Ֆրենսիս Ֆորդ Կոպոլա․ «Կենդանի կինո»

հատված Ֆրենսիս Ֆորդ Կոպոլայի «Կենդանի կինո․ Գաղտնիքներ, տեխնիկաներ, հնարքներ» գրքից

Կոպոլայի վերջին հրապուրանքն այսպես կոչված «կենդանի կինոն» էր՝ live cinema-ն։ 2000-ականների կեսերից Կոպոլան ամբողջովին խորասուզվեց կամերային էքսպերիմենտների մեջ։ Չմերժելով մոնտաժը՝ նա, այդուհանդերձ, իր մեթոդի առանցքը համարում էր արդի կինոյի օրգանական սինթեզը կենդանի ելույթի թատերական պրակտիկայի հետ։ Հենց այս մեթոդն էր, ըստ Կոպոլայի, հանդիսանում նոր կինո և նոր կինոլեզու։ 

Ինչո՞ւ է առհասարակ պետք նկարահանել «կենդանի կինո»

Պետք է խոստովանեմ, որ վարպետության դասերի ընթացքում այս հարցը մշտապես պտտվել է իմ գլխում․ ինչո՞ւ առհասարակ պետք է փորձենք դա անել։ Արժե՞, արդյոք, հրաժարվել վերահսկողության այն աստիճանից, որին ռեժիսորը տիրապետում է դասական կինոյում, հրաժարվել լոկ այն պատճառով, որ հասնես «կենդանի» պատկերավորման էքսպրեսիվությանը։ Եթե արդյունքում ինձ հաջողվի հասնել իրապես կինեմատոգրաֆիական պատկերի և իմ «կենդանի կինոն» ունենա ֆիլմի տեսք, ապա ինչո՞ւ այդ բեմադրությունից չստանամ սովորական ֆիլմ։ Ինչո՞վ է նախընտրելի «կենդանի» արտացոլումը, ի՞նչ նորություն է դա բերում։ Եվ ինչպե՞ս է հանդիսատեսն իմանում, որ դերերը կենդանի են կատարվում։ 

Մի պահ պատկերացրեք, որ հեռուստացույցով դիտում եք բեյսբոլ․ խաղը հասել է ամենաթեժ կետին, հաշվի միջև եղած տարբերությունը նվազագույն է, և հանկարծ իմանում եք, որ իրականում խաղն արդեն ավարտված է, ու ձեր թիմը հաղթել է։ Եվ խաղն անմիջապես նմանվում է նախորդ օրվա մամուլի՝ մեռած, ձանձրալի և դիտման համար անիմաստ։ Ուրեմն՝ ո՞րն է տարբերությունը ձեր աչքի առաջ ծավալվող տեսարանի և նախապես նկարահանված նյութի միջև։ Չէ՞ որ ֆիլմը, ինչպես և իր նախորդը՝ թատերական ներկայացումը, բնորոշվում է այն տպավորությամբ, որը թողնում է հանդիսատեսի վրա։ Հետևաբար, ի՞նչ կարող է անել ռեժիսորը, որպեսզի այն փաստը, որ սցենարը կենդանի է խաղացվում, դառնա հանդիսատեսի համար ավելի ակնհայտ և հետաքրքրի նրանց։ Վարպետության էքսպերիմենտալ դասերի ժամանակ ես տարված էի մի խնդրով՝ ինչպե՞ս հասնել այն նպատակին, որ իմ հեռարձակումը հանդիսատեսի կողմից ընկալվի ճիշտ և ճիշտ որպես կինո։ Ես ձգտում էի այն տարբերակին, որ հանդիսատեսն ասի․ «Մի՞թե սա ուղիղ եթեր է։ Հապա մի տես, իսկ մենք դիտում էինք պարզապես որպես ֆիլմ։ Ոչ մի դեպքում չէի մտածի, թե այս ամենը նկարահանվել է իրական ժամանակի ռեժիմում»։ 

Բայց հետո իմ մտքում ծնվեցին մի քանի այլ գաղափարներ։ Նախևառաջ՝ ես մտածեցի, որ երկրորդ բեմադրության մեջ մեր թույլ տված մի քանի հապաղումներն ու վրիպումներն իրականում ծառայել էին որպես ազդակ, թե ներկայացումն ընթանում է կենդանի։ Իսկ դա ակնհայտորեն հետաքրքրել էր հանդիսատեսին։ Այնպես որ, թերևս, ամեն ինչ սպասվածից ավելի լավ դասավորվեց, և մեր բացթողումները պետք էր ընդունել ավելի շուտ որպես հաջողություն։ Եվ այդ ժամանակ ես մտածեցի՝ արժե՞, արդյոք, որ «կենդանի կինոյի» ռեժիսորը նկարահանման գործընթացում միտումնավոր ստեղծի որոշակի դժվարություններ, որպեսզի ներկայացման ընթացքում դերասաններն անխուսափելիորեն ստիպված լինեն բախվել այն իրողության հետ, որ նկարահանման հրապարակում բացակայում է ինչ-որ մի կարևոր ռեկվիզիտ։ Կամ, օրինակ, նրանց տրվում է հրահանգ, որն այդ պահին գրեթե անհնար է կատարել, կամ՝ գործողության ընթացքում դերասանները հանկարծ հայտնաբերում են ինչ-որ մի նոր խոչընդոտ, որը պետք է հաղթահարել։ Հնարավոր է՝ դա կստեղծի ճգնաժամային պահեր, որոնք հանդիսատեսին թույլ կտան զմայլվել այն գիտակցությամբ, թե իրենք հետևում են «կենդանի» գործողության։ 

Իմ «կենդանի ֆիլմերի» երկու հեռարձակումները սկսվում էին սև քարտի վրա գրված տեքստից, որը պարզաբանում էր, թե ինչն է մեր նախագծի առանձնահատկությունը, բայց, հավանաբար, միայն այդ մեկնաբանությունը բավարար չէր․ հիմնական գործողությունից առաջ պետք էր ցուցադրել նաև հոլովակներ, որոնցում կերևային տարբեր նախապատրաստական աշխատանքները, դեկորացիաները, տեսախցիկները, նկարահանող խումբը, ընդհանուր մթնոլորտը՝ այն ամենը, ինչն օգնում է հետագա ներկայացումն ընկալել հենց որպես «կենդանի» բեմադրություն։ Ինչպես բեյսբոլի խաղի ուղիղ հեռարձակման պարագայում էր, հանդիսատեսին առավելագույն հաճույք է պատճառելու ինքնին գիտակցումն այն իրողության, որ դա ուղիղ հեռարձակում է, և որ գործողությունն՝ իր բոլոր անհարթություններով հանդերձ, ծավալվում է հենց իրենց աչքի առաջ։ Հնարավոր է, որ երբ դուք տեսնեք, թե ինչպես ենք մենք բոլորս նախապատրաստվում այդ ուղիղ հեռարձակմանը՝ դեռևս չիմանալով, թե ինչ է ստացվելու արդյունքում, և հասկանաք, որ դիտման ժամանակը սինխրոնիզացված է ցուցադրման ժամանակի հետ, այդ դեպքում զգաք, թե որքան իրական է ամեն ինչ, և նստեք ասես ասեղների վրա՝ գուշակելով՝ կհաղթահարե՞նք մենք, արդյոք, մեր խնդիրը։