«Աղոթում եմ վանդակներում փակված վայրի սրտերի համար»։ Թենեսի Ուիլյամս
Մոլորված կանայք, ցինիկ տղամարդիկ, քողարկված համասեռամոլներ, կյանքից ուժասպառ հարբեցողներ, ովքեր հուսախաբ էին լինում հյուսիսամերիկյան բարքերի պատճառով: Այսպիսին են Թենեսի Ուիլյամսի հերոսները, ովքեր բազմիցս արժանացել են Հոլիվուդի ուշադրությանը: Հաճախ Ուիլյամսն անձամբ էր զբաղվում իր պիեսները սցենարի վերածելու գործով։ Ընդհանուր առմամբ՝ նրա գրական ստեղծագործությունների հիշարժան էկրանավորումների թիվը գերազանցում է երկու տասնյակը, իսկ դերասանական կազմում ընդգրկված են այնպիսի լեգենդար աստղեր, ինչպիսիք են Վիվիեն Լին, Մառլոն Բրանդոն, Էլիզաբեթ Թեյլորը, Փոլ Նյումանը և այլք:
1. «Ապակե գազանանոցը», 1950թ
Մասնակիորեն ինքնակենսագրական այս պիեսը, որը հեղինակն անվանել է պիես-հուշ, էկրանավորվել է երկու անգամ, սակայն դրանցից ոչ մեկին վիճակված չէր գերազանցել 1951թ-ին մեծ էկրան բարձրացած «Ցանկություն տրամվայը» ֆիլմի հաջողությունը: «Ապակե գազանանոցը» 1950թ-ին էկրանավորեց Իրվինգ Ռափերը, իսկ սցենարը Փիթեր Բերնայսի հետ համատեղ գրել էր անձամբ Ուիլյամսը։ Գլխավոր հերոսի՝ Թոմի (հեղինակի) կերպարը մարմնավորեց Արթուր Քենեդին, նրա մորը՝ հասակ առնող, հարավին բնորոշ արտաքինով, գեղեցկուհի Ամանդային՝ Գերթրուդ Լոուրենսը, Թոմի քրոջը՝ ամաչկոտ Լաուրային՝ Ջեյն Ուայմենը, ում կենդանիների սիրելի հավաքածուն էլ պիեսի վերնագրի ընտրության պատճառն է հանդիսացել, Ջիմին՝ Քըրք Դուգլասը, ով, ըստ Ամանդայի ցանկության, պետք է հետաքրքրվեր Լաուրայով: 1987թ-ին Փոլ Նյումանը ևս էկրանավորեց «Ապակե գազանանոցը»՝ Ջոն Մալկովիչի և Ջոան Վուդվորդի մասնակցությամբ:
2. «Ցանկություն տրամվայը», 1951թ
Ուիլյամսը սցենարի վերածեց իր՝ Պուլիցերյան մրցանակի արժանացած «Ցանկություն տրամվայը» պիեսը, որն էլ էկրանավորեց Էլիա Կազանը: Բլանշ Դյուբուան՝ Վիվիեն Լին, կորցնելով աշխատանքը և բնակարանը, տեղափոխվում է Նյու Օռլեան քրոջ՝ Ստելլայի մոտ, ով ամուսնացած է Սթենլիի հետ: Սթենլին՝ Մառլոն Բրանդոն, դաժան և կոպիտ տղամարդ է, նրբագեղ ու փխրուն Բլանշի հակապատկերը։ Բլանշը չէր ցանկանում հրաժարվել իր նախկին ապրելակերպին բնորոշ բարձրաշխարհիկությունից և ազնվականությունից, թեպետ իր նախկին բնակավայրում նրա անձնական կյանքը լի էր եղել սիրային արկածներով։ Էլիա Կազանի ֆիլմն «Օսկարի» է ներկայացվել 12 անվանակարգում և արդյունքում ստացել է 4 «Օսկար», որից երեքը՝ դերասաններին (Վիվիեն Լի, Քիմ Հանթեր, Կառլ Մոլդեն)։ Գլխավոր դերակատարներից ձեռնունայն է մնացել միայն Մառլոն Բրանդոն, թեպետ նա հրաշալի է կերտել Սթենլիի կերպարը։
3. «Դաջված վարդը», 1955թ
1955թ-ին Դենիել Մաննը մեծ էկրան տեղափոխեց «Դաջված վարդը» պիեսը, որի սցենարը մշակել էին Թենեսի Ուիլյամսը և Հել Քանթերը: Աննա Մանիանին, ով գլխավոր դերակատարն էր, արժանացավ «Օսկարի»՝ Սերաֆինայի կերպարը մարմնավորելու համար: Սերաֆինան ամերիկաբնակ իտալուհի այրի է, ով ամուսնու մահից հետո սգավորի կյանքով ապրում է մինչև այն պահը, երբ հանդիպում է Ալվարոյին՝ Բերթ Լանկաստերին և բացահայտում, որ ամուսինը կյանքի օրոք դավաճանել է իրեն։ Ուիլյամսն ի սկզբանե պիեսը գրել էր Մանիանիի համար, բայց երբ 1951թ-ին պիեսն առաջին անգամ ներկայացվեց Բրոդվեյում, Մանիանին հայտարարեց, որ բավականաչափ լավ չի տիրապետում անգլերենին, որպեսզի կարողանա ամեն օր կատարել Սերաֆինայի դերը: 4 տարի անց դերասանուհին այնքան կատարելագործեց անգլերենի իր իմացությունը և այնպիսի վարպետությամբ կատարեց գլխավոր հերոսուհու դերը, որ արժանացավ «Օսկարի»։
4. «Տիկնիկ», 1956թ
Էլիա Կազանի «Տիկնիկ» ֆիլմը, որի սցենարը վերամշակվել էր ռեժիսորի և Թենեսի Ուիլյամսի կողմից՝ «Բամբակով լի 27 վագոն» և «Անպետք ընթրիք» պիեսների հիման վրա, ենթարկվեց «Պարկեշտության լեգեոնի» գրաքննությանը, մերժվեց և արգելվեց մի շարք երկրներում: Քերոլ Բեյքերը խաղում է «Տիկնիկ» մականունով դեռատի աղջկա դերը, ում ամուսինը՝ Արչին (Կառլ Մոլդենը) միջին տարիքի հարբեցող տղամարդ է, ով փորձում է կատարել իր ամուսնական պարտականությունները: Իլայ Ուոլաքը մարմնավորում է Արչիի մրցակից գործարարի կերպարը, ով տանջում է Արչիին՝ Տիկնիկի հետ բացահայտ սիրախաղ սկսելով, որպեսզի բիզնեսում Արչիից փոխզիջում ստանա:
5. «Կատուն շիկացած տանիքին», 1958թ
Պուլիցերյան մրցանակի արժանացած «Կատուն շիկացած տանիքին» պիեսի՝ Ռիչարդ Բրուքսի էկրանավորումը հարուցեց Թենեսի Ուիլյամսի դժգոհությունը, քանի որ ֆիլմում բաց էին թողնվել պիեսում առկա բացահայտ հոմոսեքսուալ հղումները: Մինչդեռ ֆիլմի աստղերը՝ Էլիզաբեթ Թեյլորը և Փոլ Նյումանը, այն տարիներին լինելով փառքի գագաթնակետին, իրենց դերակատարման համար ներկայացվեցին «Օսկարի»։ Բրիք Փոլիթը (Նյուման) հարբեցող դարձած նախկին հաջողակ ֆուտբոլիստ է, ով անտեսում է կնոջը՝ Մեգիին (Թեյլոր): Զույգի միջև առկա կոնֆլիկտն իր բարձրակետին է հասնում այն ժամանակ, երբ Բրիքն ու Մեգին Միսիսիպիում նշում են Բրիքի մահամերձ հոր ծննդյան տարեդարձը, որի ժամանակ քննարկման են դրվում հոր ժառանգության, Բրիքի հարբեցողության և Մեգիի անպտղության հարցերը:
6. «Հանկարծակի, անցած ամռանը», 1960թ
«Կատուն շիկացած տանիքին» ֆիլմում իր փառքն ու հաջողությունը վաստակած Էլիզաբեթ Թեյլորը կարճ ժամանակ անց հայտնվեց Ջոզեֆ Լեո Մանկևիչի «Հանկարծակի, անցած ամռանը» ֆիլմում: Ուիլյամսի համանուն պիեսի սցենարը մշակել էր Գոր Վիդալը։ Թեյլորի հերոսուհին՝ Քեթրին Հոլլին, աղավաղված հուզական ներաշխարհով կին է, ով ականատես է եղել իր զարմիկի՝ Սեբաստիանի մահվանը: Սեբաստիանի մայրը (Քեթրին Հեփբերն) հերոսուհուն դրդում է լոբոտոմիայի ենթարկվել, սակայն բժիշկը, վերլուծելով Քեթրինի առողջական վիճակը, բացահայտում է Սեբաստիանի հետ կատարվածը: Ե՛վ Թեյլորը, և՛ Հեփբերնը առաջադրվեցին «Օսկարի»՝ «Լավագույն դերասանուհի» անվանակարգում:
7. «Փախչողների տեսակից», 1960թ
Թենեսի Ուիլյամսն ու սցենարիստ Միդ Ռոբերթսը միավորվեցին՝ սցենարի վերածելով «Օրփեոսն իջնում է դժոխք» պիեսը, որը պետք էկրանավորեր ռեժիսոր Սիդնի Լյումետը: Ի վերջո, մեծ էկրան վերադարձան Մառլոն Բրանդոն («Ցանկություն տրամվայը») և Աննա Մանիանին («Դաջված վարդը») ֆիլմերից: Վալենթայն Քսավիերը (Բրանդո) հանելուկային երիտասարդ է, ով գալիս է Հարավի փոքրիկ քաղաքներից մեկը և վաճառողի աշխատանք գտնում Ջեյբ Թորենսի խանութում: Վալենթայնն անտարբեր չէ մահամերձ Ջեյբ Թորենսի կնոջ՝ լեդի Թորենսի (Մանիանի) նկատմամբ, ում պատճառով մերժում է երիտասարդ և էքսցենտրիկ Քերոլ Քաթրիրի (Ջոան Վուդվորդ) սերը: Սակայն մահամերձ ամուսինը զույգին հանգիստ չի թողնում։
8. «Ամառը և ծուխը», 1961թ
«Փախչողների տեսակից» և «Կատուն շիկացած տանիքին» ֆիլմերի համասցենարիստներ Միդ Ռոբերթսը և Ջեյմս Փոն համատեղ ուժերով սցենարի վերածեցին Թենեսի Ուիլյամսի «Ամառը և ծուխը» պիեսը՝ ռեժիսոր Փիթեր Գլենվիլի համար: Համեստ և ամոթխած Ալմա Ուայնմիլլերը սիրահարված է իր հարևան բժշկին, ում կերպարը մարմնավորել է Լոուրենս Հարվին: Հերոսուհու սիրային անհաջողությունն ի սկզբանե կանխորոշված էր բժշկի թեթևամիտ պահվածքի պատճառով: Ալմայի կերպարը մարմնավորելու համար դերասանուհի Ջերալդին Փեյջը ներկայացվեց «Օսկարի»։
9. «Միսիս Սթոունի հռոմեական գարունը», 1961թ
«Ցանկություն տրամվայից» մեկ տասնամյակ անց Վիվիեն Լին փայլեց Խոսե Քուինթերոյի «Միսիս Սթոունի հռոմեական գարունը» ֆիլմում՝ Թենեսի Ուիլյամսի առաջին վեպի հիման վրա նկարահանված։ Քարեն Սթոունը (Վիվիեն Լի) տարիքն առած դերասանուհի է, ով դեպի Իտալիա ճանապարհորդության ընթացքում կորցնում է ամուսնուն: Ժամանելով Հռոմ՝ Քարենն իր ընկերուհու՝ Մեգի (Քորել Բրաուն) օգնությամբ ծանոթանում է Պաոլո դի Լեոյի հետ (Ուորեն Բիթի): Այրին հրապուրվում է իտալացի երիտասարդի հմայքով և անթաքույց սիրավեպ սկսում նրա հետ, ինչը հանգեցնում է ցավալի հետևանքների:
10. «Պատանեկության քաղցրաձայն թռչունը», 1962թ
«Կատուն շիկացած տանիքին» ֆիլմի նկարահանումներից մի քանի տարի անց Փոլ Նյումանը և Ռիչարդ Բրուքսը միավորվեցին Ուիլյամսի մեկ այլ՝ «Պատանեկության քաղցրաձայն թռչունը» պիեսի էկրանավորման գաղափարի շուրջ։ Չենս Ուեյնը (Փոլ Նյուման) սկսնակ դերասան է, ով վերադառնում է իր հարազատ Ֆլորիդան՝ Հոլիվուդում հաստատվելու անհաջող փորձերից հետո: Չենսին ուղեկցում է մարող աստղ Ալեքսանդրա դել Լագոն (Ջերալդին Փեյջ), ում երիտասարդ սիրեկանն ամեն կերպ օգտագործում է՝ կինոաշխարհ մուտք գործելու հույսով: Ֆլորիդայում Չենսը հանդիպում է իր վաղեմի սիրեցյալին՝ Հևենլիին (Շիրլի Նայթ), ում հայրը ժամանակին ոչինչ չէր խնայել՝ սիրահար զույգին միմյանցից բաժանելու համար:
11. «Վարժվելու փուլը», 1962թ
Ջորջ Ռոյ Հիլլի կողմից նկարահանված «Վարժվելու փուլը» ֆիլմը մարդկային կատակերգություն է, որը պատմում է մի նորաստեղծ ընտանիքի մասին: Թենեսի Ուիլյամսի ստեղծած գլխավոր հերոսը կորեական պատերազմի վետերան Ջորջ Հևերսթիքն է (Ջիմ Հաթոն), ով իր կնոջ՝ Իզաբելի (Ջեյն Ֆոնդա) հետ մեկնում է մեղրամիսն անցկացնելու: Մշտապես վիճաբանող նորապսակները այցելում են Ջորջի մարտական ընկերոջը՝ Ռալֆին (Էնթոնի Ֆրանչոզա) և վերջինիս կնոջը՝ Դորոթեային (Լուիս Նեթլթոն), որոնց փոխհարաբերությունները, սակայն, նույնպես լարված են: Զույգերի հանդիպումը յուրաքանչյուրին ստիպում է նոր կյանք սկսել:
12. «Իգուանի գիշերը», 1964թ
Ջոն Հյուսթոնի վերոնշյալ ֆիլմը հայտնի դարձավ դեռևս մինչև մեծ էկրան բարձրանալը։ Խնդիրն այն էր, որ Էլիզաբեթ Թեյլորը բացահայտ կերպով այցելել էր Պուերտո-Վալյարտա՝ ֆիլմի նկարահանման հրապարակ: Թեյլորն այնտեղ էր իր սիրեկանի՝ Ռիչարդ Բարթոնի պատճառով, ով այդ ժամանակ դեռևս ամուսնացած էր իր առաջին կնոջ հետ: Բարթոնի հերոսը՝ Լոուրենս Շենոնը, նախկին քահանա է, ով աշխատում է որպես զբոսավար: Զբոսաշրջիկների խմբի անդամներին, այդ թվում նաև՝ իրեն սիրահարված դեռատի Շառլոթին (Սյու Լայոն), Լոուրենսն ուղեկցում է իր մահացած ընկերոջ այրի Մեքսինի (Ավա Գարդներ) հյուրանոց: Մեքսինը նույնպես զգացմունքներ է տածում Լոուրենսի հանդեպ: Բայց հյուրանոցի բնակիչներից մեկը՝ նկարչուհի Հաննան (Դեբորա Քերր) մեծ դեր պետք է խաղա Լոուրենսի աշխարհայացքի փոփոխման հարցում:
13. «Ապամոնտաժե՛լ», 1966թ
Թենեսի Ուիլյամսի մեկ գործողությամբ պիեսն ամբողջական կինոսցենար դարձնելու ուղղությամբ աշխատել են Ֆրենսիս Ֆորդ Կոպոլան, Ֆրեդ Քոուն և Էդիթ Սոմերը: Ռեժիսոր Սիդնի Փոլաքի հերոսներին կերտել են Ռոբերտ Ռեդֆորդը և Նատալի Վուդը: Երիտասարդ Օուենը դատական կատարածու է, ով եկել է Միսիսիպիի փոքրիկ քաղաքներից մեկը՝ ապամոնտաժելու երկաթգծի մեծ մասը, որն ապահովում էր տեղաբնակների եկամուտի զգալի տոկոսը: Դատական կատարածուի և տեղացի գեղեցկուհի Ալվայի միջև սիրավեպ է սկսվում: Սակայն Ալվայի մայրը և ըմբոստացած տեղաբնակները բազմաթիվ խոչընդոտներ են ստեղծում սիրահար զույգի համար: Հարկ է նշել, որ անձամբ Ուիլյամսն առանձնապես գոհ չէր իր պիեսի հիման վրա գրված սցենարից:
14. «Բում», 1968թ
«Բում» ֆիլմի սցենարի ադապտացիայով զբաղվել է հենց Թենեսի Ուիլյամսը՝ հիմնվելով իր «Կաթ տեղափոխող բեռնատարն այստեղ այլևս չի կանգնում» (բառացի թարգմանությամբ) պիեսի վրա: Ռեժիսորը՝ Ջոզեֆ Լոուզին, գլխավոր հերոսների դերերը վստահեց Էլիզաբեթ Թեյլորին և Ռիչարդ Բարթոնին, ովքեր, ի դեպ, այդ ժամանակ դեռևս ամուսնացած էին: Ֆլորա «Սիսի» Գոֆորթը (Էլիզաբեթ Թեյլոր) անբուժելի հիվանդ է և պատրաստվում է իր վախճանին: Անբացատրելիորեն Ֆլորայի կյանքում հայտնվում է պոետ Քրիս Ֆլանդերսը, ով կրում է «Մահվան հրեշտակ» մականունը: Քրիսը սովորություն ունի ընկերանալու հարուստ, բայց մահամերձ կանանց հետ: Ցավոք, Թեյլորին չհաջողվեց կրկնել «Կատուն շիկացած տանիքին» ֆիլմում գրանցած իր հաջողությունը, ինչի պատճառով դերասանուհին չկարողացավ խուսափել քննադատների բացասական մեկնաբանություններից:
15. «Մոբիլի վերջին թեժ տիպը», 1970թ
«Փախչողների տեսակից» ֆիլմի հաջողությամբ ոգեշնչված՝ Սիդնի Լյումետն էկրանավորեց Ուիլյամսի «Միրթլի 7 անկումները» պիեսը: Սցենարը մշակեց Գոր Վիդալը։ Միրթլը կասկածելի բարոյականության տեր կին է, ով ամուսնանում է հիվանդ Ջեբի հետ: Ջեբն ամեն կերպ ցանկանում է ժառանգ թողնել՝ ծնողներից մնացած ունեցվածքն իր եղբորից պաշտպանելու համար: Միրթլը սիրային կապի մեջ է մտնում ամուսնու եղբոր հետ՝ իրադարձությունների ցանկացած զարգացման դեպքում շահեկան դիրքում հայտնվելու համար: Ուիլյամսի՝ 1950-1970թթ-ի պիեսների էկրանավորումներն ավարտվեցին այս ֆիլմով, որը, սակայն, լավագույններից չի կարելի համարել։
16. «Ժասմին», 2013թ
Թեպետ ռեժիսոր Վուդի Ալենն այդպես էլ չխոստովանեց, որ ոգեշնչվել է «Ցանկություն տրամվայը» պիեսից, սակայն երկու ֆիլմերի սյուժետային պատմությունների միջև ընդհանրությունն ակնհայտ է: Ժասմինը՝ Քեյթ Բլանշի դերակատարմամբ, ապահարզան ստանալով հարուստ գործարար ամուսնուց՝ լքում է Նյու Յորքը: Նա տեղափոխվում է Սան Ֆրանցիսկո՝ շարքային կյանքով ապրող քրոջ և վերջինիս ամուսնու հետ նույն տանը բնակվելու: Ինչպես Վիվիեն Լին, այնպես էլ Քեյթ Բլանշեթն իր փայլուն դերակատարման համար արժանացավ «Օսկարի»:
թարգմանությունը՝ Էլեն Հակոբյանի
COMMENTS