Իննա Սահակյան. կինոն՝ գրված ու չգրված օրենքների, լույսի ու ստվերի միջև

Kinoversus-ի հարցազրույցը ռեժիսոր, պրոդյուսեր, «Բարս Մեդիա» կինոստուդիայի փոխնախագահ Իննա Սահակյանի հետ

- Դուք, ի թիվս մի խումբ կինոգործիչների, ակտիվորեն մասնակցում էիք «Կինոյի մասին» օրենքի շուրջ քննարկումներին։ Ո՞ր փուլում են քննարկումներն այս պահին, և արդյունքը համարո՞ւմ եք գոհացուցիչ։

«Ավրորայի արշալույսը»

- Քննարկումներում ներգրավված եմ եղել որպես Հայաստանի անկախ կինոգործիչների ակումբի անդամ։ Ցավոք, զբաղվածությունս խանգարում էր առավել ակտիվ ներգրավվելու, քան եղել եմ, սակայն վերջին մեկ տարվա մեր՝ Հայաստանում կինոարտադրության ճակատագրով մտահոգ կինոգործիչներիս ընկերական հավաքները, որոնք ընթացքում թևակոխեցին ավելի գործնական, կառուցողական փուլ, ինձ ևս հնարավորություն տվեցին մատնանշելու օրենսդրական բացերը, որոնց բախվում ես միջազգային գործընկերների հետ աշխատելիս։ Նրանք, ովքեր, ինչպես և ես, ունեն միջազգային համագործակցության այդ փորձը, կփաստեն, որ մեր կինոարտադրության ոլորտին անհրաժեշտ են անհետաձգելի փոփոխություններ։ Օրենքի նախնական տարբերակը, որը ներկայացվեց ավելի քան մեկ տարի առաջ, անմիջապես աշխուժություն առաջացրեց կինոգործիչների շրջանում, քանի որ իրականում շատ հեռու էր «Կինոյի մասին» օրենքի՝ մեր պատկերացրած տարբերակից, և անհնար էր լռելն ու անտարբեր մնալը։ Այսօր ողջ Եվրոպան, որի օրենսդրական ու կառուցվածքային մոդելներով առաջնորդվում ենք, կինոյի ոլորտում ընթանում է համատեղ արտադրության ճանապարհով, և ունի այդ համարտադրության սկզբունքները սահմանող հստակ օրենքներ։ Հետևաբար՝ մենք չենք կարող լինել մեկուսացած տարր և նույնպես պիտի ունենանք նրանց օրենսդրությանը համահունչ օրենսդրություն՝ լիարժեք գործընկերության կարգավորման համար։ Մենք, հիմք ընդունելով եվրոպական կինոարտադրության օրենսդրությունը, սկսեցինք շտկումներ կատարել մեր օրենքի նախնական տարբերակում, սակայն այդ օրենքը, միևնույն է, այնքան հեռու էր իրականությունից, որ նախընտրեցինք պարզապես մի կողմ դնել այն և գրել սեփական տարբերակը։ Դա աշխատատար ու երկարատև գործընթաց էր, անհրաժեշտ էր լինում կառավարության հետ կետ առ կետ ճշգրտել գրվածը, սակայն, արդյունքում, խնդիրը նորից մնում էր օդում, որովհետև կա՛մ քննարկման էին դնում նույն տարբերակը, կա՛մ էլ՝ այնպիսի տարբերակ, որտեղ մեր առաջարկած փոփոխությունները թերի էին ներկայացված։ 

- Այսինքն՝ հայտնվել եք փակ շրջանում։ 

- Իրոք, այդպես է, որովհետև իրական առաջընթացի քայլեր չկան։ Ի վերջո, որքան էլ մենք քննարկենք ու առաջարկենք, որոշումն ընդունվելու է պետական ատյաններում, և մեզ պետք է, որ ընդունվի մեր աշխատանքը խթանող և ոչ թե խոչընդոտող որոշում։ Չեմ կարող չնշել ևս մի կարևոր հանգամանք։ «Կինոյի մասին» օրենքը չի կարող գործել ազգային կինոկենտրոնի գործունեության կանոնակարգից անկախ։ Խնդիրն այն է, որ սկզբում գրվել է «Կինոյի մասին» օրենքը, ինչի արդյունքում ունենք մի փաստաթուղթ, որը հստակ չէ և կենսունակ չէ։ Այդ օրենքն ընթերցելիս առաջին հերթին մտածում ես՝ սա ինչպե՞ս է գործելու։ Նախկինում մշակույթի նախարարությունը մեզ պատասխանում էր, թե օրենքում առկա բոլոր բացերը կկարգավորվեն կինոկենտրոնի կանոնակարգով։ Սակայն նոր կանոնակարգ չկար, հետևաբար՝ կինոարտադրողի անմիջական գործունեությանն առնչվող և օրենքում բացակայող կետերը ստեղծում էին մի անհասկանալի իրավիճակ։ Որպեսզի օրենքը կառավարվի գոնե այդ կանոնակարգով, մենք առժամանակ թողեցինք օրենքի մշակման աշխատանքները և սկսեցինք աշխատել կանոնակարգի մշակման ուղղությամբ։ Այս տարվա կեսերին մենք ունեինք հետևյալ պատկերը․ չկա գործող օրենք, չկա կանոնակարգ։ Երկուսի մշակումն ու հաստատումն էլ երկարատև ընթացք է պահանջում, այդ իսկ պատճառով նախարարության որոշմամբ գտնվեց միջանկյալ, փոխզիջումային լուծում, այն է՝ մշակել ժամանակավոր կանոնակարգ, որը հնարավորություն կտա քննել այս պահին ներկայացված կինոնախագծերը։ Մշակույթի նախարարությունը հաստատեց այդ ժամանակավոր կանոնակարգը, և հանձնաժողովը սկսեց կինոնախագծերի ընտրության աշխատանքները։ Իհարկե, օրենքի և կանոնակարգի մշակման հարցերը վերստին օրակարգում են և պիտի արվեն, որպեսզի փորձենք նոր ֆինանսական տարի մուտք գործել նոր փաստաթղթերով։ Ժամանակավոր լուծումը, ի վերջո, լուծում չէ, այլ ընդամենը որոշման հետաձգում։

- Ձեր կանխատեսմամբ՝ 2019-ին այս հարցը կարո՞ղ է ոչ թե ժամանակավոր, այլ վերջնական լուծում ստանալ։ 

«Հայաստանի վերջին լարախաղացը»

- Դժվարանում եմ ասել, որովհետև մենք՝ կինոգործիչներս, ինչպիսի քայլեր էլ ձեռնարկենք, խոսքն այս դեպքում մի չափազանց խճճված հանգույցի մասին է, և անհրաժեշտ է, որ պետական մարմիններն էլ, ինչպես և մենք, մեծ կամք դրսևորեն՝ հարցը փակուղուց դուրս բերելու համար։ Հիմա մոտենում ենք այս տարվա վերջին եռամսյակին, սակայն դեռևս չեն ֆինանսավորվել անցած տարվանից կուտակված կինոնախագծերը։ Այս կուտակումները «բեռի» պես կտեղափոխվեն մի տարվանից մյուսը, եթե չգտնվի խելամիտ ելք։ Անձամբ ես ունեմ դեռևս 2016թ-ից մնացած նախագիծ, որի ճակատագիրը մնում է անորոշ, սակայն այս տարի իմ նախագիծը չներկայացրի հանձնաժողովի քննարկմանը՝ որոշելով սպասել խնդիրների լուծմանը։ Իմ համոզմամբ՝ օրենքի և կանոնակարգի մշակման աշխատանքներում պիտի ակտիվորեն ներգրավված լինեն ոչ միայն մեր պրոդյուսերները, այլև արտերկրից հրավիրված մասնագետներ։ Ինքս ունեմ միջազգային համագործակցության արդյունքում արված մի շարք ֆիլմեր, ինչի շնորհիվ ձեռք բերած փորձառությունս ինձ հուշում է, թե ինչ պիտի նշվի օրենքում, ինչպես պիտի աշխատի այն։ Իհարկե, իմ բոլոր առաջարկներն ու դիտարկումները ներկայացրել եմ, և դրանք ընդգրկվել են փաստաթղթի մեր տարբերակում։ Ցավոք, ինչպես և շատերը, ես էլ մտավախություն ունեմ, թե գործընթացը անորոշ ժամանակով երկարելու է, և 2019-ին կարող ենք ունենալ նույն պատկերը, որն ունեցանք 2018-ին։ 

- «Բարս Մեդիա» կինոընկերությունը, որի փոխնախագահն եք, գործնական առնչություններ ունի՞ նախարարության, կինոկենտրոնի կամ այլ կառույցների հետ, թե՞ գործում է բոլորից առանձին։ 

«Ավրորայի արշալույսը»

- Որոշ բացառիկ դեպքերում մեր նախագծերը ստացել են մասնակի աջակցություն ազգային կինոկենտրոնի և «Հայկ» կինոստուդիայի կողմից, բայց, ընդհանուր առմամբ, մենք ի սկզբանե գործել ենք առանձին և ինքնուրույն ենք զարգացրել մեր նախագծերը։ Թերևս, ավելորդ է ասել, թե որքան դժվար է այդ ճանապարհով ընթանալը, սակայն մենք հաղթահարել ենք և այժմ էլ հաղթահարում ենք դժվարությունները։ Ի վերջո, դա այն ճանապարհն է, որով ընթանում են միջազգային ասպարեզում աշխատող կինոգործիչները, այդ ճանապարհը ենթադրում է մասնակցություն կինոշուկաներին, փիչինգներին, ենթադրում է տարատեսակ ֆոնդեր հասցեագրված դիմումներ, տարատեսակ դռներ բացելու փորձեր ու հնարավորություններ։ Պետական ֆինանսավորման վրա հույս դնելը այս իրավիճակում իրատեսական ու արդյունավետ չենք համարել, առավել ևս, որ մենք աշխատում ենք վավերագրական կինոյի բնագավառում, ինչը նշանակում է, որ ֆինանսավորման համար պիտի դիմեինք «Հայկ» կինոստուդիա, իսկ նրանց հատկացրած գումարը շատ փոքր է մեր նախագծերը կյանքի կոչելու համար։ Մինչդեռ արտերկրում ցանկացած կինոգործիչ, ով միջազգային շուկա է հասնում այն ճանապարհով, որով անցել ու հասել ենք մենք, արդեն իսկ ունենում է նաև պետական աջակցություն։ Պետական աջակցության գործոնն իրականում շատ կարևոր է մեր բնագավառում։ Երբ տարիներ առաջ ես պատրաստվում էի նկարահանել իմ «Հայաստանի վերջին լարախաղացը» ֆիլմը, ես չունեի որևէ աջակցություն և իմ ֆիլմի բյուջեն հավաքեցի փիչինգի միջոցով։ Եթե դու ունես համարտադրության ակնկալիք, ապա ստիպված ես լինում միջազգային բոլոր գործընկերներին առանձին-առանձին բացատրել, որ քո երկրում կինոյի ոլորտն այսպիսի վիճակում է, այդ իսկ պատճառով դու չես կարող համապատասխան պետական ֆինանսավորումն ապահովել։ Պարզապես այդ ժամանակ հաջողությունն ինձ ժպտաց, որովհետև «Ոսկե ծիրանի» շրջանակներում գործող «Ռեժիսորներ առանց սահմանների» ծրագրում նախատեսված էր փիչինգ՝ դրամական մրցանակով, և ես, հաղթելով այդ փիչինգում, շահած գումարը արտերկրի համարտադրողներին ներկայացրեցի որպես Հայաստանի պետական աջակցություն։ Բայց նման դեպքերը եզակի են և չեն կարող խնդրի լուծման տարբերակ հանդիսանալ։ Ինձ, այնուամենայնիվ, հաջողվեց նկարահանել ֆիլմը, այն մասնակցեց մի շարք միջազգային կինոփառատոների, ստացավ մրցանակներ։

- «Ավրորայի արշալույսը» նախագիծը համատեղ արտադրության Ձեր հաջորդ ֆիլմն է։ Այժմ նախագիծը ո՞ր փուլում է։ 

«Ճանապարհ»

- Նախագիծը մեր սկզբնական պատկերացրածից ավելի բարդ ընթացք ստացավ ու ավելի ծավալուն ստացվեց, սակայն մենք սահմանված ժամկետում անպայման ավարտին կհասցնենք այն, որովհետև 2020թ-ին ծրագրված է ֆիլմի պրեմիերան։ Սա հայ-գերմանական համատեղ նախագիծ է, որն արդեն իսկ ունի ֆրանս-գերմանական «Արտե» հեռուստաալիքի աջակցությունը՝ նախքան հեռուստատեսությամբ ցուցադրելը ֆիլմը նաև կինոթատրոններում ցուցադրելու բացառիկ առաջարկով։ Նման արտոնություն «Արտեն» տալիս է տարեկան ընդամենը 6 լիամետրաժ վավերագրական ֆիլմի, և սա մեզ համար չափազանց կարևոր ձեռքբերում է նաև այն առումով, որ ֆիլմը ցեղասպանության թեմայով է, եղեռնից մազապուրծ կնոջ պատմության հիման վրա նկարահանված։ Ես ֆիլմի ռեժիսորն եմ և սցենարի հայերեն տարբերակի հեղինակը, իսկ անգլերեն տարբերակի ուղղությամբ աշխատում է կանադաբնակ սցենարիստ և պրոդյուսեր Փիթեր Լյախովը։ Բացի այդ՝ զբաղված եմ նաև իմ այլ նախագծերով, որոնք նույնպես համատեղ արտադրության են՝ հայ-ճապոնական և հայ-հոլանդական։ 

- Ձեր հեղինակային նախագծերից բացի՝ «Բարս Մեդիան» այժմ ի՞նչ նախագծեր է իրականացնում, և համագործակցության ի՞նչ ծրագրեր ունի հեռուստաընկերությունների հետ։ 

- Մենք հեռուստատեսության հետ համագործակցությունը սկսել ենք ընդամենը 3-4 տարի առաջ, երբ ինքներս մեզ համար արձանագրեցինք, որ այն նկատելի առաջընթաց է ապրել և պատրաստ է տեղ տալ բաց, ինքնատիպ, ստեղծագործական նախագծերին։ Հանրային հեռուստատեսության հետ սկզբում իրականացրինք «Հայաստանի առեղծվածները» նախագիծը, որի շուրջ աշխատեցինք երեք տարի, աշխատեցինք լիարժեք նվիրումով՝ ունենալով իսկապես լավ արդյունք։ Այնուհետև հեռուստալսարանի համար պատրաստեցինք «Իմ բանակը» նախագիծը, որը, հեռանալով ընդունված ստանդարտներից, բանակային կյանքը, մասնագիտությունները և մարդկանց ներկայացնում էր բոլորովին այլ՝ անմիջական, թարմ, կենդանի լույսով։ Մյուս նախագիծը «Ճանապարհն» էր՝ Րոֆֆի Պետրոսյանի հետ, ով ոտքով անցավ ամբողջ Հայաստանը՝ հանդիսատեսին ներկայացնելով ոչ թե մեր երկրի տուրիստական գեղեցկությունը, այլ ջերմ մարդկանցով լի իրական Հայաստանը։ Նախագիծը մեծ հաջողություն ունեցավ և հայկական հեռուստատեսության համար աննախադեպ էր իր ձևաչափով ու որակով։ Այժմ նկարահանվում է երկրորդ եթերաշրջանը։ Նպատակ ունենք կյանքի կոչել «Ճանապարհի» միջազգային տարբերակը, այսինքն՝ Րոֆֆիի ճանապարհորդությունը նաև այլ երկրներով։ Այժմ հայաստանյան տասներկու հաղորդումները ամփոփում ենք մեկ հաղորդման մեջ, որը կդառնա միջազգային ճանապարհորդական ֆիլմաշարի պիլոտային օրինակը: Այդ ուղղությամբ փորձում ենք համագործակցության եզրեր գտնել միջազգային տարբեր հեռուստաընկերությունների հետ, ինչպիսիք են National Geographic-ը, Discovery Channel-ը և այլն։ Կարծում եմ, որ հաջողության դեպքում մենք կունենանք ուրույն հնարավորություն՝ աշխարհին նորովի ցույց տալու Հայաստանը։ 

- Ինչպե՞ս հայտնվեցիք «Բարս Մեդիայում»։ 

«Հայաստանի վերջին լարախաղացը»

- Բոլորովին պատահաբար, երբ 2000-ականների սկզբում աշխատանք էի փնտրում։ «Բարս Մեդիան» ունի մի առավելություն, որը չես կարող հպարտությամբ չնշել․ այստեղ յուրաքանչյուրին հնարավորություն է տրվում իրականացնելու ստեղծագործական նպատակներն ու ցանկությունները, եթե այդպիսիք կան, և եթե պարզապես չես կարող չստեղծագործել։ Ինձ ևս տրվեց այդ հնարավորությունը, ինչի համար երախտապարտ եմ ռեժիսոր և մեր կինոընկերության հիմնադիր Վարդան Հովհաննիսյանին։ Մենք այժմ էլ առաջնորդվում ենք այդ սկզբունքով՝ երիտասարդ կադրերի համար նոր ասպարեզ բացելով։ Ես մասնագիտությամբ արվեստաբան եմ, և որպես ռեժիսոր ու պրոդյուսեր կայացել եմ այստեղ։ 

- Ձեր սիրելի ռեժիսորները... 

- Ֆելինի, Բերգման, Ֆորման, Տարկովսկի, Վենդերս, Կոսակովսկի. տարբեր ռեժիսորների եմ սիրում և, թերևս, կարող եմ ասել, որ նրանց ընդհանրացնում է մարդակենտրոն, մարդասիրական ֆիլմերի ստեղծումը: 

- Ըստ Ձեզ՝ հայկական կինոն այսօր մրցունա՞կ է միջազգային կինոհարթակում։
 Եթե՝ ոչ, ապա ի՞նչն է խանգարում այդ մրցունակությանը։ 

«Ավրորայի արշալույսը»

- Ցավով պիտի ասեմ, որ այս պահին մենք դեռևս մրցունակ չենք միջազգային կինոոլորտում: Կան եզակի հաջողություններ, ունենք անհատ ստեղծագործողներ, ովքեր շատ մեծ ներուժ ունեն՝ միջազգային հարթակներում հաջողությունների հասնելու, բայց խանգարող հանգամանքները շատ են՝ սկսած ֆինանսական դժվարություններից, վերջացրած արհեստավարժ կադրերի սակավությամբ: Կինոն կոլեկտիվ արվեստ է, և անգամ տաղանդավոր մարդուն շատ դժվար է հասնել մրցունակ արդյունքի, երբ չունի համապատասխան թիմ ու ռեսուրսներ: Սակայն իմ անձնական կարծիքով՝ այժմ հայ կինոգործիչներն ունեն նաև մեկ այլ, ներքին խնդիր՝ ամուր ու ամբողջական, դրամատիկական պինդ առանցքով պատմություն կառուցելը: Ցավոք, հաճախ մեր կինոարվեստում ձևը, խոսքը, արտաքին էֆեկտները գերակշռում են բովանդակության հանդեպ: Այնուամենայնիվ, ես լավատես եմ ու կարծում եմ, որ անցումնային այս շրջանը մեր կինոոլորտում մոտենում է իր ավարտին, և երիտասարդ ստեղծագործողները կհաղթահարեն մեր սերնդին բաժին ընկած դժվարություններն ու պատվով կվերածնեն հայկական մրցունակ կինոն:


հարցազրույցը՝ Անուշ Բաբայանի
լուսանկարները՝ ռեժիսորի անձնական արխիվից