Լա Մանչայից՝ Կանն. Ասպետի գիլիամական ոդիսականը

կինոքննադատ Կարեն Ավետիսյանի անդրադարձը Կաննի 71-րդ կինոփառատոնից․ Թերի Գիլիամ, «Մարդը, ով սպանեց Դոն Կիխոտին»

Կաննի 71-րդ կինոփառատոնը եզրափակեց Թերի Գիլիամի «Մարդը, ով սպանեց Դոն Կիխոտին» ֆիլմի ցուցադրությունը, ինչը կարելի է համարել լավագույն ամփոփիչ խորհրդանիշ՝ ձոն Դոն Կիխոտին, ձոն Կինոյին, ձոն ռոմանտիզմին և ձոն Նորին մեծություն Անուղղելիությանը: «25 տարի նկարելուց ու չնկարելուց հետո…»․ ահա այսպիսի նախերգանքային տիտրով է մեկնարկում Թերի Գիլիամի ֆիլմը՝ սկսվելուն պես արդեն իսկ առաջացնելով ցնծագին ծափողջյուններ՝ ի պատիվ ֆիլմը, այնուամենայնիվ, վերջնակետին հասցրած վարպետի և ի չարախնդություն միլիոնավոր անհավատների, ովքեր այս երկարուձիգ տարիների ընթացքում վաղուց կորցրել էին հույսը՝ էկրանին տեսնելու հաջորդ տիտրը՝ «Թերի Գիլիամի ֆիլմը»։ 

Դոն Կիխոտի ստեղծման պատմությունն ինքնին մի ամբողջ ֆիլմ է բառի և՛ ուղիղ («Լա Մանչայում կորածները», 2002թ) և՛ փոխաբերական, խորհրդանշական իմաստով: Անհավանական է, որ այս ֆիլմի նկարահանումների մասին պատմող վավերագրական կինոնկարի ստեղծումից 16 տարի անց էկրան բարձրացավ հենց բուն ֆիլմը՝ անկախ բովանդակությունից ենթագիտակցորեն դառնալով «ֆիլմ ֆիլմի մասին»: Վերջապես կարող ենք փաստել, որ Գիլիամին չկանգնեցրեցին ո՛չ պրոդյուսերների հետ ունեցած խնդիրները, ո՛չ բյուջեի անվերջ կրճատումներն ու նոր ներդրողների որոնումները, ո՛չ իր մյուս ֆիլմերի նկարահանումները, ո՛չ դատական քաշքշուկները, ո՛չ դերասանների հրաժարականները կամ առողջական խնդիրները և ոչ էլ, նույնիսկ, դերասան Ժան Ռոշֆորի մահը: Գիլիամին այդ ամեն չկանգնեցրեց, սակայն, թերևս, խանգարեց, քանի որ ֆիլմը ստացվել է ոչ հիացական, բայց նաև խիստ գիլիամական։ Հեղինակին բնորոշ ցայտուն ֆակտուրայից, գունեղ կերպարներից, վառ ոճավորումից ու անկանգ դինամիկայից զատ՝ ֆիլմը «ամենագիլիամականն» է դառնում գոնե միայն խիստ ինքնակենսագրական ուղղվածության շնորհիվ։ 

Ռեժիսորը, կարծես, ինքը Լա Մանչայի ռոմանտիկ հիդալգոն է, իսկ խոչընդոտող պրոդյուսերները՝ անողոք մշտապտույտ հողմաղացները, որոնց հուժկու թիակների մեջ երբեմն խճճվում է ինքը՝ ֆիլմը՝ դառնալով չափազանց աղմկոտ ու անտեղի շարժումնառատ, դրանով իսկ առաջացնելով եթե ոչ սյուժետային, ապա առնվազն դինամիկ խառնաշփոթ: Այս առումով «Դոն Կիխոտը» քիչ է մնում արժանանա ժամանակին նման տպավորություն ստեղծած «Դրախտի դարպասները»՝ Մայքլ Չիմինոյի բազմաչարչար ֆիլմի ճակատագրին, բայց Գիլիամի ֆիլմը չի թողնում «տառապածի» տպավորություն, ռեժիսորը փորձում է ֆիլմին տալ առավելագույնս սեղմված էներգետիկա, որը, սակայն, սահուն ընթացքի փոխարեն՝ հետզհետե սկսում է ծանրանալ։ Մյուս կողմից՝ Գիլիամը երբեք չի ընկել ժամանակի ետևից, ինչը ապացուցում է ֆիլմի ստեղծման սենսացիոն ընթացքը․ նույնը նա չի անում նաև ֆիլմում: Սա նույնպես կարող ենք դիտարկել որպես գիտակցված հեղինակային ռիթմ, որը կարելի է ընդունել կամ մերժել, ինչպես Գիլիամի ցանկացած ֆանտաստիկ ցնորք:

Այս ամենի հետ մեկտեղ՝ ֆիլմը շարունակում է մնալ տոն և պարգևել էպիկական մեծ տոնախմբության տպավորություն։ Բայց չէ՞ որ տոնախմբությունից էլ բոլորը չէ, որ գոհ են մնում. խնջույքների մեծ աղմուկն ու ալեկոծ ցնցումները ոմանց պատճառում են տհաճ զգացողություն, ոմանք էլ շարունակում են ինքնամոռաց ըմբոշխնել սիրելի հոբելյարի անկոտրում հանդեսը: Գիլիամի՝ ֆիլմից կարծես արտահոսող ժպտերես խնդրանքը լավագույնս արտահայտել է հենց ինքը՝ լամանչեցի նույնքան անկոտրում ասպետ Դոն Կիխոտը Սերվանտեսի հանճարեղ վեպի վերջին գլխում․ «Թող իմ զղջումն ու ճշմարտասիրությունը վերադարձնեն ինձ ձեր նախկին հարգանքը»։ 

Կարեն Ավետիսյան