Վիմ Վենդերս. Ապագայի պատկերը

հատված Վիմ Վենդերսի «Ապագայի պատկերը․ Թվային դարաշրջանի արշալույսին» աշխատությունից (2000թ)

․․․ Կինոարվեստի մասին մտորելը նույնն է, ինչ հենց ապագայի մասին մտորելը։ Այդուհանդերձ, ինչպե՞ս կարելի է մտորել այս ամենի մասին, եթե գիտես, որ կինոն մշտապես հայտնագործում է այդ «ապագան», արտադրում է, ներդնում է և այն ցուցադրում է մեզ։ Կարո՞ղ ենք, արդյոք, մենք առհասարակ պատկերացնել այնպիսի ապագա, որը դեռևս չի երևացել կինոյում։ Այդ դեպքում՝ ուրիշ ի՞նչ կարող է ապագան մատուցել կինեմատոգրաֆին, եթե ոչ այն, որ մշտապես գտնվում է վերջինիս զարգացման առաջնագծում։ Կկարողանա՞նք երբևէ վազանցել ապագան։ Հնարավոր է՝ այս հարցերը նույնպես անիմաստ են։ Հնարավոր է՝ կինոարվեստի ապագան արդեն մեր քթի տակ է, պարզապես մենք դա չենք նկատում, որովհետև կինոն սիրում ենք հենց այնպիսին, ինչպիսին այն գիտենք, և ոչ թե այնպիսին, ինչպիսին այն կլինի։ 

Մենք բոլորս գիտենք, թե ինչ անենք կինոյի հետ և կինոյում։ Սիրում ենք այդ աշխատանքը։ Մենք ձգտում ենք այնտեղ ներդնել ամեն ինչ։ Մենք բոլորս գիտենք կինոժապավենի պատմությունը, եթե ոչ ինչ-որ մի տեղից, ապա, առնվազն, կինոյում տեսնելով։ Եվ մեզնից շատերը կարոտախտով կապված են ցելուլոիդային ժապավենի հետ, չենք ցանկանում, որ դրա ժամանակն ավարտվի։ Իսկ կինոժապավենի ժամանակն ավարտվել է և փոխարինելու են եկել թվային տեխնոլոգիաները։ Այն տեխնոլոգիան, որը կյանքի այլ ասպարեզներում որոշ ժամանակ առաջ արդեն դուրս է մղել հին տեխնոլոգիաները, օրինակ՝ թերթերում և նկարազարդ ամսագրերում։ Ռեժիսորական աշխատանքում և կինոարտադրությունում ևս անխուսափելի են փոփոխությունները։ Թե դա երբ և ինչպես տեղի կունենա՝ կարևոր չէ։ Կարևորն այլ է․ այդ փոփոխությունները կդիպչեն միայն արհեստի՞ն, թե՞ կփոխեն նաև ստեղծագործական երևակայությունը։

Երբ ձայնը դեռևս նոր էր ի հայտ եկել, որևէ մեկը կարո՞ղ էր կանխատեսել հողմապտույտ կինոկատակերգությունների առաջացումը՝ տասնամյակներ անց ծնված։ Իսկ չէ՞ որ այն ժամանակ էլ վճռականորեն բողոքում էին, օրինակ՝ երաժիշտները, ովքեր նվագակցում էին ֆիլմերի ցուցադրության ժամանակ, և ովքեր հետզհետե կորցնում էին աշխատանքը։ Այն ժամանակներից ի վեր հնչյունային կինոն ստեղծել է անհամար (նախկինից անհամեմատ ավելի շատ) հնարավորություններ երաժիշտ-կատարողների համար, ովքեր դրանից օգտվել են։ Կարծում եմ՝ մենք հիմա էլ դարձել ենք նմանօրինակ մի գործընթացի վկաները։ Հին արհեստներն ու մասնագիտություններն անհետանում են, ծնվում են նորերը կամ արդեն ծնվել են։ Վերջին 20 տարվա ընթացքում, օրինակ, արդեն հազիվ կարելի է գտնել այնպիսի մասնագետի, ով կիմանար, թե ինչպես է պետք ներկել սև-սպիտակ ֆիլմը։ Թերևս, այսօր արդեն ոչ ոք չգիտե, թե ինչպես է արվում ներկված մակետը։ Եվ ինձ թվում է, որ սա անդառնալի գործընթաց է։ Թեպետ մենք դեռևս շարունակում ենք աշխատել ցելուլոիդային ժապավենով, բայց արդեն «մնաք բարով» ենք ասել մի շարք մասնագիտությունների։ 

Գուցե կինոյի տեխնոլոգիան, այսինքն՝ կինոն, որպես տեխնիկական միջոց, մեր աչքերում ավելի կարևո՞ր է իրեն վստահված ուղերձից։ Այլ կերպ ասած՝ մենք սիրահարված ենք ցելուլոիդային ժապավենի՞ն, թե՞ այն փաստին, թե ինչ նպատակով ենք այն օգտագործում, ինչ ենք դրանից ստանում։ Հավանաբար, չարժե՞ ուրախանալ, որ այն, ինչի մասին մենք մինչ օրս պատմել ենք ցելուլոիդային ժապավենի վրա, ինֆորմացիայի թվային կրիչների շնորհիվ վստահաբար պահպանված է։ Մեր՝ կինեմատոգրաֆիստներիս գործն է՝ որոշել, թե ինչ ենք ցանկանում անել նոր տեխնոլոգիայի հետ։ «Թվային» բառն արդեն իսկ մոլորության մեջ է գցում։ Շատերն այն նույնացնում են հրաշքի հետ և սպասում են այդ հրաշքին։ Մինչդեռ այն ընդունակ չէ հրաշքի։ Ընդունակ է լոկ այն ամենին, ինչ մենք պատրաստվում ենք անել իր օգնությամբ։ Ինչ վերաբերում է պատկերին, ապա թվային տեխնոլոգիան մինչ օրս եղել է հնարքների հարազատ քույրը։ Այն հանդիսանում է միստիֆիկացիայի հոմանիշը։ Այն օգտագործվում էր միայն գովազդային ֆիլմերում և հատուկ էֆեկտների բնագավառում։ Ասես այն լոկ մանիպուլյացիայի միջոց է։ Բացի այդ՝ ոչ մի տարբերություն չկար պատճենի և բնօրինակի միջև։ Բայց սատանան թաքնվում է ամենևին էլ ոչ տեխնիկայում, այլ այնտեղ, ուր իրեն օգտագործում են։ Կինոարվեստում բուն միջոցի արժեքավորությունը միշտ որոշվում է այն հանգամանքով, թե ինչ պատմություն ենք մենք ցանկանում պատմել իր օգնությամբ, և որքանով է հաջողվում դա վերածել պատկերի։ Նոր տեխնոլոգիան լոկ այն դեպքում է տանում առաջ, երբ բարձրացնում է միջոցի գործունակությունը, հարստացնում է դրա բառապաշարը, ընդլայնում է դրա ուղղագրությունը։ Մինչդեռ թվային տեխնիկան ընդունակ է հենց դրան։ Ընդունակ է պատմելու այնպիսի պատմություններ, որոնք մենք դեռևս չենք էլ հորինել։ Պատմություններ, որոնց մասին մենք միայն գուշակում ենք՝ դիտելով տեսահոլովակներ։ Սակայն արդեն տարբերակվում են ապագա ստեղծագործողները, թեպետ նրանք դեռևս երիտասարդ են, և նրանց հետաքրքրում են միայն համակարգչային խաղերը․․․ 

Հիշո՞ւմ եք CD-ի ծնունդը 80-ականների սկզբին։ Բոլորը միայն ապշում էին ձայնի նոր հնչողությունից։ Դա ապագան էր, ձայնի նոր կրիչը, «գալիքի երաժշտությունը»։ Իսկ բակելիտային ձայնասկավառակը շուտով անհետացավ շուկայից։ Բայց պետք չէր ունենալ առանձնահատուկ սուր լսողություն՝ հասկանալու համար, որ 33 շրջապտույտով ձայնասկավառակի վրա ձայնագրված երաժշտությունը առավել կենդանի հնչողությամբ էր, պարգևում էր առավել մեծ տպավորություններ ու ապրումներ, իսկ թվային երաժշտությունն առավել «հարթ» էր, սառը, չուներ ո՛չ սիրտ, ո՛չ հոգի։ Թվային կրիչների վրա ձայնագրված երաժշտությանը անհրաժեշտ եղավ ոչ պակաս, քան տասը տարի, որպեսզի հասնի հին տեխնոլոգիայով ձայնագրված երաժշտության մակարդակին և նույնիսկ գերազանցի այն։ Նույնը կկատարվի նաև թվային պատկերի հետ։ Այն կհասնի նույն մակարդակին, և այդ ժամանակ արդեն կարոտախտը չի հանդիսանա ներելի մեղք։ Որովհետև ժամանակն անհնար է կանգնեցնել։ 

Թեպետ, դատելով բոլոր նշաններից, թվային տեխնոլոգիան մի հզոր քայլ է դեպի առաջ, բայց զգուշությունը չի խանգարի․ զարգացման ընթացքում մենք ամեն մի մեծ քայլը կատարելիս անում ենք նաև մի քանի փոքր քայլեր դեպի ետ։ Վերհիշեք, թե որքան անօգնական, միապաղաղ, անարտահայտիչ էին այն ֆիլմերը, որոնք նկարահանվում էին հնչյունային կինոյի հայտնագործումից անմիջապես հետո։ Դրանք անհնար էր դիտել, դրանցից ամեն մեկն ասես իսկական ծաղր լիներ Աբել Գանսի տաղանդի հանդեպ։ Այո, իհարկե, կար ձայնը, բայց ո՞ւր էին կորել ռիթմը, պոեզիան, համր կինոյի նրբագեղությունը։ Այսօր ևս կան այնքան ֆիլմեր, որոնք թեպետ հպարտորեն ցուցադրում են թվային մոգության նորագույն ձեռքբերումները, սակայն կաղում են երկու ոտքով։ Եվ մեզ վրա չեն ազդում։ Մենք դրանց մասին անմիջապես մոռանում ենք։ Այսօր կատարվում է նույնը, ինչը կատարվել է սկզբում՝  CD-ի հետ։ Բայց անհանգստանալու պատճառ չկա, պետք է միայն սպասել։ Համբերությամբ ու վստահությամբ, գիտակցելով, որ կինոն մեկ ոտքով արդեն քայլ է արել դեպի առաջ և հիմա բարձրացնում է երկրորդ ոտքը։

Հիշո՞ւմ եք, թե մեզ որքան էր ապշեցրել «2001 թվականի տիեզերական ոդիսականը»։ Կարծում եմ՝ այն ժամանակ (խոսքը 1968թ-ի մասին է) մենք գաղափար անգամ չունեինք, թե ինչ «պտուղ» է այդ թվային տեխնոլոգիան։ Բայց ես համոզված եմ, որ 2001թ-ին թվային լեզուն արդեն կխոսի երանգների նույն պերճաշուք հարստությամբ, ինչպես իր ժամանակին խոսել էր Կուբրիկը։ Ամեն ինչ արդեն մոտ է։ Զգուշանալ պետք է լոկ այն վտանգից, որ կեղծողներն ու կեղծավորներն իրենց ձեռքը չվերցնեն նոր հնարավորությունը։ Պետք է միայն հավատալ կինոյի ապագային, այն հեռանկարին, որ ապագայում ևս լինելու է այն ամենը, ինչը եղել է մինչ այժմ։ Պետք է լոկ հստակեցնել, թե ինչը չի եղել մինչև հիմա, իսկ հիմա արդեն կա։ Կարոտախտը զարգացման թշնամին է։ Այնպես չէ, որ ես չեմ կիսում զգացմունքներն այն մարդկանց, ովքեր ցանկանում են աշխատել կինոժապավենով, քանի դեռ դա հնարավոր է։ Նրանց փաստարկներն ուժեղ են։ Բայց հեշտ չէ դրանց միանալը։ Հնարավոր է, մի գեղեցիկ օր նրանք կհասկանան․ իրենց աշխատանքը, ավելին՝ իրենց՝ որպես պատմություն շարադրողների, կոչումը ժամանակի բերումով սպառվել է։ Ես կցանկանայի նրանց մղել այն ուղղությամբ, որ նրանք համարձակորեն հետախուզեն ապագան և կապ հաստատեն այդ ապագայի հետ․ ապագան, որը բնութագրվելու է թվային կինոյով, նույն կերպ, ինչպես անցյալում ու ներկայում, որովհետև այն ամենը, ինչն արվում է առանց սիրո ու համոզմունքի, հազիվ թե դիմանա ժամանակի փորձությանը։ Սա մի մխիթարություն է նրանց համար, ովքեր աստվածացնում են կինոն, ինչպես և ես, բայց նաև հավատում են, որ առանց ցելուլոիդային ժապավենի էլ կինոարվեստը կպահպանի իր կախարդական ուժը։ 

Le Monde, 2000թ