Մարտին Սկորսեզե. «Ո՞ւր է շարժվում կինոն»

Սկորսեզեի հարցազրույցը 6 հանրահայտ ռեժիսորների հետ

Կինոյի դարաշրջանի ավարտը, որը համընկավ 20-րդ դարի ավարտի հետ, կինեմատոգրաֆիստներին մղում է ինքնառեֆլեքսի։ Հավանաբար փորձելով վերլուծել, թե ինքն ամբողջ կյանքի ընթացքում ինչով է զբաղվել, Մարտին Սկորսեզեն օգնության համար դիմել էր ժամանակակից այն ռեժիսորների փորձառությանը, ում արվեստը բարձր էր գնահատում։ Իր վեց գործընկերներին նա հարցեր է ուղղել կինոյի մասին, և Cahiers du cinema-ում տպագրված այդ հարցուպատասխանը հետաքրքրություն է ներկայացնում ոչ  միայն անվանի մասնակիցների շնորհիվ, այլև հենց հարցաշարը կազմողի՝ համաշխարհային կինոյում մեծ հեղինակություն և բարձր ճաշակ ունեցող դասական պրոֆեսիոնալի շնորհիվ, ով շարունակում է զարմացնել և գրավել հանդիսատեսին։ 

1․Ո՞ւր է շարժվում կինոն։ Հակվա՞ծ է այն, արդյոք, անհետանալու, հայտնագործո՞ւմ է, արդյոք, որևէ նոր դաշտ իր վերածննդի համար, թե՞ գտնվում է մուտացիայի շրջանում։ 

2․Հին կինոյից ստանո՞ւմ եք ոգեշնչում։ Եթե այո, ապա ի՞նչ կերպ և ո՞ր ռեժիսորներից։ 

3․Ի՞նչն է ձեզ ստիպում ֆիլմեր նկարահանել։ 

4․Կարո՞ղ ենք հաղթանակած համարել այն մարտը, որը մղվում էր կինոն արվեստի լիիրավ տեսակ ճանաչելու համար։ Եթե այո, ապա ի՞նչ տվեց դա մեզ։ Եվ ի՞նչը դեռևս արված չէ՝ այդ հաղթանակն ամրապնդելու համար։ 

5․Եղե՞լ է ձեր կյանքում մի այնպիսի պահ, երբ դուք, նայելով էկրանին, մտածել եք՝ հենց այսպիսին պիտի լինի կինոն։ 

Ջոն Քարփենթեր 

1․Ուր է շարժվում կինո՞ն։ Առա՛ջ։ Փոխվում են ոճերը, զարգանում է տեխնոլոգիան, բայց հոլիվուդյան ֆիլմի բազային՝ երեք գործողությամբ կառուցվածքը մնում է։ Անկախ ֆիլմերն այսօր գրավում են հանդիսատեսի ավելի լայն շրջանակ, քան մի քանի տարի առաջ էր։ Անձնական կինոն, այսինքն՝ ռեժիսորի անհատական աշխարհայացքն արտացոլող ֆիլմը, դեռևս ապրում է։ 

2․Ես ահռելի ոգեշնչում եմ ստանում հին ֆիլմերից։ Իմ աշխատանքը ներծծված է Հովարդ Հոուքսի, Բունյուելի, Հիչքոկի, Ջոն Սթյորջեսի, Օրսոն Ուելսի և շատ այլոց ազդեցությամբ․․․ 

3․Ֆիլմեր նկարահանելը միակ գործն է, որի համար պիտանի եմ։ 

4․Հանդիսատեսի մի հսկայական քանակություն կինոն չի ընկալում լրջությամբ, որպես արվեստ․ նրանց համար կինոն սոսկ զվարճանք է։ Այդուհանդերձ, գոյություն ունի մարդկանց մի ոչ մեծ թվաքանակ, որը խոստովանում է, թե որոշ ֆիլմեր կարող են համարվել արվեստի գործեր։ 

5․Պահը, որն ինձ համար բացահայտում է կինոյի էությունը, քավության իմ սիրելի տեսարանն է «Ռիո Բրավո» ֆիլմում․ հերոսը, ով հաշտություն է կնքում խավարի հետ։ «Կտրիր կոկորդը» երգը, որը կոչված է մահու չափ վախեցնելու, առաջացնում է հակառակ ռեակցիա։ Հոլիվուդյան մեծն ոճում դա առավելագույնս համարձակ պահ է։ Անկրկնելի կինո։ 

Աբել Ֆերարա

1․Ո՞ւր է շարժվում կինոն։ Այն շարժվում է ուղիղ դեպի․․․ Ես հենց նոր դիտեցի «Բռնել կարճլիկին» ֆիլմը։ Էլմոր Լեոնարդը, ում վեպի հիման վրա նկարահանվել է ֆիլմը, ինձ համար հանդիսանում է, այսպես ասած, անիծյալ 20-րդ դարի Մարկ Տվենը։ Նա ինձ առաջարկեց էկրանավորել «Բռնել կարճլիկին» վեպը, և ես գործեցի ճակատագրական սխալ՝ հրաժարվեցի, որովհետև դա հենց այն պահին էր, երբ ինձ գումար էին տվել «Նյու Յորքի արքան» ֆիլմի համար, և իրավիճակն այսպիսին էր՝ «հիմա կամ երբեք»։ Ես դիտել եմ ֆիլմը երեք անգամ՝ ինքնաթիռում, և չորրորդ անգամ վերջապես կենտրոնացա։ Ի՞նչ կատարվեց։ Այն, ինչը հետաքրքրություն էր ներկայացնում վեպում, ֆիլմում իսպառ բացակայում էր․․․ Ո՞ւր է շարժվում կինոն։ Այնտեղ, ուր իրեն ուզում են տանել։ 

2․Իմ ոգեշնչման աղբյուրը Մարտին է։ Դե, իրականում ի՞նչ կարելի է ասել։ Ժան Վիգո և ոչ թե Ջոզեֆ Լոուզի՞։ Ինգմար Բերգման, բայց ոչ Մայքլ Սնոո՞ւ։ Կինոն օդի պես է։ Այն այստեղ է, և վե՛րջ։ Ես համերաշխության զգացում ունեմ բոլոր ռեժիսորների հետ՝ լավ, դաժան, անուղղելի, որովհետև նրանք բոլորն էլ միևնույն թիանավում փորձում են նկարահանել հաջողված պլան նողկալի պայմաններում։ Պետք է, սակայն, խոստովանեմ, ես ոգեշնչում եմ ստանում այն ամենից, ինչն ինձ շրջապատում է, և ոչ թե սրա կամ նրա ֆիլմերից, նույնիսկ՝ լավագույն ռեժիսորների։ 

3․Ի՞նչն է ինձ դրդում նկարահանել։ Ինձ համար նկարահանելը նման է շնչելուն։ Ես սիրում եմ այդ գործը։ Հիշո՞ւմ եք Դիլանին․ «Յուրաքանչյուրն իր շնորհն ունի»։ Փա՛ռք Աստծո, աշխարհում կա մի գործ, որ ես կարողանում եմ անել, այլապես կլինեի կառավարիչ «ՄըքԴոնալդսում»։ Բայց նկարահանելը նույնքան հեշտ է։ Դա նման է շնչառությանը կամ սրտի զարկերին։ 

4․Ինչո՞ւ տխրել դրա պատճառով։ Ես նույնիսկ չգիտեմ, թե ինչ է արվեստի գործը։ 

5․Ռոբերտ դե Նիրոն և Հարվի Քեյթելը «Չար փողոցները» ֆիլմում՝ բարի ետևի սենյակում․ էպիզոդի անսովոր երկար պլան փոքրիկ տարածքում՝ ցածր կետից նկարահանված, Ուելսի «Չարի կնիքը», Քրիսթոֆեր Ուոքենն՝ իր եղբոր դագաղի վրա նստած, իմ վերջին՝ «Հուղարկավորություն» ֆիլմում, տեսարանը, որտեղ ես էլեկտրաշաղափիչով սպանում եմ քնած աղքատին, իմ առաջին՝ «Շաղափ-մարդասպանը» ֆիլմում։   

Ալեն Ռենե 

1․Ես մի մարդ եմ, ով ինքն էլ չգիտե, թե ուր է գնում։ Կինոն, ինչպես և իր բարեկամ-բարեկամուհիները՝ կերպարվեստը, պարը, թատրոնը, երաժշտությունը, ճարտարապետությունը, քանդակագործությունը, երգը, մյուզիք-հոլը, մի թիթեռնիկ է, որը պարբերաբար դառնում է թրթուր, որպեսզի հետո վերստին կերպարանափոխվի այլ երանգի թիթեռնիկի։

2․Ինձ համար գոյություն չունեն «հին» ֆիլմեր։ Քանի որ ես դրանք դիտում եմ, դրանք մնում են ժամանակակից։ Ես միշտ վարվում եմ որսորդի պես և առանց խղճի խայթի կողոպտում եմ բոլոր ռեժիսորներին։ Հատկապես շատ որսամիս կա անտառում՝ Մարտին Սկորսեզեի ստեղծագործություններում։ 

3․Ես երկար ժամանակ մեջբերում էի գործընկերներիցս մեկի պատասխանը․ «Միայն ագահություն»։ Հիմա ես մտածում եմ, որ «տուն հաց բերելը» ավելի ճշգրիտ ձևակերպում է։ 

4․․․․

5․Ենթարկվելով «սնոբ» համարվելու վտանգին՝ ասենք․․․ գիշերային ներխուժումը տուն՝ Բորզեյգիի «Լուսնի լուսաբացը-2» ֆիլմում։ 

Ջոն Վու

1․Կինոն չի պատրաստվում որևէ տեղ անհետանալ, բայց այն այլևս չունի նախկին մաքրությունը, գեղեցկությունը, էնտուզիազմը, չկա երբեմնի զմայլանքը իրականության առաջ։ Չկա այն ամենը, ինչը բնորոշում էր կինոն, հատկապես՝ ֆրանսիական «Նոր ալիքի» փորձարարությունների դարաշրջանում։ Մերօրյա կինոն դարձել է չափից դուրս պարզունակ, այն կորցրել է իր արտահայտչականությունը։ Ֆիլմերի մեծ մասը բավարարվում է պատմության շարադրմամբ, պատմությունները փորձում են ներկայացնել հնարավորինս ավելի գրավիչ և այդ պատճառով «զարդարում են», ինչի արդյունքում ֆիլմերը առհասարակ զրկվում են բովանդակությունից և ընդհանրապես ջնջում են ռեժիսորի անհատականությունը։ Ես հավատում եմ, որ ապագայում մեզ սպասվում են մեծ փոփոխություններ։ Հնարավոր է՝ այդ նոր «Նոր ալիքը» կենտրոնանա մարդու հոգևոր արժեքների, բնության հետ նրա փոխհարաբերությունների վրա։ 

2․Ինձ հուզում է գլխավորապես 1960-1970-ականների կինեմատոգրաֆը։ Ես հավասարապես զգացել  եմ Ֆելինիի, Անտոնիոնիի, Սկորսեզեի, Պեկինպայի, Կոպոլայի, Մելվիլի, Տրյուֆոյի, Դեմիի, Կուբրիկի, Հիչքոկի և Կուրոսավայի ազդեցությունը։ «Նոր ալիքի» բոլոր ռեժիսորները՝ թե՛ ֆրանսիական և թե՛ ամերիկյան կինոյում, իրենց ներդրումն են ունեցել իմ ստեղծագործական կյանքում՝ փոխելով կինոյի մասին պատկերացումներս։ Ես ուսումնասիրել եմ ոչ միայն նրանց տեխնիկան, այլև ռեժիսուրայի նոր մեթոդը․ նրանց ֆիլմերի ոգին ու բնույթը խոր հետք են թողել իմ ներսում։ «Ժյուլը և Ջիմը», «Սամուրայը», «8 ու կեսը», «Չար փողոցները», «Վայրի ավազակախումբը», «Դոկտոր Սթրեյնջլովը», «Յոթ սամուրայները», «Շերբուրյան հովանոցները», «Կնքահայրը»՝ այս բոլոր ֆիլմերը ահռելի վիզուալ ազդեցություն են թողել իմ աշխատանքի վրա։ Գլխավոր բացահայտումն ինձ համար այն էր, որ երբ այդ ռեժիսորները պատմում էին պատմություն, կինոխցիկն, ըստ էության, դառնում էր առաջին պլանի գործող անձ։ 

3․Ես սիրում եմ կերպարվեստը, պոեզիան, մարդկանց, երաժշտությունը։ Երբ մանուկ էի, երազում էի երաժիշտ դառնալ։ Բայց, հասունանալով, ես հասկացա, որ երբեք չեմ կարողանա ամեն ինչ իրագործել՝ այդքան մեծ ժամանակ հատկացնելով իմ հոբբիներից յուրաքանչյուրին։ Միայն կինոյում ես հնարավորություն ստացա միավորել այդ բոլոր տարրերը, դրանց միաձուլումը դարձնել նոր արտահայտչամիջոց։ Բայց ամենակարևորը, իմ կարծիքով, այն է, որ ֆանսիացի ու ամերիկացի այդ բոլոր մեծ ռեժիսորներն ինձ վարակեցին կինո նկարահանելու ցանկությամբ։ Ես նրանց ընկալում էի որպես պոետների, ովքեր սեփական ստեղծագործություններին տվել էին իրենց մի մասնիկը։ Կինոն ինձ համար դարձավ ինտիմ կիրք։ Սկորսեզեն, ում համարում եմ իմ ուսուցիչներից մեկը, ինձ թվում է բանաստեղծական աշխարհայացք ունեցող ռեժիսորի նմուշ։ Նա, ինչպես և իմ մյուս սիրելի հեղինակները, իր ստեղծագործություններում արտահայտել է սեփական ներաշխարհը։ Հենց այդպիսիների ինտելեկտուալ ազնվությունն էլ ինձ դրդել է զբաղվել կինոյով։ 

4․Ես հավատում եմ, որ այդ մարտն ավարտվել է հաղթանակով։ Որպես օրինակ կվկայակոչեմ այնպիսի ֆիլմեր՝ արվեստի գործեր, ինչպիսիք են «Լոուրենս Արաբացին», «Ժյուլը և Ջիմը», «Չար փողոցները», «Կատաղի ցուլը», «Վայրի ավազակախումբը», «2001 թվականի տիեզերական ոդիսականը», «Կնքահայրը», «Սամուրայը» (որն անհավատալի հաջողություն ունեցավ Ասիայում), «8 ու կեսը» և այլն։ Այս ֆիլմերը հզորագույն ազդեցություն են թողել կինեմատոգրաֆիստների երիտասարդ սերունդների վրա։ Հենց այդ պատճառով էլ ի հայտ եկան այդքան մեծ թվով անկախ ռեժիսորներ․ նրանք ավելի մեծաթիվ էին, քան նախկինում։ Հեղինակային հավակնոտ ֆիլմերը շատ ավելի բովանդակալից էին հոլիվուդյան գերարտադրանքի համեմատ։ Եթե հաջողվեր անկախության այդ ոգին պահպանել նաև մեծաբյուջե ֆիլմերի ֆինանսավորման համակարգի պայմաններում, մենք, վստահաբար, կգտնեինք այն անկյունը, որտեղ ռեժիսորը կկարողանար ինքնարտահայտվել լայն լսարանի առաջ։   

5․Կինոյում ինձ իրականում այնքան երևույթներ են ապշեցրել, որ ես պարզապես կներկայացնեմ առանցքային տեսարաններ ունեցող ֆիլմերի ցանկը։ 
«Չար փողոցները»․ ֆինալային տեսարանը, որտեղ Ռոբերտ դե Նիրոն գնում է փոքրիկ փողոցով՝ վզի վրայի վերքը ձեռքով սեղմած։ 
«Ժյուլը և Ջիմը»․ Ժաննա Մորոյի ստոպ-կադրերը։ 
«Սամուրայը»․ սկզբնական տեսարանը՝ առաջին պլանում՝ թռչնի վանդակով, և երկրորդ պլանում՝ բազմոցին պառկած Ալեն Դելոնով։ 
«8 ու կես»․ առաջին էպիզոդը, որտեղ Մարչելո Մաստրոյանին սավառնում է ավտոմոբիլային խցանման վերևում։
«Կնքահայրը»․ տեսարանը, որտեղ բոլոր պարզաբանումներն ավարտելուց հետո Դայան Կիտոը հարցնում է Մայքլին, թե պատկանում է նա, արդյոք, մաֆիային, իսկ Մայքլը պատասխանում է «ոչ» և փակում է դուռը, որն իրենց բաժանում է։ 
«Յոթ սամուրայները»․ վերջին տեսարանը՝ գյուղացիների տոնակատարությունը, երբ այդ նույն պահին վերջին սամուրայը կանգնած է իր անգոյացած ընկերների գերեզմանների կողքին։    
«Բոնին և Քլայդը»․ ֆինալային սպանդից առաջ սիրեկանները երկար ու լուռ նայում են միմյանց՝ ընդունելով իրենց ճակատագիրը։ 
«2001 թվականի տիեզերական ոդիսականը»․ առաջին մարդկանց մասին էպիզոդի առաջին 2 րոպեն։  
«Վայրի ավազակախումբը»․ հասարակաց տանը՝ հաշվեհարդարի ֆինալային տեսարանից առաջ, երբ այդ անձինք հայացքներ են փոխանակում, և Ուիլյամ Հոլդենը նետում է․ «Ի՞նչ է սա նշանակում․․․»։ 

Տակեշի Կիտանո

1․Կարող եմ ասել, որ այն կինոն, որին ես ծանոթ եմ, չի անհետացել։ Այն գոյություն կունենա այնքան ժամանակ, քանի դեռ ես չեմ դադարել նկարահանել ֆիլմեր, որոնք ուզում եմ տեսնել․․․ Ես ինձ հաշվետու եմ այն հարցում, որ այսօրվա շուկայում ամենաշատը շրջանառվում են «մեկանգամյա օգտագործման ֆիլմերը»։ Այնպիսիք, ինչպիսիք հանդիսատեսի գիտակցության մեջ չեն պահպանվում նույնիսկ մեկ օր։ Դա հիշեցնում է մեկանգամյա կրակվառիչների հետ կապված իրավիճակը։ Տարիների ընթացքում դրանց թիվը նկատելիորեն մեծանում է, բայց արժեքը, օրինակ՝ մեկ «Դանհիլ» կրակվառիչի, մնում է անփոփոխ։ «Մեկանգամյա ֆիլմերի» տարածումը ոչ մի կերպ չի անդրադառնում կինոյի նշանակության վրա՝ այն առումով, ինչ առումով մենք գիտենք կինոն։ 

2․Անկեղծ ասած՝ ինձ չեն ոգեշնչում մյուս ռեժիսորները։ Ես ավելի շուտ սովորում եմ սխալներիս միջոցով, որ արել եմ իմ նախորդ ֆիլմերում։ 

3․ Ես ֆիլմերն ընկալում եմ որպես խաղալիքներ։ Չկա ավելի հաճելի զբաղմունք, քան ֆիլմեր նկարահանելը։ 

4․Ընդհանուր առմամբ՝ այո՛, հաղթանակած է։ Ասենք՝ իմ ֆիլմերը գեղարվեստական են համարվում այն իմաստով, որ ես դրանք ստեղծում եմ ո՛չ մյուսներին դուր գալու նպատակով։ Ի՞նչ է մնում։ Շարունակել նկարահանել այն, ինչն ինքս կցանկանայի տեսնել։ 

5․Կինոն անբացատրելի կամ անլուծելի հանելուկ է։ Ես այն հորինում եմ, իսկ հանդիսատեսն իրավունք ունի մեկնաբանել այնպես, ինչպես կկամենա։ 

Օլիվիե Ասայաս 

1․Ո՞ւր է շարժվում կինոն։ Ի՞նչ գիտեմ ես այդ մասին։ Ո՞ւր են շարժվում կինո նկարահանող մարդիկ։ Այս հարցն ինձ թվում է ավելի պարզ ու մատչելի։ Ինձ նախևառաջ հետաքրքրում են արդի աշխարհը և նրանք, ովքեր այդ աշխարհը փոխակերպում են արվեստի․ այդպիսին է իմ մտածողությունը։ Այդպիսի մարդիկ, ես կարծում եմ, շատ են, ընդ որում՝ ցանկացած ժամանակաշրջանում, և նրանք ամենահոգեհարազատն են ինձ համար։ Ինչպես միշտ (կամ, ավելի շուտ, ինչպես հաճախ պատահում է), նրանք ստեղծագործությունը կյանքի են կոչում ի հեճուկս կոմերցիոն շահավետությանը (նույնիսկ եթե նրանց ֆիլմերը հաջողություն ունեն), ինչպես միշտ նրանք ընդհանուր ոչինչ չեն ունենում կոնֆորմիզմի հետ՝ անտեսելով կամ մերժելով նմանօրինակ գաղափարները և այն, ինչը դարաշրջանը հռչակել է «ճիշտ», «օրինավոր»․ ուրեմն՝ ի՞նչն է փոխվել։ Կոմերցիան, կոնֆորմիզմը, այդօրինակ գաղափարներն այսօր ամենազոր են․ ավելի լավ, ամենուր տարածված այդպիսի թշնամու անորոշ ուրվագծերը բարենպաստ նախապայման են պարտիզանական պատերազմի համար։ Այս պատերազմը վարում են իմ կողմից հարգված բազմաթիվ ռեժիսորներ։ Եվ, ըստ իս, վարում են մեծ հաջողությամբ։ 

2․Անցյալի մեծ ռեժիսորները, ինչպես և մեծ նկարիչները («մեծ» անվանում եմ նրանց, ովքեր անձամբ ինձ հուզում են), թելադրում են մասշտաբն այն ամենի, ինչին ընդունակ է արվեստը։ Որքանով այն կարող է շոշափել կեցության և ապրված կյանքի էությունը, որքանով հստակ կարող է փոխանցել հաճույքը կամ գեղեցկությունը, որ բացվում են քո առաջ․ ամեն ինչ հնարավոր է, և հորիզոնն անսահման է։ Այո՛, հորիզոնն անսահման է։ Բայց եթե ուզում ես, դու կարող ես դոփել տեղում։ Ամեն ինչ թույլատրելի է․ այդ մասին վկայում է անցյալը։ 

3․Իմ առաջին ֆիլմից հետո ես արդեն պատասխանել եմ նմանօրինակ հարցի․ «Ինչո՞ւ եք Դուք նկարահանում»։ Ավելի վատ հարց չի կարող լինել։ Ի՞նչ իրավունք ունեք։ Ի՞նչն է Ձեզ ստիպում մտածել, որ Դուք կարող եք նկարահանել։ Ի՞նչն է Ձեզ թույլ տալիս զբաղվել այդ արվեստով։ Եվ նույնիսկ արտահայտել Ձեր տեսանկյունն այդ առնչությամբ։ Իսկ ի՞նչն է որևէ մեկին դրդում գրել, մյուսին՝ հորինել, իսկ ինչո՞ւ է երրորդը երգում։ Որովհետև դա նրան անհրաժե՞շտ է։ Հանուն ինչի՞։ Ի՞նչ հիմունքով։ Դա ոչնչի մասին չի խոսում։ Որովհետև «ուրիշ ոչնչի համար պիտանի չէ», ինչպես բոլորից լավ ասել է Բեքեթը․․․ Երբ ինչ-որ մեկը ստանում է հանդիսատեսի ճանաչումն ու աջակցությունը, ապա դրա ետևում միշտ կարելի է թաքնվել՝ քողարկելով և՛ թյուրիմացությունները, և՛ կասկածները, և՛ սուտը, թեպետ հայտնի է, որ չկա ավելի սխալ վիճակ, քան այդպիսի հանգստությունն է։ Ինձ այս հարցը հիշեցնում է ինքնակոչության մասին հիպոթեզը, որը հետապնդում է ցանկացած արվեստագետի։ Եվ պատրաստ է ձեզ հրապուրել։ «Ինչո՞ւ եք Դուք նկարահանում»։ Ես կասեի՝ մասամբ այն պատճառով, որ փորձեմ պատասխանել այդ հարցին։ 

4․«Ճակատամարտ այն նպատակի համար, որ կինոն համարվի լիիրավ արվեստ» հարցն ինձ չի վերաբերում, քանզի ես չեմ համարում, թե կինոն պատկանում է պլաստիկ արվեստների թվին՝ բացառությամբ մի քանի գրավիչ, բայց մարգինալ դեպքերի, և չեմ մտածում, թե այն կարելի է համեմատել գրականության հետ։ Ես կարծում եմ, որ կինոն գերազանցում է «արվեստի լիարժեք տեսակների» հնարավորությունները և, հետևաբար (նախևառաջ այդ պատճառով), հանդիսանում է 20-րդ դարի պատմության կենտրոնական իրադարձություններից մեկը։ 

5․Պատասխանեմ՝ մեջբերելով Ժան Ժենեին․ «Միայն այդօրինակ ճշմարտությունները, որոնք անապացուցելի են և նույնիսկ կեղծ, որոնք անհնար է իրենց տրամաբանական եզրագծին հասցնել առանց աբսուրդի, այսինքն՝ առանց հերքելու այդ ճշմարտություններն ու ինքդ քեզ, կոչված են փառավորելու արվեստի ստեղծագործությունը։ Դրանք երբեք երջանկություն կամ դժբախտություն չեն ունենա կիրառվելու կյանքում։ Թող դրանք ապրեն երգերում, որոնց վերածվել են և որոնց ծնունդ են տալիս։ Փտածության պես մի բան վարակում էր իմ նախկին աշխարհայացքը։ Բայց մի անգամ գնացքում, նայելով ուղևորին, ով նստած էր իմ դիմաց, ես հասկացա, որ մի մարդը մյուսից ավելի վատը չէ, ես չէի կասկածում (կամ, ավելի շուտ, աղոտ ենթադրում էի, քանի որ հանկարծակի վրա հասած տխրությունը պարուրեց իմ անձը, և թեպետ դրան կարելի էր դիմանալ, բայց այն այլևս երբեք բաց չթողեց ինձ), որ այդ գիտակցումն իր ետևից կբերի այդչափ անողոք փլուզում»։ 

Cahiers du cinema, 1996թ