Փիթեր Գրինուեյ․ «Ես մեծ հաճույք եմ ստանում այս աշխարհի ձեռքբերումներից»

Նա չի սահմանափակվում միայն ֆիլմեր նկարահանելով․ գրում է գրքեր, հանդես է գալիս դասախոսություններով, ստեղծում է կտավներ...

Ուկրաինական «Երիտասարդություն» 48-րդ միջազգային կինոփառատոնի շրջանակներում ներկայացնելով իր «Գազանանոց» (ZOO: A Zed & Two Noughts) ֆիլմը, բրիտանացի նշանավոր կինոռեժիսոր Փիթեր Գրինուեյը բացառիկ հարցազրույց ունեցավ կինոքննադատ Սերգեյ Կսավերովի հետ՝ խոսելով կինոյի վախճանի, իր ֆիլմերի թողած ազդեցության, ժամանակակից աշխարհում կյանքի իմաստի որոնումների և այլնի մասին։ Դեռևս 1960-ականներին նկարահանված նրա էքսպերիմենտալ ֆիլմերը հայտնի էին կինոսերների հիմնականում նեղ շրջանակին, սակայն 1982թ-ին ներկայացված «Նկարողի պայմանագիրը» ֆիլմը նրան անմիջապես պարգևեց համաշխարհային հռչակ, որը մինչ օրս էլ այս տաղանդավոր ու ինքնատիպ ռեժիսորի անբաժան ուղեկիցն է։ «Նկարողի պայմանագրին» հաջորդեցին «Գազանանոց», «Ջրահեղձներին հաշվելիս», «Խոհարարը, գողը, նրա կինը և կնոջ սիրեկանը» ֆիլմերը, որոնք տարօրինակ էին, սյուրռեալիստական, զավեշտալի և, միաժամանակ, ողբերգական, սակայն ամենագլխավորը՝ ստեղծված էին գեղանկարչական նրբաճաշակությամբ, վկայում էին ռեժիսորի՝ որևէ մեկին չնմանվող ձեռագրի ու մտածողության մասին, խորապես ինտելեկտուալ ու ապշեցնող էին։ Իր ֆիլմերում նա առանձնահատուկ նշանակություն է տալիս սեքսի ու մահվան թեմատիկային՝ այդ երկուսը համարելով փոխկապակցված և միմյանց ներդաշնակ։ Նա չի սահմանափակվում միայն ֆիլմեր նկարահանելով․ գրում է գրքեր, հանդես է գալիս դասախոսություններով, ստեղծում է կտավներ, և այդ բոլոր ասպարեզներում նա նույնքան պրովոկացիոն է, որքան կինոյում։ 

«Մենք դեռևս չենք տեսել իսկական կինո» 

- Կինոյի վախճանի մասին Ձեր դասախոսություններում օգտագործում եք ֆրանսիական արտահայտության փոփոխված տարբերակը՝ «Կինոն մեռած է, կեցցե՛ կինոն»։ Բնօրինակում խոսքը թագավորի մասին էր, և շեշտվում էր նրա մարմնի երկակիությունը՝ մահկանացու ֆիզիկական մարմնի ու, միևնույն ժամանակ, անմահ քաղաքական մարմնի, սա փոքրիշատե պարզ է։ Իսկ ի՞նչ է կինոն, որը, Ձեր խոսքերով, մեռած է։ 

- Չեմ կարծում, թե դա որևէ մեկին հայտնի է։ Բոլորս ենք փորձում հասկանալ, թե դա ինչ է։ Օրինակ՝ հանդիսատեսը հիմա փոխվել է շատ ավելի, քան ինքը՝ կինոն։ Նախկինում բոլորը միաժամանակ դիտում էին միանման ֆիլմեր, մինչդեռ հիմա դա գործնականում տեղի չի ունենում։ Ֆիլմերի մեծ մասը հիմա դիտում են սմարթֆոնների, համակարգիչների կամ հեռուստացույցների էկրանին, անկողնում, աշխատավայրի ճանապարհին։ Վերացել է հավաքական ասոցացումը կինոյի հետ։ Մյուս կողմից՝ Պեկինի ընկերներիս հետ 20 վայրկյանի ընթացքում կապ հաստատելու հնարավորությունն ինձ ուրախացնում ու զարմացնում է շատ ավելի, քան այն ամենը, ինչ մեզ կարող է առաջարկել Ջեյմս Քեմերոնը, կամ այն, ինչ անում է Netflix-ը։  

«Մարդկանց մեծամասնությունը տեսողական առումով անգրագետ է, քանի որ մեր մշակույթը հիմնված է տեքստերի վրա»։ 

- Այսինքն՝ մեռած է նաև այն, թե ինչպես ենք մենք ֆի՞լմ դիտում։

- Ես ընդհանրապես կարծում եմ, թե մենք դեռևս չենք տեսել իսկական կինո։ Այն ամենը, ինչ դիտել ենք վերջին 100 տարվա ընթացքում, ոչ ավելին է, քան նկարազարդված տեքստեր՝ վիզուալ կողմնորոշմամբ արվեստի փոխարեն։ Սա պիտի փոխվի։ Եթե խոսենք կերպարվեստի մասին, ապա մինչև 19-րդ դարի կեսը ամբողջ արևմտյան արվեստը հանդիսանում էր տեքստի նկարազարդման եղանակ։ Լոկ իմպրեսիոնիզմի դարաշրջանում արվեստը գտավ ինքն իրեն։ Ինձ թվում է, որ մենք պիտի կինոյում իրականացնենք նույնպիսի հեղափոխություն։ Կինոն շատ աղքատիկ նկարագրողական միջոց է, և, իմ կարծիքով, ընդհանրապես չարժե, որ կինոն հանդես գա որպես պատմող։ Միևնույն ժամանակ՝ մենք ձևավորվել ենք կինոն հենց որպես շարադրանք ընկալելու գիտակցությամբ։ Մենք ուզում ենք, որ մեզ պատմեն պատմություններ։ Դա ժամանակի անիմաստ կորուստ է։ Բոլոր սցենարիստներին պետք է գնդակահարել։

- Այդ դեպքում առաջարկում եմ վերհիշել կինոյի առաջամարտիկներին՝ Մելիեսին, Սեգունդո դե Շոմոնին, Լյումիեր եղբայրներին։ Նրանց կինոն հաճախ հիմնված չէր շարադրանքի վրա և տեքստի նկարազարդում չէր։

- Մոռացե՛ք այդ մարդկանց, նրա՛նք չեն հորինել կինոն։ Այդ մարդիկ ընդամենը փորձել են որսալ անցյալի պատկերները, որպեսզի իրենց ժամանակի տեխնոլոգիաների օգնությամբ դրանք փոխանցեն ապագայի համար։ Կինոն ծնունդ է առել այն ժամանակ, երբ մարդիկ հանկարծ հասկացել են, որ, պատկերավոր ասած, մոմը կարելի է վառել երկու ծայրից․ կարելի է օգտագործել օրվա բոլոր 24 ժամերը՝ 12-ի փոխարեն։ Եվ այնպիսի նկարիչներ, ինչպիսիք են Վելասկեսը, Կարավաջոն, Ռեմբրանդը, Ռուբենսը, առաջինն են սկսել նկարել արհեստական լուսավորության պայմաններում։ Հենց դա է եղել կինոյի իսկական սկիզբը։ Կինոն իրականում պիտի ունենա շատ ավելի բանաստեղծական անվանում։ Օրինակ՝ «մոմ ու հայելի», որովհետև արհեստական լուսավորության գաղափարը, արտացոլման ու պրոյեկտման հարցերը ձևավորել են նաև բուն կինոյի խնդիրները։

- Այսպիսով՝ կինոն ձեզ համար արհեստական լուսավորության խնդիր է։

- Այո՛։ Եվ ամբողջ կինոլեզուն՝ իր ամբողջ քերականությամբ, համապատասխանաբար, նույնպես դարձել է բացառապես արհեստական։ Լավագույն կինոն միշտ էլ եղել է արհեստականության մասին։ 

- Իսկ ի՞նչ կասեք շարժման մասին։ 

- Նայե՛ք այդ նույն Վելասկեսին և նրա «Ֆրեյլիններ» (Las Meninas) կտավին։ Նա Էդվարդ Մայբրիջից շատ ու շատ ժամանակ առաջ խաղում է նույն խաղը։ Նայեք, թե նա այդ նկարներում ինչպես է պատկերում ձեռքերը․ նա ստեղծում է ձեռքերի շարժման պատրանք։ Այնպես որ՝ կինոյում շարժումն ի հայտ է եկել այդ նույն ժամանակ՝ 17-րդ դարում, 1656թ․-ին։ 

- Այդ դեպքում ինչպիսի՞ն եք տեսնում այսօրինակ կինոյի ապագան։  

- Համոզված եմ, որ ապագան այստեղ է (ցույց է տալիս սմարթֆոնը․- խմբ․), քանզի կինոյի ապագան ոչ թե պատկերի պրոյեկցիայի մեջ է, այլ հաղորդակցության գաղափարի։ Մենք զրուցում ենք դեմառդեմ, և դա հաղորդակցության լավագույն միջոցն է, որ ունենք մինչ այսօր։ Եթե ժամանակակից տեխնոլոգիաները կարողանում են այդ միջոցը կրկնել, ապա հաղորդակցության այս ձևն ինձ թվում է շատ ավելի արդյունավետ ու անձնական, քան հանրային վայրում սպիտակ էկրանին նայող բազմաթիվ մարդկանց գաղափարը։ 

- Ձեր սեփական կինոն համարո՞ւմ եք տեքստի վրա նույնքան հիմնված, որքան մյուս բոլորն են։ 

- Իմ կինոն շատ առումներով էքսպերիմենտալ է, բայց, անշուշտ, ես չեմ ուզում գործել կինեմատոգրաֆիական ինքնասպանություն։ Հանդիսատեսն ակնկալում է, որ իրեն կպատմեն պատմություն, բայց պատմություն շարադրելու իմ մեթոդը ժամանակի ընթացքում դարձել է չափազանց ճկուն։ Այն հիմնվում է նումերոլոգիական համակարգերի, գիտական բանաձևերի և գույնի տեսության վրա։ Ես փորձում եմ շարադրանքի ձևը հաղթահարել ասես անեկդոտ պատմելու սկզբունքով, որ գերազանցել է բոլորին՝ սկսած Ջեյն Օսթինից և ավարտած Ջեյմս Ջոյսով։

«Բանտերը, վիճակագրությունն ու կնատյացությունը»

- Ես կարո՞ղ եմ ասել, որ կինո ստեղծելու հանդեպ Ձեր վերաբերմունքն ընդամենը պատրվակ է Ձեր սեփական էքսցենտրիկությունը դրսևորելու և Ձեզ հրապուրող ամեն ինչը ցուցադրելու համար։ 

- Ըստ էության՝ այն ամենը, ինչը ձեր սեփական հրապուրանքը չէ, մեկ ուրիշի էքսցենտրիկությունն է։ Որքան էլ զավեշտալի հնչի, բայց հենց դա էլ ստիպում է, որ մեր մոլորակը պտտվի։ Չէ՞ որ դուք գիտեք, որ անգլիացիներն ունեն ծայրահեղ էքսցենտրիկ անձանց համբավ։

- Ընդ որում՝ Դուք հաճախ եք ասել, որ Ձեր աշխատանքներն Անգլիայում վատ են ընդունում։ Բայց ինչո՞ւ։ Չէ՞ որ դրանք չափազանց «անգլիական են»։

- Ճիշտ է։ Ես կասկածում եմ, որ ձեր երկրում նույն կերպ արհամարհում են այն ֆիլմերի գերակշիռ մասը, որ ստեղծվում է այստեղ։ Յուրաքանչյուր ազգ արհամարհում է սեփական մշակույթը։ Պատճառը, միգուցե, նաև այն է, որ անգլիացիներն այնքան էլ «վիզուալ» ազգ չեն։ Նրանք շատ են հպարտանում իրենց գրականությամբ, բայց մեծ նկարիչներ նրանք, փաստացի, չեն ունեցել։ Մենք կարող ենք մտաբերել, թերևս, Ջոն Կոնստեբլին, Ուիլյամ Թերներին, գուցեև՝ Ֆրենսիս Բեկոնին։ Կարծում եմ՝ ֆրանսիացիները ճիշտ են, երբ ասում են, թե կինոն ու անգլիացիները միմյանց հակասող տերմիններ են։ Եվ քանի որ ես ինձ զգում եմ ու կոչում եմ նկարիչ, ով աշխատում է կինեմատոգրաֆում, ապա հենց այդ ամենի մեջ էլ թաքնված են իմ աշխատանքներն Անգլիայում վատ ընդունելու հիմքերը։

- Ամստերդամում, որտեղ բնակվում եք արդեն ավելի քան 20 տարի, առավել հարմարավե՞տ է։

- Շա՛տ։ Սա ամենաքաղաքակիրթ վայրն է աշխարհում․ երեխաների համար՝ սքանչելի, կանանց համար՝ զմայլելի։ Կնատյացության մակարդակը՝ նվազագույն, սեքսի ու թմրանյութերի հանդեպ հանդուրժողականությունը՝ առավելագույն։ Սա բնակություն հաստատելու համար ամենալավ քաղաքն է մեր հողագնդի վրա։

«Ես այլևս չեմ հավատում դիրքորոշմանը, համոզմունքին, փաստերին։ Շատերին դա շփոթության է մատնում իմ ֆիլմերը դիտելիս։ Նրանք համարում են, թե թաքնվում եմ հեգնանքի ետևում»։ 

- Դուք հիշատակեցիք կնատյացությունը, և դա լավ առիթ է Ձեր ֆիլմերին վերադառնալու։ «Գազանանոց» ֆիլմը մեր կինոփառատոնում ներկայացնելիս Դուք ասացիք, թե կցանկանայիք այն նկարահանած լինել Բեռլինի կենդանաբանական այգում, որն այն ժամանակ՝ 1986թ․-ին, երբ դեռևս կանգուն էր Բեռլինի պատը, մի յուրատեսակ բանտ էր բանտի ներսում։ Թվում է, թե Ձեր ֆիլմերի մեծ մասը նվիրված է բանտերին ու բանտապահներին։

- Կարելի է ասել նաև այդպես։

- «Գազանանոցի» հերոսներն իրենց կանանց մահվանը հանգեցրած անհեթեթ ու տարօրինակ պատահարից հետո փորձում են հետևողականորեն հետազոտել կյանքի էվոլյուցիան, որպեսզի հասկանան՝ կա՞ այնտեղ, արդյոք, որևէ այլ բան՝ բացի փտող մարմնից։

- Կարծում եմ՝ այդպես էլ կարելի է ասել։

- Նրանք փորձում են փախչել այդ բանտից։ Հաջող, թե անհաջող՝ արդեն այլ հարց է։

- Այո, իհարկե։ Գազանանոցը՝ ֆիլմի գործողության վայրը, հիմնականում հանդիսանում է կենդանիների կատալոգ, բայց նաև՝ բանտ։ Համենայնդեպս, այնտեղ մեծ թիվ են կազմում վանդակաճաղերը։ Եվ իսկապես, բանտի թեմայի մասին կարելի է խոսել իմ մյուս ֆիլմերի, ինչպես նաև առհասարակ կյանքի առնչությամբ նույնպես։ «Տուլս Լյուպերի ճամպրուկները» ֆիլմաշարում հնչում է այն միտքը, թե բանտապահն ու կալանավորը փոփոխական հասկացություններ են։ Այսօր դու կալանավոր ես, իսկ վաղը՝ բանտապահ։ Կարծում եմ՝ այս պնդումը ճշմարտացի է մարդկային փոխհարաբերությունների պարագայում, այն ճշմարտացի է նաև ազգերի պարագայում, այն ճշմարտացի է քաղաքական համակարգերի մեծ մասի կառուցվածքի պարագայում և, իհարկե, կրոնների պարագայում։

- Սակայն վերադառնանք «կնատյացություն» բառին և Ձեր ստեղծած կանացի կերպարներին, հատկապես՝ այնպիսի ֆիլմերում, ինչպիսիք են «Ինտիմ օրագիրը» կամ «Մակոնի զավակը»։ Ըստ էության՝ դրանք նույնպես ֆիլմեր են բանտերի մասին, բայց արդեն՝ կանանց համար նախատեսված բանտերի։ Դրանք աշխարհը ցույց են տալիս որպես ճնշիչ համակարգ հենց կանանց նկատմամբ։

- Դուք մոռացաք հիշատակել «Խոհարարը, գողը, նրա կինը և կնոջ սիրեկանը» ֆիլմը։ Ես հասկանում եմ, թե ինչ եք ուզում ասել։ Հեշտ է նկատել, որ տղամարդիկ այդ ֆիլմերում ստատիկ են ու անպտուղ, իսկ ակտիվությունը, առաջխաղացումը, ինչ-որ սահմանների հաղթահարումը միշտ բխում է կանանցից։

- Այդ ֆիլմերն արդարացիորեն կարելի է համարել ֆեմինիստական։

- Գիտե՞ք, եթե խոսենք իմ լսարանի մասին, ապա նույնիսկ այստեղ այն 70 տոկոսով բաղկացած էր կանանցից։ Կանայք, ընդհանուր առմամբ, ավելի հետաքրքրասեր են, նրանք ավելի պահանջկոտ են, նրանք փաստարկված վեճերի ավելի մեծ հակում ունեն։ Տղամարդիկ կորցրել են իրենց հետաքրքրասիրությունը։ Մենք ապրում ենք կանանց դարաշրջանում։ Այդ իսկ պատճառով բնական է, որ ես հետաքրքրված եմ կանանցով։

- Վերջերս դիտեցի Ձեր վաղ շրջանի կարճամետրաժ ֆիլմերից մեկը՝ «Պատուհանները»․ դա, ըստ էության, պատուհանների մի ոչ մեծ կատալոգ է՝ կադրի ետևում հնչող ձայնի ուղեկցությամբ, որը ներկայացնում է լուսամուտից վայր ընկած մարդկանց մահերի վիճակագրությունը։ Ես մտաբերեցի Չառլզ Բեբիջին, նա ծանո՞թ է Ձեզ։

- Այո՛։ Դուք խոսում եք վիճակագրության մասին։ Բոլորս էլ կալանավորներ ենք վիճակագրության բանտում։

- Ոչ լիովին։ Ես խոսում եմ Ձեր աշխատանքների համատեքստի և հանդիսատեսի մասին։ Սկզբում ես իսկապես մտածեցի անգլիացի գյուտարար և ինժեներ Չառլզ Բեբիջի մասին, ով մի օր, իրոք, հաշվարկեց, համակարգեց և հրապարակեց Լոնդոնում 10 ամսվա ընթացքում կոտրված պատուհանների վիճակագրությունը։ Նա հավատում էր, որ դա կօգնի ապահովագրության գործում։ Հետո լսեցի, թե ինչպես եք ներկայացնում «Պատուհանները», և հանկարծակի իմացա, որ այն աշխատանքն ուներ քաղաքական համատեքստ, ու մահերի քանակությունն իրականում հավասարվում էր Հարավային Աֆրիկայում կատարված քաղաքական սպանությունների քանակությանը․․․

- Ըստ էության՝ այդ ֆիլմն իր բովանդակությամբ չափազանց բորխեսական է։ Այդ ժամանակ ես աշխատում էի Կենտրոնական տեղեկատվական վարչությունում՝ որպես մոնտաժող։ Հնչում է ԽՍՀՄ քաղբյուրոյի նման, չէ՞։ Փաստորեն, այդ կազմակերպությունը պատասխանատու էր հեռուստատեսությամբ անգլիական կենսակերպի վիզուալ քարոզչության համար։ Եվ այդ ժամանակ ես շատ տարված էի քարոզչությանը ծառայող հեռուստատեսային պրակտիկաների հաղորդակցական հնարավորություններով։ Դուք կարող եք ապացուցել այն ամենը, ինչ մտքներովդ կանցնի, և վիճակագրության ճիշտ կազմակերպման օգնությամբ դա կարող եք անել այնպես, ինչպես կցանկանաք։

- Դա հենց մոնտաժի խնդիր է, այո՞։

- Այո։ Լենինը, եթե հիշում եք, խոսում էր այն մասին, որ կինոն արվեստի գլխավոր տեսակն է։ Բայց դուք պետք է հիշեք նաև, որ ձեր աշխարհամասում բնակչության մի ստվար մասը այդ ժամանակ չէր կարողանում կարդալ ու գրել։

«Ես բացարձակ անկեղծությամբ հավատում եմ այն ճշմարտությանը, որ պետք է հավատալ ստեղծագործությանը և ոչ թե հեղինակին»։ 

- Այսինքն՝ այն ֆիլմը քաղաքական հայտարարություն չէր, այլ հաղորդակցության կազմակերպման որոշակի միջոցների օգնությամբ ներկայացված մի խա՞ղ։

- Իհարկե։ Ընդ որում՝ այդ պատմությունը ոչ միայն չափազանց բորխեսական էր, այլև չափազանց անգլիական։ Չէ՞ որ դուք գիտեք, որ բոլոր խաղերը հորինել են անգլիացիները, համենայնդեպս՝ այն խաղերը, որոնք արժե խաղալ։ Նրանք այդ խաղերն արդեն նախկինի պես լավ չեն խաղում, բայց հայտնագործել են հենց իրենք։ Բացի գոլֆից, որը հայտնագործել են շոտլանդացիները։ Մենք՝ անգլիացիներս, շատ ենք սիրում խաղեր խաղալ։

«Հասցնել խաղալ մինչև աշխարհի վերջը»

- Եվ ո՞ւմ հետ են Ձեր ֆիլմերը խաղեր խաղում։

- Ձե՛զ հետ։ Եթե դիտեք «Նկարողի պայմանագիրը», ապա կտեսնեք, որ դա սպանության ու մահվան խաղ է։ Եթե դիտեք «Ջրահեղձներին հաշվելիս» ֆիլմը, ապա կտեսնեք, որ դա մեր խաղն է մահվան հետ, և այն մասին է, թե ինչպես կարելի է դա կազմակերպել։ Եթե մենք վերադառնանք Մարշալ ՄըքԼյուենի հայտնի արտահայտությանը՝ «տեղեկատվության միջոցը հանդիսանում է հաղորդագրություն», ապա տվյալ դեպքում հենց խաղի ընթացքի մեջ ներգրավվածությունն է ծառայում որպես մեծ բավարարվածության աղբյուր։ Օրինակ՝ դուք ձեր երկրում ինքներդ ձեզ լո՞ւրջ եք վերաբերվում։ Կարծում եմ՝ այո։ Անգլիացիները՝ ոչ։ Ըստ իս՝ առաջին անգլիացի մտավորականը, ով հայտարարել է, թե կյանքն ընդհանրապես չունի ոչ մի իմաստ, եղել է Չառլզ Դարվինը։ Եվ մենք պետք է հայտնագործենք նոր իմաստներ, որպեսզի նախաճաշից հետո պարզապես ինքնասպան չլինենք։ 

- Իմաստի բացակայությունը դեռևս պատճառ չէ կյանքին վերջ տալու համար։ Քանզի ինչո՞ւ անել այն, ինչը կարելի է չանել։

- Անձամբ ես կհամաձայնեի այդ մտքի հետ։ Ինչո՞ւ դա անել այսօր, եթե կարելի է անել վաղը։ Բայց, միևնույն ժամանակ, բազմաթիվ կանխատեսումների համաձայն, մեզ մնացել է 12 տարի մինչև այն պահը, երբ քաղաքական ու կլիմայական առումով մենք կհասնենք այն կետին, որից հետո այլևս չենք կարողանա վերականգնվել։ Հետևաբար՝ եթե ունեք անավարտ կարևոր գործեր, ապա ավելի լավ է դրանք չհետաձգել։ Ես ունեմ չորս երեխա և կցանկանայի նրանց օգնել, որ այս աշխարհում գտնեն իրենց տեղը։ Ես ունեմ շուրջ 20 ֆիլմ, որոնց սցենարները պատրաստ են և սպասում են ֆինանսավորման։ Ես ունեմ մի շարք նկարներ, որոնք կցանկանայի ավարտին հասցնել, և ունեմ կիսատ թողնված գրական գործեր, որոնք նույնպես կուզենայի ավարտված տեսնել։ Եվ քանի դեռ ես ունեմ ընդունակություն, հնարավորություն և էներգիա (նաև՝ եթե հաջողությունն ուղեկցի ինձ), ես կցանկանայի ավարտուն տեսքի բերել այն ամենը, ինչը դեռևս կիսատ է։

- Բայց ինչո՞ւ անել այդ ամենը, եթե կյանքն անիմաստ է։

- Որովհետև ես ուզում եմ զվարճացնել ինձ։ Աշխարհը չափազանց գրավիչ տարածք է, և ես ամենևին չեմ ուզում ձանձրանալ այստեղ։ Կարծում եմ՝ մեր քաղաքակրթությունը կայացել է, բայց սա շատ անհավասար ու անարդարացի վայր է։ Մարդկանց մեծամասնությանը բաժին է հասել ոչ լավ ճակատագիր։ Իմ պարագայում ամեն ինչ դասավորվել է լավագույն ձևով, և ես ուզում եմ այս աշխարհին վերադարձնել ինչ-որ բան՝ ի նշան երախտագիտության, որ ինձ հետ այսքան լավ է վարվել։ Ես մեծ հաճույք ստացա այս աշխարհի ձեռքբերումներից և կցանկանայի ինչ-որ բան ավելացնել դրանց։ 

թարգմանությունը՝ Անուշ Բաբայանի 

«ա-ակտուալ արվեստ» ամսագիր

կտավների հեղինակ՝ Փիթեր Գրինուեյ 

կադրերը՝ «Նկարողի պայմանագիրը», «Գազանանոց», «Ջրահեղձներին հաշվելիս», «Խոհարարը, գողը, նրա կինը և կնոջ սիրեկանը» ֆիլմերից