչառություն» ֆիլմը։ Հետո ես դիտեցի «Ոստիկանական իրազեկիչը», «Խաղամոլ Բոբը» և «Սամուրայը»։ Փաստ է, որ Տարանտինոն և նրա սերնդակիցները մեզ այսօր վազանցել են․․․ Շրյոդերը սցենարիստ է, նա այդ աշխատանքով է գումար հայթայթում։ Նա ինձ ասում է, որ ստուդիաներն այժմ սպասում են նոր «Քրեական ընթերցվածքի»։ Թեպետ ժամանակին անտարբեր անցել են դրա կողքով։ Բայց Շրյոդերը համոզված է, որ եթե նույնիսկ ինքը նրանց մատուցի նոր «Ընթերցվածք․․․», ապա ստուդիաների ղեկավարները, միևնույն է, չեն նկատի այն, որովհետև դեռևս նախորդից մինչև վերջ գլուխ չեն հանել։ Ընդհանրապես, Շրյոդերը չափազանց հիվանդագին է ընկալում սցենարիստի իր այժմյան վիճակը։ Մինչդեռ ես, որ սցենարիստ չեմ, այլ խնդիրներ ունեմ։
Ես սիրում եմ կինոյում հետևել լավ ինտրիգին, բայց ինձ հետաքրքրում են նախևառաջ հերոսները։ Ես ուզում եմ ֆիլմ նկարահանելիս պայթեցնել ժամանակի ու տարածության վերաբերյալ բոլոր հասկացությունները։ Ես փորձում եմ գտել շարադրանքի ուրիշ ձևեր, հեռանալ 19-րդ դարի դրամատուրգիայից, որը խարսխված է երեք գործողությամբ կառուցվածքին։ Ինձ դա դուր է գալիս, բայց ես չեմ ուզում դրան հետևել։ Հոլիվուդում դեռևս հավատարիմ են այդ դասական սխեմային։ Այնտեղ ասում են․ «Ֆիլմը լավն է, բայց խնդիրներ կան երրորդ գործողությունում»։ Երրորդ գործողությո՞ւն։ Ի՞նչ է դա նշանակում։ Մի՞թե մենք գտնվում ենք թատրոնում, նայում ենք բեմին և սպասում ենք, որ հենց հիմա կբարձրանա վարագույրը։ Ես հաճախ եմ կրկնել․ ֆիլմը կառուցված է էպիզոդների վրա, իսկ դրանք իրենց հերթին բաժանվում են տեսարանների։ Հինգ կամ վեց էպիզոդը բաղկացած է 5-6 տեսարանից։ Սա ավանդական կառուցվածքն է, որը հետո կարելի է նաև վիճարկել։ Կարելի է անել այնպես, ինչպես Գոդարը՝ «Արհամարհանքում»։ Ֆիլմի առաջին մասը բնակարանի տեսարանն է։ Ամբողջ առաջին մասը, հասկանո՞ւմ եք։ Դա նկարահանելու անհամար ձևեր կան։ Ես ծնունդ եմ առել կինեմատոգրաֆիական ավանդույթից, որը հիմնված է ժամանցի վրա։ Դա ամերիկյան կինոյի ավանդույթն է։ Անհրաժեշտ է ուշադրությամբ վերաբերվել այն փաստին, թե ինչպես է շարադրված պատմությունը․․․
Ես հիշում եմ ճապոնացիների ներխուժման էպիզոդը «Արևի կայսրությունում»։ Նկարահանումները բնական էին, շուրջբոլորը ջուր էր, իսկ նա աշխատանքը ղեկավարում էր նկարահանման հրապարակի կողքին գտնվող շենքում նստած և գոռում էր․ «Ճապոնացիները՝ այստեղ, չինացիները՝ այնտեղ։ Արեք այսինչ գործը և այնինչ գործը, իսկ դուք մի փոքր դեպի ձախ տեղաշարժվեք»։ Աներևակայելի է։ Նա ինձ պատմեց, որ նախապես գծագրել է բոլոր պլանները, բայց վերջին րոպեին սկսել է ամեն ինչ պատկերացնել այլ կերպ։ Ճապոնացիները, չինացիները, ջրում խորասուզվելը, երկու չինացի զինվորները՝ էպիզոդի սկզբում մեռնող․․․ Ուրիշ ո՞վ կարող էր դա անել։ Երբ խոսքը վերաբերում է սենյակում շարժվող երկու գործող անձանց, դա անելն ինձ համար խնդիր չէ։ Որոշ ռեժիսորներ գերադասում են նկարահանել ցանկացած կետից, որպեսզի հետո չխճճվեն մոնտաժի ժամանակ։ Մինչդեռ իրականում գոյություն ունի այս կամ այն էպիզոդը լավ նկարահանելու միայն մեկ միջոց, և այդ միակ որոշումը պետք է նախապես գտնել։
Պեկինպան նկարահանում էր տարբեր կետերից, բայց նա մեծ ուժով էր օժտված։ Նրա հետ աշխատողները պատմում էին, որ նա ֆիլմը ստեղծում էր երեք անգամ՝ սցենար գրելիս, նկարահանելիս և մոնտաժելիս։ Դա էր բուն էությանը հասնելու նրա տարբերակը, և նա ինքն իրեն չափից դուրս շատ հարցեր չէր տալիս։ Արթուր Փենը նույն կերպ էր աշխատում։ Եթե նա ստիպված լիներ նկարահանել մեր այս զրույցը, ապա սկզբում ընդհանուր պլանով կնկարահաներ բոլորիս, հետո միջին պլանով՝ երկուսին, հետո խոշոր պլանով՝ ինձ, ապա առավել մանրակրկիտ՝ յուրաքանչյուրիս, հետո ևս մեկ անգամ՝ ինձ, բայց՝ ձեր դիտանկյունից, իսկ վերջում էլ նա կմոնտաժեր այդ ամենը։ Երբ նախապես գիտես, թե որ կետից ես նկարահանում տեսարանը, ապա ամբողջ ֆիլմին միանգամից հաղորդում ես քո անձնական տեսանկյունը․․․ Դա ակնհայտ երևում է «Ծղոտե շներում»։ «Վայրի ավազակախմբում»՝ նույնպես, թեպետ, հավանաբար, դա ավելի դժվար է եղել, քանի որ «Ծղոտե շները» կամերային կինոնկար է։
Ջորջ Լուկաս
Ջորջը հիանալի ընկեր է։ Վերջերս ներկա էի նրա հոբելյանին։ Հանուն այդ միջոցառման ստիպված եղա նույնիսկ թռչել ինքնաթիռով․․․ Ջորջը չի սիրում ռեժիսորությամբ զբաղվել, պարզապես ատում է։ Նրան կանոնավոր կերպով այցելում են երիտասարդներ և ասում են․ «Ես ուզում եմ դառնալ ռեժիսոր»։ Ջորջը նրանց միշտ պատասխանում է․ «Դա Ձեր խնդիրն է։ Հույս ունեմ՝ Ձեզ դուր կգա»։ Նա վիզիոներ է, ով թողարկել է Skywalker Ranch-ը և ֆանտաստիկ հնչողությամբ THX-ը։ Հիմա նա համակարգչային ծրագրերի միջոցով վերարտադրում է տեսարաններ առաջին «Աստղային պատերազմներից»։ Նա պատկանում է մարդկանց նույն տեսակին, ինչ Դևիդ Օ․ Սելզնիկը։ Նա չի ուզում բեմադրել ֆիլմեր, այլ ուզում է պատրաստել դրանք։ Դա շատ զվարճալի է։ Մենք միմյանց ճանաչում ենք գրեթե 25 տարի, բայց մենք բացարձակապես տարբեր ենք։ Ինչպես ցերեկն ու գիշերը։ Բավական է նայես մեզ, երբ ինչ-որ հարց ենք քննարկում, և դա իսկույն կհասկանաս։ Նա ծնվել է Քալիֆոռնիայի Մարին շրջանում և նրա ամենասիրելի «խաղալիքը» կամերոն է՝ «Շևրոլեի» թողարկած մեքենան, որը հատուկ նախատեսված է լայնարձակ տափաստաններով վարելու համար։ Մանհեթենում նման մեքենա ունենալու անհրաժեշտություն չկա, այնտեղ բոլորը տաքսիով են երթևեկում։ Մեր ապրելակերպերը բոլորովին տարբեր են։ Գիտե՞ք, թե Ջորջը ամենից շատ ինչ է սիրում ուտել։ Արդեն նշեցի իմ պատմության սկզբում․․․
Նոր սերունդը
Տարանտինոն նման չէ մեր սերնդի ռեժիսորներին․․․ Ես կմեջբերեմ Փոլ Շրյոդերի խոսքերը, նա սրամտել էր այդ թեմայի շուրջ։ Իմաստը հասկանալու համար պետք է գոնե փոքր-ինչ ծանոթ լինել ամերիկյան հեռուստատեսության թոք-շոուներին։ Մի կողմից՝ այնտեղ հանդես է գալիս այդ ժանրի դասական Ջոնի Քարսոնը, մյուս կողմից՝ նորաոճ հաղորդավար Դևիդ Լիթերմանը, ով բոլորովին այլ կերպար է։ Լիթերմանը հեռուստաեթերում ամեն ինչի մասին՝ և՛ հասարակության, և՛ հանրահայտ մարդկանց, և՛ հենց հեռուստատեսության, խոսում է աներևակայելի ծաղրանքով։ Քարսոնն ավելի ստույգ ու բնական է։ Այսպիսով, Շրյոդերն ասում է․ «Տարանտինոն Սկորսեզեի համեմատ՝ ինչպես Լիթերմանը Քարսոնի համեմատ»։ Դա նշանակում է, որ այսօր հեգնական հերոսը գտնվում է ներսում, իսկ էքզիստենցիալ հերոսը՝ դրսում։ «Մեր վերջը եկել է»,- մի անգամ ինձ ասաց Շրյոդերը։ Ես նրան պատասխանեցի․ «Հետո՞ ինչ։ Մենք 20-րդ դարի մարդիկ ենք և մոտենում ենք 21-րդ դարին»։ Ես թքած ունեմ։ Ես նույնիսկ չգիտեի, որ մեր ստեղծած հերոսները էքզիստենցիալ հերոսներ էին։ Ես երբեք չեմ սովորել փիլիսոփայություն։ Ես միշտ հավատացել եմ այդ հերոսների զգացմունքներին։ Եվ ինքս էլ նրանց հանդեպ տածել եմ շատ մեծ զգացմունքներ։ Եթե ես վերստին զգամ նույնը՝ հետաքրքրվելով որևէ անձով, ապա նույնությամբ էլ կնկարահանեմ նրան, և կարևոր չէ՝ նորաո՞ճ է նա, թե՞ հեգնական։ Ես կշարունակեմ նկարահանել այն մարդկանց, ում գոյությանը հավատում եմ։ Ում հավատում եմ։
Տարանտինոյի հերոսը հեգնական է և էքզիստենցիալ չէ։ Երբ նա հարկադրված է լինում սպանել, հարց է ծագում․ «Հետո՞ ինչ»։ Չեմ կարծում, թե դա մի առանձնահատուկ նորարարություն է։ Կարծում եմ՝ Գոդարն իր առաջին ֆիլմերում նույնն էր անում։ Ես հաճույքով դիտել եմ «Կատաղի շները»։ Երաժշտական ձևավորումը հիանալի է։ Իսկ ընդհանրապես՝ ֆիլմում զգացվում է Մելվիլի ահռելի ազդեցությունը։ Մելվիլին ինձ համար բացահայտել է Շրյոդերը, նա ինձ հրավիրել է միասին դիտելու նրա նշանավոր «Երկրորդ շնչառություն» ֆիլմը։ Հետո ես դիտեցի «Ոստիկանական իրազեկիչը», «Խաղամոլ Բոբը» և «Սամուրայը»։ Փաստ է, որ Տարանտինոն և նրա սերնդակիցները մեզ այսօր վազանցել են․․․ Շրյոդերը սցենարիստ է, նա այդ աշխատանքով է գումար հայթայթում։ Նա ինձ ասում է, որ ստուդիաներն այժմ սպասում են նոր «Քրեական ընթերցվածքի»։ Թեպետ ժամանակին անտարբեր անցել են դրա կողքով։ Բայց Շրյոդերը համոզված է, որ եթե նույնիսկ ինքը նրանց մատուցի նոր «Ընթերցվածք․․․», ապա ստուդիաների ղեկավարները, միևնույն է, չեն նկատի այն, որովհետև դեռևս նախորդից մինչև վերջ գլուխ չեն հանել։ Ընդհանրապես, Շրյոդերը չափազանց հիվանդագին է ընկալում սցենարիստի իր այժմյան վիճակը։ Մինչդեռ ես, որ սցենարիստ չեմ, այլ խնդիրներ ունեմ։
Ես սիրում եմ կինոյում հետևել լավ ինտրիգին, բայց ինձ հետաքրքրում են նախևառաջ հերոսները։ Ես ուզում եմ ֆիլմ նկարահանելիս պայթեցնել ժամանակի ու տարածության վերաբերյալ բոլոր հասկացությունները։ Ես փորձում եմ գտել շարադրանքի ուրիշ ձևեր, հեռանալ 19-րդ դարի դրամատուրգիայից, որը խարսխված է երեք գործողությամբ կառուցվածքին։ Ինձ դա դուր է գալիս, բայց ես չեմ ուզում դրան հետևել։ Հոլիվուդում դեռևս հավատարիմ են այդ դասական սխեմային։ Այնտեղ ասում են․ «Ֆիլմը լավն է, բայց խնդիրներ կան երրորդ գործողությունում»։ Երրորդ գործողությո՞ւն։ Ի՞նչ է դա նշանակում։ Մի՞թե մենք գտնվում ենք թատրոնում, նայում ենք բեմին և սպասում ենք, որ հենց հիմա կբարձրանա վարագույրը։ Ես հաճախ եմ կրկնել․ ֆիլմը կառուցված է էպիզոդների վրա, իսկ դրանք իրենց հերթին բաժանվում են տեսարանների։ Հինգ կամ վեց էպիզոդը բաղկացած է 5-6 տեսարանից։ Սա ավանդական կառուցվածքն է, որը հետո կարելի է նաև վիճարկել։ Կարելի է անել այնպես, ինչպես Գոդարը՝ «Արհամարհանքում»։ Ֆիլմի առաջին մասը բնակարանի տեսարանն է։ Ամբողջ առաջին մասը, հասկանո՞ւմ եք։ Դա նկարահանելու անհամար ձևեր կան։ Ես ծնունդ եմ առել կինեմատոգրաֆիական ավանդույթից, որը հիմնված է ժամանցի վրա։ Դա ամերիկյան կինոյի ավանդույթն է։ Անհրաժեշտ է ուշադրությամբ վերաբերվել այն փաստին, թե ինչպես է շարադրված պատմությունը․․․
COMMENTS