«Եվրոպայի լավագույն սցենարիստ» տիտղոսին արժանացած Գուերան համագործակցել է իր դարաշրջանի լավագույն կինոռեժիսորների հետ...
«Միայնությունը նույնպես ընկերակցություն է»,- ասում էր իտալական արվեստի ամենասիրված գործիչներից մեկը՝ բանաստեղծ, գրող և սցենարիստ Տոնինո Գուերան։ Այս խոսքերը հոգեհարազատ են յուրաքանչյուր ստեղծագործողի։ «Եվրոպայի լավագույն սցենարիստ» տիտղոսին արժանացած Գուերան համագործակցել է իր դարաշրջանի լավագույն կինոռեժիսորների հետ՝ Ֆելինիից մինչև Անգելոպուլոս ու Անտոնիոնի, նրա հրաշալի սցենարների շնորհիվ ստեղծվել են հրաշալի ֆիլմեր՝ «Ամարկորդից» մինչև «Ֆոտոխոշորացում» ու «Կարոտախտ», և, իհարկե, նրա խոհերն ու հուշերը չեն կարող հետաքրքրություն չառաջացնել կինոարվեստի սիրահարների շրջանում․․․
«Այսօր իդեալներ չկան ո՛չ կրոնում, ո՛չ քաղաքականության մեջ։ Յուրաքանչյուրը կարող է հեշտությամբ բավարարել իր ցանկությունները։ Քսան տարի հետո արդեն չեն լինի կնճռոտ դեմքեր։ Աշխարհը կլցվի մաշկը ձգած դեմքերով, ինչը, գուցեև, գեղեցիկ լինի, սակայն մենք չենք կարողանա կնճիռների միջոցով կարդալ ժամանակի թողած խորությունը։ Մյուս կողմից՝ կինոն էլ այժմ ճգնաժամի մեջ է։ Հեռուստացույցն ու համացանցը մեզ ետ բերեցին տուն։ Նախկինում կինո հաճախելը մի արարողություն էր․ բոլորը միասնաբար գնում էին դեպի մթություն և լուսավորված էկրանի վրա դիտում ընդհանուրի համար պատմվող նույն պատմությունը։ Կինոն հիմա․․․ ցավալի է։ Մարդը կարող է բարձրանալ, եթե կարողանա հասկանալ տարբերությունը «նայել» ու «տեսնել» բառերի միջև։ Ահա այս պահին դուք նայում եք ինձ։ «Նայել»՝ նշանակում է լուր կամ ուղերձ ստանալ մարդուց։ «Տեսնել»՝ նշանակում է ստանալ հենց այն, ինչը քողարկված է, բացահայտել էությունը»։
«Երիտասարդները, ովքեր ցանկանում են նկարահանել ֆիլմեր, հաճախ մտածում են, թե գլխավորը բուն պատմությունն է։ Այն բավականաչափ կարևոր է, բայց ամենամոգականն այն է, թե ինչպես է ներկայացված պատմությունը։ Դա նման է գեղանկարչությանը։ Ֆելինին մի անգամ ասել է կինոյում լույսի մասին․ «Լույսը ֆիլմի մատերիան է։ Զգացմունքներն են։ Լույսը գույնն է։ Երանգը։ Խորությունը։ Մթնոլորտը։ Եվ պատմությունը նույնպես լույսն է կինոյում։ Այն է, ինչը ներմուծում է, այն, ինչը ջնջում է։ Այն, ինչը նվազեցնում է, այն, ինչը վեհացնում է, այն, ինչը բերում է գիտելիք, այն, ինչն ընդգծում է։ Այն, ինչն ակնարկում է։ Այն, ինչը ստիպում է հավատալ, որ ֆանտաստիկականն իրական է։ Դա երազանքն է։ Կամ՝ հակառակը։ Այն, ինչն իրականությունը դարձնում է ֆանտաստիկ։ Ավելացնում է թափանցիկություն։ Ավելացնում է հուզմունք։ Լույսը, ինչպես քանդակագործը, կերտում է դիմապատկեր։ Կամ՝ հղկում է այն։ Արտահայտություն է հաղորդում այնտեղ, որտեղ այն չկա։ Օժտում է խելքով։ Լույսը ցուցադրում է ուրվագծերի նրբագեղությունը։ Փառաբանում է բնապատկերը։ Եվ ինքն էլ ոչնչից ստեղծում է բնապատկեր։ Ֆիլմը գրվում է լույսով։ Եվ ոճն արտահայտվում է լույսով․․․»։
«Իտալիայում թողարկվեց իմ հսկայական պաստառը՝ «Տոնինոյի կոչը գեղեցկության մասին» անվանմամբ։ Ինձ այցելեց Ռիմինի գավառի նահանգապետը և ասաց․ «Մենք քեզ նշանակում ենք գեղեցկության պաշտոնական պահապան»։ Եվ ես ակնթարթորեն նկարեցի ու թողարկեցի պաստառը։ Այժմ Իտալիայում, ինչպես և ամբողջ աշխարհում, ճգնաժամ է։ Եվ ես ասացի հետևյալը․ «Մենք չունենք նավթ, ընդերքում չկա ոսկի ու արծաթ, և չկան օգտակար հանածոներ։ Փոխարենը՝ կա գեղեցկություն»։ Ես բոլորին կոչ արեցի պահպանել փոքր Իտալիայի գեղեցկությունը, ո՛չ թե խոշոր քաղաքների, ինչպիսիք են Վենետիկը կամ Հռոմը, այլ փոքր քաղաքների։ Օրինակ՝ կոչ արեցի տները չներկել սպիտակ, որովհետև երբ մարդիկ ուղևորվում են դեպի լեռներ՝ անտառների բուսականության մեջ հանգստանալու և իրենց հայացքը բնությանն ուղղելու, այդպիսի տները բնապատկերի ֆոնի վրա հիշեցնում են դնովի ծնոտներ։ Եթե ձեր քաղաքում կա հին ամրոց, դրա ներսում մի՛ տեղադրեք ժամանակակից երկաթյա դռներ։ Գեղեցկությունը․․․ միշտ չէ, որ այն բացարձակ է։ Գեղեցկությունը չի նշանակում, թե կինը պիտի ունենա կապույտ աչքեր կամ որոշակի ձևի շուրթեր։ Երբեմն գեղեցկությունը բացահայտում ես հենց սխալի մեջ»։
«Տարկովսկին հոգևորով լի արվեստագետ էր։ Նա փորձում էր հնարավորություն ստանալ նկարահանելու Իտալիայում։ 1978-79թթ․-ն էին, և ես ու կինս երեք տարի շարունակ ջանքեր էինք գործադրել այդ ուղղությամբ։ Դժվար էր։ Եվ հանկարծ ծագեց փրկարար գաղափարը, համաձայն որի՝ յուրաքանչյուր ռուս արվեստագետ իր կյանքում ունեցել է ստեղծագործելու իտալական շրջան, դա կյանքի պարտադիր փուլ էր։ Եվ այդ ժամանակ մենք ինչ-որ սյուժե գրեցինք Իտալիայում ճանապարհորդության մասին, ինչը ոչ մի առնչություն չուներ մեր ապագա ֆիլմի հետ։ Ի վերջո, Անդրեյին որոշեցին թույլատրել Իտալիա այցելելու։ Բայց որդուն ու կնոջը պահեցին Մոսկվայում։ Մենք Իտալիայում ենք։ Ստիպված ենք հեռուստատեսության համար ֆիլմ նկարահանել Իտալիայի մասին։ Այդ ֆիլմում ես ու Անդրեյը խոսում ենք կինոյի մասին՝ իրականում իմանալով, որ բոլորովին այլ գործ ենք ստեղծելու։ Վերջապես մեր ճանապարհորդության ընթացքում ծնվում է իսկական թեման՝ կարոտախտը։ Անդրեյը խենթի պես սիրում էր Ռուսաստանը։ Նա ոչ մի դեպքում չէր ցանկանում մնալ Արևմուտքում, նա ուզում էր միայն աշխատել այնտեղ։ Ես հաճախ էի հետևում, թե ինչպես է նա կանգնեցնում ավտոմեքենան և երկար նայում հերկած դաշտերին։ Այդ ժամանակ ես սպասում էի։ Բայց մի անգամ հարցրեցի նրան․ «Անդրե՛յ, ինչո՞ւ ես այդքան երկար կանգնում հերկած դաշտի առջև»։ «Որովհետև հերկած դաշտերն ամենուր միանման են՝ Իտալիայում, Իսպանիայում, Ռուսաստանում։ Եվ ես նայում եմ ու կանգնած եմ․․․ Ռուսաստանում»։
«Կան այնպիսի ռեժիսորներ, ում չեք ճանաչում, բայց նրանք բացառիկ են։ Դա բնական է մարդկության համար։ Դանտե Ալիգիերիին իր մահից հետո հարյուր տարի ոչ ոք չէր կարդում։ Բայց այնպիսի մեծ ֆիլմեր, ինչպիսիներից է Տարկովսկու «Ստալկերը», երբեք մոռացության չեն մատնվի։ Ես արդեն ասացի, որ մենք կորցրել ենք իդեալները։ Մենք կոմունիստներ չենք, ֆաշիստներ չենք, կրոնապաշտ չենք։ Նոր սերունդը հավատում է միայն փողին։ Եվ մենք հեռացել ենք այն պոեզիայից ու այն հույզերից, որոնք եղել են նախկինում։ Այդ պատճառով էլ թվում է, թե նշածս ստեղծագործությունները մեզ այլևս պետք չեն։ Բայց դա միայն թվում է»։
«Իմ կյանքի հաջորդ երեսուն տարին․․․ Ես մտածում եմ՝ կհաջողվի՞ ինձ, արդյոք, ապրել ևս հինգ տարի․․․ Եվ որպեսզի մոլորեցնեմ իմ վախը, ես գրում եմ սցենարներ, կառուցում եմ շատրվաններ, նկարում եմ կտավներ, պատրաստում եմ խճանկար, կահույք, տնկում եմ այգիներ․․․ Ես գաղտնիքներ չունեմ։ Հիմա ես գրում եմ պիեսներ թատրոնի համար։ Եվ ինձ ընդհանրապես ոչինչ դուր չի գալիս։ Գոնե մի քիչ հեղափոխականացնել թատրոնը։ Մտքերը բաց թողնել բեմով մեկ։ Հինգ րոպե առաջ, երբ ես խոսում էի, ես մտովի անապատում էի, այնտեղ, որտեղ փոքրիկ գյուղում ստեղծում են ավազե տներ։ Դրանք փոշիացնում է քամին, կամ հազվադեպ անձրևն է հալեցնում դրանք, և մարդիկ նորից վերականգնում են։ Ես ուզում եմ գրել պիեսներ, որտեղ ամեն ինչ միախառնված է՝ և՛ մտքերը, և՛ զգացողությունները, և՛ դրաման»։
«Իտալական կինոն պատերազմից հետո երևույթ դարձավ ոչ միայն այն պատճառով, որ այստեղ ծնվեցին ավելի քան քսան հանճարներ, ովքեր ստեղծեցին այդ կինոն։ Մարդիկ ունեին ընդհանուր տառապանքներ։ Եթե դու խոսում էիր Իտալիայում, քեզ հասկանում էին թե՛ Ռուսաստանում, թե՛ Ամերիկայում։ Որովհետև կար պատերազմի ցավը, և կար վերածննդի ծարավը։ Թեմաներն ընդհանուր էին։ Այսօր պետք է ստեղծել համընդհանուր մարդկային երազանք, և այդժամ ի հայտ կգան կրոնով լի ֆիլմեր, որոնք կպատմեն հոգևորի ու սրբերի մասին։ Դա դժվար է, այսօր այդպիսի ֆիլմեր գրեթե չեն ստեղծվում։ Բայց կա Կիմ Կի-Դուկի «Գարուն, ամառ, աշուն, ձմեռ․․․ և կրկին գարուն» ֆենոմենալ ֆիլմը։ Ինչ վերաբերում է Իտալիային, ապա դա Էրմանո Օլմին է և նրա «Ծառ մաշիկների համար» ֆիլմը։ Հանճարեղ ստեղծագործություն է»։
«Ես հավատքի որոնումներում եմ։ Արդեն օգնել եմ վերականգնել երեք-չորս եկեղեցի․ ինձ դուր են գալիս այդ փոքրիկ եկեղեցիները, որոնք փլուզման եզրին են։ Եվ ահա։ Փոքրիկ եկեղեցի ժայռի վրա։ Այն լրիվ ավերված է։ Համոզեցինք քաղաքապետարանին, որը ֆինանսական սակավ միջոցներ ունի, գնել այդ եկեղեցին մեկ եվրո խորհրդանշական գնով։ Մինչդեռ միայն տանիքի վերականգնումն արժեր գրեթե մեկ միլիարդ լիր։ Քաղաքապետը, ով ինձ ճանաչում է, ասաց․ «Տոնինո, ինչո՞ւ մեզ կրակը գցեցիր։ Մարդիկ հարկեր են վճարել, և մենք ինչպե՞ս ենք արդարանալու, որ վերականգնել ենք այս չգործող եկեղեցին»։ Ես գլուխ էի կոտրում՝ փորձելով լուծում գտնել, թե նրանք ինչպես կարող են հավաքել գումարը։ Ես ասացի, որ եկեղեցու ներսում ուզում եմ շատրվան կառուցել։ Եվ եկեղեցում տեղադրեցի երգեհոնի պես կախված ու հատուկ ոճավորված ջրատար խողովակներ, որոնց միջով ջուրը տանիքից հոսում էր դեպի եկեղեցու սրահ։ Այնտեղ կար ջրի մեծ պահեստարան, որի ներսում պատրաստված էին աշխարհի ամենատարբեր եկեղեցիների մանրակերտներ։ Երբ անձրև է գալիս, կամ ջուր է հոսում, պահեստարանը լցվում է, և մանրակերտները սուզվում են ջրի տակ։ Ես այդ շատրվանն անվանեցի․ «Աղոթքի աղբյուր»։ Եվ հավատում էի, որ բոլոր ծախսերը կփոխհատուցվեն, եթե այդպիսի շատրվանը մարդկանց գրավի դեպի այդ լքված եկեղեցին։ Ամենամեծ բարիքը պետք է գործել ուրիշների և ոչ թե ինքդ քեզ համար․․․»։
թարգմանությունը՝ Անուշ Բաբայանի
«Մշակութային Հրապարակ» ամսաթերթ
COMMENTS