«Ես երջանիկ եմ լինում լոկ այն ժամանակ, երբ ֆիլմ եմ նկարահանում»։ Ջիմ Ջարմուշ
«Հանճար» հյուրանոց
(Մաս 2)
Գիշերը Երկրի վրա: 1991թվական: ԽՍՀՄ-ի փլուզումը: Ամստերդամի թանգարանից գողանում են Վինսենթ վան Գոգի քսան նկար՝ 500 միլիոն դոլար ընդհանուր արժողությամբ: Մահանում է երաժշտությունը՝ Մայլս Դևիս, Ֆրեդի Մերքյուրի, Սերժ Գենսբուր: Հուլիսի 11-ին՝ արևի ամբողջական խավարում:
Երկրագունդը միայնակ պտտվում է տիեզերքում, մթության մեջ, և այդ նույն ժամանակ Ջարմուշը հինգ տարբեր քաղաքներում նկարահանում է «Գիշերը Երկրի վրա» իր հինգերորդ լիամետրաժ ֆիլմը Երկիր մոլորակի բնակիչների մենության մասին, բնակիչներ, ովքեր նման են իրենց «տանը»՝ երկրագնդին՝ ներքին տիեզերքի մեջ խճճված: Այս անգամ Ջարմուշը, ինչպես և իր նախորդ ֆիլմում, հիմնվում է նովելների, պատմվածքների վրա և դրանով կրկին հղում անում դեպի Չոսերը, Բոկաչչոն: Հայտնի կինոգետ Սերգեյ Կուդրյավցևն իր «3500 ֆիլմի վերլուծություն» գրքում այս ֆիլմի մասին իր խոսքը սկսում է հետևյալ տողերով. «Ժամանակակից Բոկաչչո, կամ Չոսեր՝ Ամերիկայից» (1): Համեմատելով Ջարմուշին այս գրողների հետ՝ Կուդրյավցևը հանդիսատեսին հղում է անում նովելի ժանրը, որն արդեն իսկ հարազատ է դարձել Ջարմուշի արվեստը սիրողների և գնահատողների համար: Այս աշխարհի պատմության մեջ, որտեղ բոլորը հավասար են թե՛ ազգությամբ, թե՛ մաշկի գույնով, թե՛ առավելություններով, թե՛ թերություններով, օրինակ՝ երրորդ՝ «Փարիզը» նովելի կույր աղջիկը, ով, միգուցե, ավելի լավ է ընկալում ու զգում աշխարհը, քան իր տաքսու վարորդը, ում մեքենան բախվում է մեկ այլ մեքենայի: Իսկ այդ մեքենայի վարորդն էլ նրան անվանում է կույր: Այս մոլորակում, որտեղ ամեն ինչ գլխիվայր է, որտեղ կարևոր չէ, թե որ քաղաքում ես ապրում, այս անվերջ պտտվող մոլորակում մարդու կյանքը ամենուր նույնն է: Նա տխուր է ամեն մի քաղաքում, նա կույր է նույնիսկ Եվրոպայի կենտրոնում, նա միայնակ է Բրուքլինի երկար փողոցներում: Այս մենության մասին է ֆիլմը:
Ֆիլմի չորրորդ մասում՝ Հռոմ քաղաքում, տաքսու վարորդը, ում կերպարը մարմնավորել է Ռոբերտո Բենինին, անցնում է մի հյուրանոցի կողքով, որի անունը «Հանճար» է: Նա սկսում է ծիծաղել այդ անվանման վրա և պատկերացնում, թե Դանտեն եկել է այդ հյուրանոց և իրեն հարցնում է, թե ինչպես են իր գործերը, իսկ տաքսու վարորդը պատասխանում է, որ շտապում է, որովհետև պետք է սուրճ խմի Շեքսպիրի հետ: Այս անվերջանալի հետաքրքիր և հեքիաթային պատմվածքների մեջ Ջարմուշը հիշում է ևս մեկը. «Մի անգամ Հռոմում ես ու Ռոբերտո Բենինին մտանք ընթրելու մի էժանագին ճաշարան բանվորների համար: Այցելուները նստած էին երկար սեղանների շուրջ: Մենք ևս նստեցինք, մեզ հետ էլ՝ ճանապարհային բանվորները՝ կապույտ աշխատահագուստով: Եվ Ռոբերտոն նրանց հետ զրույց սկսեց: Նրանք սկսեցին քննարկել Դանտեի, Արիոստոյի և իտալացի 20-րդ դարի պոետների բանաստեղծությունները: Գիտեք, եթե դուք այցելեք ինչ-որ մի խղճուկ Վայոմինգ, մտնեք բար և հանկարծ ձեր բերանից դուրս պրծնի «պոեզիա» բառը, միանգամից կստանաք փամփուշտ հետույքին: Այդպիսին է Ամերիկան: Այն դեպքում, երբ Փարիզում անգամ աղբ հավաքողներն են սիրում 19-րդ դարի գեղանկարչություն» (2):
Ահա այս չկապվող մայրցամաքների միջով Ջարմուշն անցկացնում է իր հերոսներին և մի գիշերվա ընթացքում կապում բոլոր կյանքերն իրար:
Նախորդ ֆիլմում դեպքերը կատարվում էին նույն քաղաքում, նույն ժամին, իսկ այս անգամ ամեն ինչ տարբեր վայրերում է կատարվում, բայց հինգ քաղաքներն էլ, որոնք մարմնավորում են աշխարհի բոլոր քաղաքները, ինչ-որ ներքին թելով կապված են: Ինչպես «Ավելի տարօրինակ, քան դրախտում» ֆիլմի հերոսներից մեկն էր ասում, «չնայած տեղանքը փոխվում է, բայց ամեն ինչ կարծես նույնն է մնում»: «Գիշերը Երկրի վրա» ֆիլմում Ջարմուշը, հատուկ նշելով քաղաքների անունները, ասես դրանով իսկ ջնջում է և՛ քաղաքի անունը, և՛ դրա աշխարհագրական դիրքը: Մոլորակը նույնն է, մարդը ամենուրեք մարդ է:
Փոքրիկ նովելների միջոցով Ջարմուշն իրագործում է գրող դառնալու իր վաղեմի երազանքը:
Ջարմուշ.- Երբ ես սովորում էի Կոլումբիայի համալսարանում՝ Նյու Յորքում, ես իրականում ուզում էի գրող դառնալ: Ես ուսումնասիրում էի գրականություն: Իսկ Փարիզում և Ֆրանսիայից վերադառնալուց հետո, երբ ես դիտեցի այդքան ֆիլմեր, իմ գրական փորձերը դարձան առավել կինեմատոգրաֆիական և տեսողական: Ես սկսեցի գրել կարճ, գրեթե համակարգված պատմվածքներ՝ նման փոքրիկ պատմությունների: Չգիտեմ՝ դրանք արձակ բանաստեղծություննե՞ր էին, թե՞ ուղղակի շատ կարճ պատմվածքներ: Թերևս, ինչ-որ միջանկյալ մի բան (3):
Ու այստեղ Ջարմուշը նշում է հատկապես Ուիլյամ Բերոուզի գրականությունը: Բերոուզը ամերիկացի գրող և էսսեիստ է, ով անհերքելի հետք է թողել ամերիկյան գրականության, մասնավորապես՝ 20-րդ դարի երկրորդ կեսի գրականության վրա: Նա նույնպես համարվում է բիթնիկների սերնդի ամենակարկառուն դեմքերից մեկը: Այս օրենքներից դուրս՝ անսահման և հանկարծաստեղծ գրականությունն իր ազդեցությունն ունեցավ Ջարմուշի արվեստի վրա: Նրա ֆիլմի հերոսները, ինչպես և Բերոուզի վեպի կերպարները, գալիս են մարդկային ամենացածր խավից՝ իրենց հոգևոր, սեռական, մտավոր խնդիրներով: Բերոուզի գրականությունը շատ պատկերավոր է և շոշափելի:
Լրագրող.- Երևի Ձեր սիրելի գրողը Բերոո՞ւզն է:
Ջարմուշ․- Չգիտեմ՝ կարելի՞ է նրան անվանել իմ սիրելի հեղինակը: Անխոս, ես նրան շատ եմ հարգում… հաճախ նրա մտածողության կերպն ինձ համար ավելի հետաքրքիր է, քան վերջնական արդյունքը: Նա հիասքանչ մարդ է (4):
Նույնը Ջարմուշի կինոն է: Ընթացքը շատ հետաքրքիր է իր պատմություններով, որոնք անսկիզբ են, բայց ֆիլմի ավարտը միշտ անորոշ է մնում: Նրա հերոսները շարունակում են պտտվել այս մոլորակում, և թե ուր են նրանք գնում և ուր կհասնեն՝ անհայտ է: Սա է բիթ-սերունդը: Այս սերունդը ծնեց Ջարմուշին: «Դեռևս դեռահաս՝ ես ու ընկերս նրա եղբոր սենյակում գտանք Ուիլյամ Բերոուզի, Արթյուր Ռեմբոյի գրքերը, Mothers of Invention-ի և Կապիտան Բիֆհարթի ձայներիզները։ Մեզ համար դա իսկական բացահայտում էր: Այ քեզ բա՜ն, աշխարհն Աքրոնով չի ավարտվում: Այդ գրքերն ու ձայնագրությունները շատ արագ լայնացրին մեր պատկերացումները կյանքի մասին: Երբ մենք 14 տարեկան էինք, միմյանց հետ գաղտնի փոխանակում էինք Բերոուզի գրքերը, որպեսզի մեր ծնողները չիմանան, որ մենք կարդում ենք «Ջանկի» վեպը: Այս ամենը բացեց մեր աչքերը»,- ասում է նա (5):
Փորձարարական գրականություն և փորձարարական կինո: Ոչնչից չվախեցող և սահմաններ չունեցող արվեստ: Եվ այս գիշերվա մեջ Ջարմուշը հավաքում է, ինչպես և իր նախորդ ֆիլմում, տարբեր մշակույթ կրող մարդկանց: Կուդրյավցևը Ջարմուշի այս Նոր աշխարհից անցումը դեպի Եվրոպա համեմատում է Միլթոնի «Կորուսյալ դրախտի» հետ: Այդ Ամերիկան իր ամերիկյան երազանքով դարձավ դժոխք: Այստեղ այլևս ոչ ոք չի ցանկանում դառնալ հոլիվուդյան դերասանուհի. ավելի լավ է դառնալ ավտոմեխանիկ: Կուդրյավցևը հերոսների ճանապարհորդությունը համեմատում է «Ոդիսականի» հետ: 20-րդ, 21-րդ դարի ոդիսևսները, որոնք իրենք իրենց են կորցրել, և որոնց համար Իթակեն այն հայելին է, որը ցույց կտա դեմքի կորսված դիմագծերը․․․
Բայց ոչ միայն Բերոուզի ոճն է ազդել Ջարմուշի վրա, այլ նաև Ֆոլքներինը, ում ազդեցությունն ուղիղ կապ ունի այս ֆիլմի հետ:
Լրագրող․- Գաղափարը, որ Դուք ուրվագծել էիք «Խորհրդավոր գնացքում», իր զարգացումն է ունենում Ձեր հաջորդ ֆիլմում՝ «Գիշերը Երկրի վրա»: Ֆիլմի բոլոր էպիզոդները, որքան էլ իրարից տարբեր, տեղի են ունենում նույն ժամանակահատվածում: Ի՞նչն է Ձեզ դրդել այս մտահղացմանը։
Ջարմուշ․- Ես մտաբերում եմ Ֆոլքների «Վայրի արմավենիները» գիրքը: Այն բաղկացած է երկու առանձին պատումներից: Երբ Ֆոլքներն այն տարավ հրատարակչություն, նրան ասացին. «Գերազանց է, Ուիլյա՛մ, բայց մեզ վեպ է պետք: Իսկ քոնը երկու ոչ մեծ պատումներ են: Այդպիսի գիրք ոչ ոք չի գնի»: Չգիտեմ՝ դա հրատարակիչների առաջա՞րկն էր, թե՞ Ֆոլքների որոշումը, բայց նա հաջորդաբար իրար է միաձուլում երկու ամբողջովին տարբեր, իրարից անկախ գրված պատումների գլուխները: Այս կերպ վեպում առաջացան մանրուքների նուրբ ձայնակցումներ։ Ի վերջո, «Վայրի արմավենիներ» ստեղծագործության գեղեցկությունը և ուժը երկու պատմվածքներում հանդիպող թեմաների ներքին փոխլրացման մեջ են (6):
Ամեն մարդ այս աշխարհի վեպում մի փոքրիկ պատմություն է, պատմություն՝ մի քանի թղթի վրա գրված: Այդ մի քանի թուղթը կարդում են և առաջ անցնում, որից հետո ինքդ դառնում ես քո պատմվածքի միակ ընթերցողը: Սա մտածելով՝ Բերոուզը գրեց մենության ամենախոսուն բանաձևը. «Անցած գիշեր արթնացա այն զգացողությունից, ասես ինչ-որ մեկը սեղմում էր իմ ձեռքը: Պարզվեց՝ դա իմ մյուս ձեռքն էր» (7)։ Եվ երբ այս տողի տակ ուզում էր գրել իր անունը և ազգանունը, ազգանվան առաջին տառի վրա մի պահ կանգ առավ՝ Ուիլյամ Բ., և քանի որ ամբողջ կյանքում ուզում էր փախչել ինքն իրենից և իր ժամանակից, և այդ պահին ընձեռվեց այդ հնարավորությունը, ապա անմիջապես, առանց վարանելու գրեց՝ Ուիլյամ Բ…լեյք:
1. http://www.kinopoisk.ru/review/898682/
2. Д.
Джармуш, նշված
հրատարակչություն,
էջ
254:
3․ Д.
Джармуш, նշված
հրատարակչություն, էջ 53:
4․ Д.
Джармуш, նշված
հրատարակչություն,
էջ 99:
5․ Д.
Джармуш, նույն
տեղում,
էջ
329:
6․ Д.
Джармуш, նշված
հրատարակչություն,
էջ
209:
7․ У.
Берроуз, Голый завтрак, Москва, 2011г, стр.
94:
Արամ Ավետիս
COMMENTS