Համո Բեկնազարյան. «Դավիթ Բեկ»

Հատված Համո Բեկնազարյանի «Հուշեր դերասանի և կինոռեժիսորի» գրքից

Հայ ժողովրդի բազմադարյա պատմությունը լի է ազատության համար մղած պայքարի հիանալի դրվագներով, մի պայքար, որը հաճախ տարվում էր անհավասար ուժերով՝ ընդդեմ բազում թշնամիների, և ավարտվում էր հայերի փառապանծ հաղթանակներով, ովքեր իրենց հայրենիքն ազատագրում էին օտարերկրյա զավթիչներից։ Բազմադարյա տարեգրության էջերում հավիտենական փառքով փայլում են Տիգրան Մեծի, Վարդան Մամիկոնյանի, Աշոտ Երկաթի, Վահրամ Պահլավունու, Դավիթ Բեկի և բազմաթիվ ուրիշների անունները։ 
Զորավար Դավիթ Բեկը մարմնավորում էր հայ ժողովրդի բոլոր լավագույն ձգտումները։ Նա խիզախ մարտահրավեր նետեց օտարերկրյա նվաճողներին և ամբողջ կյանքի ընթացքում անհողդողդ պայքարեց հանուն իր ժողովրդի ազատության ու երջանկության։ 

․․․ 18-րդ դարի սկիզբ։ Հայաստանը հեծում է պարսկական լծի տակ, բայց աննկուն է ազատասեր ժողովրդի ոգին։ Մերթ այստեղ, մերթ այնտեղ ապստամբություններ են բռնկվում։ Ալեկոծվում է ցասումն ընդդեմ օտարերկրյա հարստահարիչների։ Բավական է մի փոքրիկ կայծ, որպեսզի բռնկվի ժողովրդական ապստամբության ամենակուլ բոցը։ 
Վրաստանից Հայաստան է վերադառնում Դավիթ Բեկը։ Քսանհինգ տարի առաջ, դեռ փոքր տղա եղած ժամանակ, բարեկամները փրկել են նրա կյանքը հրդեհից բռնկված բերդում և տարել Թիֆլիս։ Եվ ահա Դավիթ Բեկը անցնում է սահմանը և ոտք դնում հայրենի հողին։ 
Բարձունքից նա նայում է իր առաջ փռված Հայաստանին։ Լեռների բարձրաբերձ գագաթները վեր են խոյանում դեպի երկնային կապույտը, նրանց սպիտակ կատարները փայլփլում են արևի ճառագայթներից։ Սարալանջերը ծածկված են խիտ անտառներով։ 

- Ինչ չքնա՜ղ ես դու, իմ հայրենիք։
Սրանք Դավիթ Բեկի առաջին խոսքերն են։
Բայց հանկարծ մռայլվում է նրա հայացքը։ Մերթ այստեղ, մերթ այնտեղ ծխում են հրդեհով բռնված գյուղերը, քանդված են տաճարներն ու բերդերը։ Ցասումով է լցվում Դավիթ Բեկի հայացքը։ Մերկացնելով սուրը՝ նա հուզված պատասխանում է․
- Ես երդվում եմ քեզ, հայրենի՛ք․․․, որ գյուղացու տնակում մարած կրակը նորից կվառվի, հողագործի գութանը նորից կվարի հողը, հայ աղջկա անարգված պատվի վրեժը կլուծվի։ Երդվում եմ, որ այս հողը կամ կազատագրվի, կամ կընդունի իմ դիակը․․․
Այն մասին, թե ինչպես Դավիթ Բեկը կատարեց իր երդումը, պատմում է «Դավիթ Բեկ» ֆիլմը։

Պատմական թեմայով ֆիլմ բեմադրելը միշտ կապված է մեծ դժվարությունների հետ։ Հիշում եմ, որ ինձ հարկ եղավ շատ աշխատել, որպեսզի մանրամասն տիրապետեմ պատմական մատերիալիզմի հիմունքներին։ Ապագա ֆիլմի վրա կատարվելիք աշխատանքի ու մտորումների պրոցեսում ես մշակեցի մի քանի դրույթներ, որոնք, իմ կարծիքով, պետք է հաշվի առնի պատմական ժանրի ասպարեզում աշխատող յուրաքանչյուր արվեստագետ։ 

1․Պատմական սխեմաները չպետք է փոխարինեն պատմական իրական փաստերի կոնկրետ շարադրանքին։
2․Անհրաժեշտ է հիմնական ուշադրություն դարձնել կարևորագույն ու բնորոշ իրադարձություններին, պատմական խոշորագույն գործիչներին։ 
3․Պատմական իրադարձությունները պետք է տրվեն իրենց զարգացման պրոցեսում, առաջադիմական դասակարգերի, առաջադիմական ուժերի ու հետադիմական ուժերի միջև տեղի ունեցած պայքարի պրոցեսում։
4․Գեղարվեստական պատմական երկի հեղինակը պետք է անցյալը վերարտադրի ստեղծագործաբար՝ զուգակցելով իրականում տեղի ունեցած իրադարձություններն ու հորինված իրադարձությունները, իրականում ապրած մարդկանց և մտացածին մարդկանց։
5․Պատմական թեմատիկան արվեստագետին չի ազատում իր մտահղացումը կոնկրետ, ավարտուն գեղարվեստական ձևի մեջ բացահայտելու անհրաժեշտությունից։ 

Մտորելով ապագա ֆիլմի մասին՝ ես բոլորովին չէի ուզում ինձ սահմանափակած լինել միայն այն ժամանակվա պատմական խրոնիկան տալու խնդրով։ Բայց, միաժամանակ, ես չէի մտածում ստեղծել Րաֆֆու «Դավիթ Բեկ» հետաքրքիր պատմական վեպի միայն հասարակ էկրանավորումը, մի վեպ, որի մեջ շատ մեծ տեղ էր հատկացված հերոսների անձնական ճակատագրին։ Ես երազում էի իմ հայրենիքի պատմության հերոսական էջերին նվիրված էպիկական կտավի մասին։ 

Սակայն մի բան է պատմական մեծ կտավ հղանալը, մի ուրիշ բան՝ այն նկարելը, այն էլ՝ պատերազմի տարիներին, երբ ստուդիայի տղամարդկանց մեծ մասը (այդ թվում և այնպիսի ռեժիսորներ, ինչպիսիք են Ս․ Կևորկովն ու Լ․ Ատամանովը) մեկնել էր ռազմաճակատ։ Երբ ոչ քաղաքում, ոչ գյուղում հնարավոր չէր կազմակերպել տղամարդկանց մասսայական տեսարան։ Երբ գրեթե անհնար էր զգեստների ու ռեկվիզիտի համար անհրաժեշտ նյութեր գտնել։ Երբ թշնամին գտնվում էր Կովկասյան լեռնաշղթայի մատույցներում, իսկ մենք՝ Երևանում՝ թուրքական սահմանից երեք տասնյակ կիլոմետր հեռավորության վրա, որտեղ մեր հարևանները կենտրոնացրել էին մեկ ու կես միլիոնանոց բանակ և հարմար պահի էին սպասում, որպեսզի ռազմական գործողություններ սկսեն։ 

Բայց ժամանակի այդ դաժանության մեջ ինչ-որ դրական բան էլ կար։ Իմ երկարատև ստեղծագործական պրակտիկայում ինձ մոտ երբեք չի եղել հայրենասիրական ֆիլմ ստեղծելու այդպիսի ոգևորություն, այդպիսի աննախադեպ ցանկություն։ Եվ այդ առումով ես չէի տարբերվում ստեղծագործական ամբողջ կոլեկտիվից։ Ես դա զգացի, հենց որ նստեցինք գրելու սցենարը։ Մենք աշխատում էինք համեմատաբար մեծ հեղինակային կազմով՝ Ս․ Հարությունյանը, ով գրել է սցենարի առաջին տարբերակը, դրամատուրգ Վ․ Սոլովյովը, ով այն ժամանակ մայորի աստիճանով ծառայում էր Անդրկովկասյան զինվորական օկրուգում, Յա․ Դուկորը և ես։ 

Ստուդիայում հաճախ էր պատահում, որ ինձ մոտ էին գալիս վաղուց ծանոթ աշխատողներ և ասում․
- Դե, մնաս բարով, Համո Իվանովիչ․․․ Ծանուցագիր եմ ստացել․․․ Արդյոք կտեսնվե՞նք էլի․․․
Այո, շատերին այդպես էլ չտեսա․․․ 

Երբ գրական սցենարի վրա աշխատանքն ավարտվեց, ես այն տարա Մոսկվա՝ վերջնական հաստատման։ Ստիպված եղա գնալ անուղղակի ճանապարհով․ Ռոստովը գտնվում էր թշնամու ձեռքում։ Իսկ Մոսկվան այն ժամանակ պարզապես անճանաչելի էր դարձել։ Փողոցներում ցցված էին հակատանկային երկաթե սյունիկները։ Քաղաքի վրա կախված էին արծաթագույն աերոստատներ, որոնք քաղաքը պաշտպանում էին օդային հարձակումներից։ Շենքերի տանիքների վրա կանգնած էին զենիթային հրանոթներ։ Ցուցափեղկերը մինչև վերև ծածկված էին ավազով լի տոպրակներով։ Լուսամուտների ապակիներին փակցված էին թղթե շերտեր։ Գիշերը քաղաքն ամբողջությամբ սուզվում էր խավարի մեջ։ Լույսի ոչ մի շող չէր թափանցում պատուհաններից։ Հաճախ սուլում էին շչակները՝ նախազգուշացնելով ինքնաթիռների հարձակման մասին, և մարդիկ գնում էին ռմբապաստարաններ։ 

Պետք է ասել, որ կինոյում ունեցած իմ ամբողջ գործունեության ընթացքում, չհաշվելով, գուցե, «Նամուսի» բեմադրության շրջանը, Երևանի հասարակայնությունը այնպես չէր հետաքրքրվել մեր աշխատանքով, ինչպես «Դավիթ Բեկի» բեմադրության ժամանակ։ Համերաշխության զգացումը մեր խումբը կապում էր արվեստի մյուս աշխատողների հետ։ Ե՛վ Սունդուկյանի անվան թատրոնը, որտեղ այդ օրերին բեմադրում էին հայրենասիրական ներկայացումներ, և՛ գրողների միությունը, որտեղ այնպիսի անվանի գրողներ, ինչպիսիք են Դերենիկ Դեմիրճյանն ու Ստեփան Զորյանը, ձեռնամուխ եղան պատմավեպեր գրելուն, և՛ նկարիչների միությունը, որտեղ հայրենասիրական թեման դարձավ գրեթե միակը բոլոր գործերում, և՛ երաժշտական աշխարհը (այդ օրերին Երևանում կատարվեց Շոստակովիչի հիանալի սիմֆոնիան, որը կոմպոզիտորը գրել էր բլոկադայի ենթարկված Լենինգրադում)՝ բոլորը համակված էին միևնույն զգացումներով։ 

Մեզ համար առանձնապես հուզիչ էր այնպիսի մարդկանց ուշադրությունը, ինչպիսիք են Ավետիք Իսահակյանն ու Հովսեփ Օրբելին (ով առողջական շատ վատ վիճակում նոր էր Լենինգրադից էվակուացվել)։ 

Վնասարարությա՞ն, թե՞ ինչ-որ ուրիշ պատճառներով, բայց հենց այդ պահին, երբ պետք է ձեռնամուխ լինեինք նկարահանումներին, ստուդիայում հրդեհ ծագեց։ Վառվեց մեր միակ ատելիեի տանիքը։ Որքան էլ այդ հրդեհն ինձ վշտացրել էր, բայց երբ անցնելով միլիցիոներների շղթան՝ մեզ մոտ ստուդիա եկավ Ավետիք Իսահակյանը՝ հուզված ու վրդովված, ես հանգստացա։ Իմ մեջ ամուր վստահություն առաջացավ, որ, ինչ էլ լինի, մենք ֆիլմը կնկարահանենք՝ նույնիսկ առանց ատելիեի։ Եթե ֆիլմի ճակատագրով հետաքրքրվում է այնպիսի մի մարդ, ինչպիսին Ավետիք Իսահակյանն է, մի բանաստեղծ, ով կարողանում է առավելագույն խորությամբ արտահայտել ժողովրդի խոհերն ու ակնկալությունները, մեր նկարահանող խմբի համար ոչ մի խոչընդոտ սարսափելի չէ։ Եվ, իրապես, մինչև նոր տանիքի պատրաստումը մենք տաղավարային նկարահանումներ էինք կատարում քաղաքի ամենատարբեր մասերում, գլխավորապես՝ մի հին մզկիթի գմբեթի տակ։ 

Մինչև այդ դեպքը մենք չէինք համարձակվի, մեր մտքով իսկ չէր անցնի խնդրել անվանի բանաստեղծին, ում երկերը թարգմանված են Եվրոպայի և Ասիայի ժողովուրդների տասնյակ լեզուներով, գրել ֆիլմի երգերի խոսքերը։ Իսկ հիմա արդեն ամեն ինչ ինքնիրեն ստացվեց։ 
Աշխատանքում մեզ հսկայական օգնություն ցույց տվեց ակադեմիկոս Օրբելին։ Ինձ քաջ հայտնի էր, որ նա չէր սիրում ոչ այնքան կինոն, որքան կինոաշխատողներին։ Երկար տարիներ լինելով Էրմիտաժի տնօրենը՝ նա վրդովվում էր նկարահանումների համար թանգարանի հարստություններն օգտագործելու՝ կինոաշխատողների համառ փորձերից։ Ոչ այլ ոք, քան Հովսեփ Օրբելին էր, ով դեռևս մինչև պատերազմը վճռականապես դեմ արտահայտվեց «Սասունցի Դավիթ» էպոսի էկրանավորմանը։ «Կփչացնեք հանճարեղ էպոսը։ Դեռ այդքան չեք հասունացել»,- կարճ ամփոփեց նա իր կարծիքը սցենարիստին և երիտասարդ ռեժիսորին։ 

Բայց ես լավ գիտեի, որ առանց խոշոր պատմաբանների օգնության մտածել անգամ չի կարելի իսկական պատմական ֆիլմ բեմադրելու մասին։ Դեռ մինչև պատերազմը ես ուզում էի ֆիլմ բեմադրել շատ հեռու անցյալի մասին՝ մեր թվարկությունից առաջ առաջին դարում հռոմեական նվաճողների դեմ հայ ժողովրդի մղած պայքարի մասին։ Այն ժամանակ մեզ օգնության եկավ ակադեմիկոս Մանանդյանը։ Բայց մեզ չհաջողվեց Տիգրան Մեծի մասին ֆիլմ բեմադրել։ Դարաշրջանը մեզնից շատ հեռու էր։ Նյութական մշակույթի հուշարձաններ և կենցաղի առարկաներ այն հեռու ժամանակներից շատ քիչ էին մնացել։ Մենք նախապատրաստված չէինք այդպիսի բարդ պատմական բեմադրության, ինչպես նաև «Սասունցի Դավիթ» էպոսի բեմադրությանը։ 

Դավիթ Բեկի դարաշրջանը՝ 18-րդ դարի առաջին քառորդը, Հայաստանի պատմության մասշտաբով ոչ հեռու անցյալի ժամանակահատված էր։  Դա, իհարկե, մեծապես հեշտացնում էր մեր աշխատանքը։ Եվ, չնայած դրան, մեր գիտելիքները այդ ժամանակաշրջանի մասին խղճուկ էին թվում։ 

Եվ ահա, տեղյակ լինելով «կինոշնիկների» նկատմամբ Օրբելու տածած հակակրանքին՝ մենք, այնուամենայնիվ, որոշեցինք դիմել նրա օգնությանը։ Նա, ինչպես հայտնի է, շատ խիստ բնավորություն ուներ։ Բայց երբեմն Հովսեփ Աբգարովիչը գիտեր զարմանալիորեն հմայիչ, նույնիսկ չափազանց սիրալիր լինել։ Այդպիսի օրերին նա մեզ համար տառացիորեն անճանաչելի էր դառնում։ Եվ որքա՜ն հուզիչ էր նրա ուշադրությունը մեր աշխատանքի նկատմամբ։ Նա ոչ մի բան չէր կարողանում անել անտարբեր ձևով, նա միշտ իրեն մինչև վերջ նվիրում էր աշխատանքին։ Եվ սկսելով մեզ օգնել՝ կարծես, ինքն իրեն նշանակեց, իհարկե, անվարձահատույց և ոչ պաշտոնական կերպով, մեր պատմական խորհրդատուն։ Եվ դա այն ծանր ժամանակներում, երբ նա, դրան ավելացրած, զբաղված էր այնպիսի կարևոր գործով, ինչպիսին Հայաստանի գիտությունների ակադեմիայի կազմակերպումն էր (որը նա հաջողությամբ ստեղծեց դեռ մինչև պատերազմի ավարտվելը)։ Հովսեփ Օրբելու օգնության շնորհիվ մեր նկարիչներին՝ Միքայել Արուտչյանի գլխավորությամբ, հաջողվեց արտակարգ ճշտությամբ վերականգնել այդ դարաշրջանի զգեստները, պատմականորեն ճիշտ կահավորել ինտերիերները, համապատասխանորեն զինել Դավիթ Բեկի մարտիկներին։
Ես չեմ հիշում, որ նկարահանող խումբը երբևիցե աշխատեր այդպիսի անձնազոհությամբ։

Թվում էր, որ չկան այնպիսի խոչընդոտներ, որոնք մենք չկարողանայինք հաղթահարել։ Չափազանց դժվար էր մասսայական տեսարանների կազմակերպումը, գրեթե անհնար՝ ձիավորներ գտնելը, իսկ ֆիլմում կան ճակատամարտի հսկայական տեսարաններ և հեծյալ զորքի մեծ մասշտաբների գրոհներ։ Զգեստների համար կտոր չկար, իսկ էկրանի վրա հայ մելիքներն ու պարսից խաները հագած են շքեղ հագուստներ։ Դեկորներ կառուցելու համար անտառանյութ չկար, զենք պատրաստելու համար նյութեր չկային, բայց նկարահանված են հայ կինեմատոգրաֆի ամբողջ պատմության ընթացքում ամենաընդարձակ ինտերիերներ, զինված մարտիկների հսկայական զանգված, մեծ մասշտաբների ժողովրդական տեսարաններ։ 
  

«Դավիթ Բեկն» իմ բեմադրած ֆիլմերի մեջ ամենասիրելիներից է, և ինձ համար դժվար է այն օբյեկտիվորեն գնահատելը։ Այդպիսի մի մասշտաբային պատմական կտավ բեմադրելուն կարելի է ձեռնամուխ լինել՝ ունենալով արդեն ստեղծագործական մեծ փորձ։ 
Պատմական բնանկար․․․ Այստեղ օպերատորից շատ բան է կախված։ Այն բնական նկարահանումները, որոնք իրականացրեց օպերատոր Գարուշ Բեկնազարյանը, վկայում են կադրը կազմակերպելու և պատմական մասշտաբայնության հասնելու նրա արտակարգ կարողության մասին։ Նրա կողմից հիանալի նկարահանված Հայաստանի դաժան բնանկարները, հայկական խիստ ճարտարապետությունը վերակենդանացնում են պատկերվող ժամանակաշրջանի կոլորիտը։ Բեկնազարյանը նկարահանեց ֆիլմի ամբողջ մետրաժի կեսից ավելին՝ ներառյալ բոլոր գիշերային տեսարանները՝ հարձակումը պարսկական ջոկատի վրա, Զևու ամրոցի գրոհումը, բերդի դարպասների մոտ տեղի ունեցած տեսարանը և այլն։ Բոլոր բնական նկարահանումները կատարվեցին հայրենական արտադրության ժապավենի վրա, դժվարագույն պայմաններում, անհրաժեշտ քանակությամբ էլեկտրաէներգիայի և լուսավորող սարքավորումների բացակայությամբ։ Սակայն դա չխանգարեց ստեղծելու գեղարվեստական մեծ արտահայտչականություն ունեցող կադրեր։ 

Տաղավարները նկարահանեց օպերատոր Դ․ Ֆելդմանը։ Հերոսներին խոշոր պլանով և արտահայտիչ ռակուրսով պատկերելու նրա մաներան (ծերունի տարեգրի, գիշերը տաճարում գտնված ժամանակ Դավիթ Բեկի, ճախարակ մանող դայակի դիմանկարները), ճաշակով ընտրված աքսեսուարների հմուտ լուսավորումը (գործվածքեղեն, զենք և այլն) ֆիլմին ակադեմիական խստություն հաղորդեցին։ Դրա հետ միասին՝ ֆիլմի առանձին կադրերը շատ գունեղությամբ են լուծված։ Տարեգրողի խուցը, Գայանեի սենյակը՝ սրանք բոլորը հրաշալի նկարահանված ինտերիերներ են, որոնք իրենց վրա կրում են բարձր ճաշակի և մշակույթի կնիք։ 

Ոչ միայն կատարողական, այլև գեղանկարչական բարձր մակարդակի վրա է գտնվում դերասանական կազմի խաղը։ Հրաչյա Ներսիսյանը, ով ստեղծել է ժողովրդական առաջնորդի հոյակապ ու ազնիվ կերպար, ով իմաստուն է, տաղանդավոր ու խիզախ։ Նրա՝ զուսպ թվացող խաղը հագեցած է ներքին ուժով ու ոգևորությամբ։ Հրաչյա Ներսիսյանը Դավիթ Բեկին պատկերել է որպես հեռատես ու խելացի պետական մարդու, կրակոտ հայրենասերի, նուրբ ստրատեգի ու քաղաքագետի։ Ներսիսյանի Դավիթ Բեկը լայն հոգու և մեծ սրտի տեր մարդ է։ 

Փառամոլ, կեղծավոր ու դավաճան մելիք Ֆրանգյուլի կերպարը՝ Ավետ Ավետիսյանի մեկնաբանությամբ, մեծ էքսպրեսիայով և դրամատիզմով հագեցած կերպար է։ Արտիստն իսկական վարպետությամբ է բացահայտում Ֆրանգյուլի դավաճանական հոգու բոլոր բարդ ծալքերը, ով իրեն ձևացնում է մերթ սիրեցյալ հայր, մերթ մի մարդ, ով առանց ամոթի դրսևորում է բռնակալի իր իսկական դեմքը․․․ Ժեստի քանդակային արտահայտչությունն ու ճշմարտացիությունը, որոնք միշտ բնորոշ են Ավետիսյանին, Ֆրանգյուլի կերպարի մեջ գտել են իրենց առավելագույն համոզիչ արտացոլումը։ 

Դավիթ Մալյանը ստեղծել է կրքոտ հայրենասեր մարտիկի՝ Դավիթ Բեկի հավատարիմ զինակցի գրավիչ կերպարը։ Նա տաքարյուն է մարտում, մեղմ՝ լիրիկական դրվագներում։ Բերդի դարպասների մոտ տեղի ունեցած ամենաբարդ տեսարանը, որը նա վարեց զուսպ և առանց ավելորդ սենտիմենտալիզմի, կարող է դասվել ֆիլմի լավագույն դրվագների շարքը։  
Նկարչի՝ Միքայել Արուտչյանի աշխատանքը սնվում է հայ արվեստի լավագույն ավանդություններով։ Նրա դեկորներում իրենց արտահայտությունն են գտել հին ճարտարապետության ու պլաստիկայի իսկական նմուշները։ Դրանք արտահայտիչ են, հոյակապ ու մոնումենտալ։ 

Կոմպոզիտոր Աշոտ Սաթյանը կինեմատոգրաֆում սկսեց աշխատել դեռևս 1938թ-ին և գրեց մի շարք գեղարվեստական ֆիլմերի երաժշտությունը («Սևանի ձկնորսները», «Հրճվանքի երկիր»)։ Բայց ստեղծագործական ամենամեծ հաջողությունը նրան վիճակվեց «Դավիթ Բեկում»։ Օգտագործելով ժողովրդական հարուստ մելոսը՝ կոմպոզիտորը ստեղծեց բարձրորակ երաժշտություն, որը ներդաշնակորեն համապատասխանում է ֆիլմի ամբողջ կերպարային սիստեմին։ 

Բացառիկ դժվարին էր խմբի տնօրեն Օհանջանյանի աշխատանքը։ Պատերազմի ծանր տարիներին նրանք կազմակերպեցին հսկայական դեկորների կառուցումը, պատմական զգեստներ կարելը, ստեղծեցին ռեկվիզիտի և զենքի պատրաստման արտադրամաս, նկարահանումներում ներգրավեցին հեծյալ միլիցիան, զինվորական մասեր։ Այդ ամենը հսկայական եռանդ և կազմակերպչական բացառիկ ընդունակություններ էր պահանջում։ 

․․․ Որքան արտակարգ էր «Դավիթ Բեկ» ֆիլմի բեմադրությունը, նույնքան արտակարգ էր ֆիլմին ցույց տրված ընդունելությունը։ «Դավիթ Բեկը» շատ բարձր գնահատականի արժանացավ նաև մամուլում։ 

Իսկ ես ինքս արդյո՞ք լիակատար չափով բավարարված եմ այդ կինոնկարով։ Հայրենական մեծ պատերազմի տարիներին ժողովրդին հարկավոր այդ ֆիլմի բեմադրության փաստն իսկ իմ սիրտն ուրախությամբ է լցնում։ Շատ բան այդ ֆիլմում անպայմանորեն հաջողվել է։ Ոչ առանց հպարտության կարող եմ նշել, որ «Դավիթ Բեկի» մի շարք կոմպոզիցիաներ ու միզանսցեններ հիմք ծառայեցին ուրիշ ռեժիսորների աշխատանքի համար՝ պատմական ֆիլմեր բեմադրելիս։ Իմ ամբողջ ստեղծագործական պրակտիկայում ես չեմ կարող գտնել գեղարվեստորեն ավարտուն և հուզիչ մի այլ տեսարան, քան գիշերային տաճարի տեսարանն է։  

Եթե ինձ հարկ լիներ նորից էկրանավորել Սունդուկյանի պիեսներից մեկը, ես չէի կարողանա ոճական տեսակետից հասնել այլ բանի, քան կրկնել «Պեպոն»։ Իսկ եթե ինձ հարկ լիներ մի անգամ էլ էպիկական ծավալուն սյուժե ունեցող պատմական ֆիլմ բեմադրել, ես «Դավիթ Բեկը» չէի կրկնի։ Որքան էլ այդ ֆիլմը թանկ է ինձ համար, այն կլիներ ավելի նշանակալի, ավելի մասշտաբային պատմական կտավ ստեղծելու լոկ առաջին աստիճանը։