Kinoversus-ի հարցազրույցը ռուսական հեռուստատեսության և կինոյի ռեժիսոր, դերասան Լև Գրիշինի հետ
- Իմ երիտասարդության տարիներին հանգամանքները դասավորվեցին այնպես, որ սկզբում հնարավորություն չունեցա կինոարտադրության բնագավառում աշխատելու։ 90-ականների դժվարին տարիներն էին, կինոարտադրությունը հայտնվել էր ֆինանսական մեծ ճգնաժամի վիճակում, և ֆիլմեր նկարահանելու համար ակնկալվող գումարները կա՛մ բացակայում էին, կա՛մ չէին բավականացնում։ Ես սկսեցի գովազդային հոլովակներ նկարահանել, այնուհետև աշխատանքի առաջարկ ստացա հեռուստատեսությունից, որտեղ ընթանում էին ամերիկյան «911» հեռուստանախագծի ռուսական տարբերակի նկարահանման աշխատանքները։ Հենց այդ նախագիծն էլ առիթ հանդիսացավ, որ մուտք գործեմ հեռուստատեսություն՝ սպասելով ավելի նպաստավոր ժամանակների, երբ հնարավորություն կունենայի զբաղվել նաև կինոյով։
- Ե՞րբ եք նկարահանել Ձեր առաջին ֆիլմը։
- Դեռևս ուսանողության տարիներին, երկրորդ կուրսում սովորելիս, և դա մի անմոռանալի փորձառություն էր ինձ համար։ Կինոժապավենի վրա նկարահանված այդ կարճամետրաժ ֆիլմում նպատակ ունեինք ներառել հնարավորինս մեծ թվով հատուկ էֆեկտներ։ Ինչևէ, մեր նկարահանումներն ընթացան Յարոսլավլում, և աշխատանքային վառ տպավորությունների պակաս, իհարկե, չունեցանք, քանի որ ես և իմ երկու օպերատորները նկարահանում էինք և՛ ուղղաթիռից, և՛ հսկայական վերամբարձ կռունկից, և՛ այլ վտանգավոր դիրքերից։ Հիշում եմ, որ նկարահանումների հաջող ավարտից հետո իմ օպերատորներից մեկն ասաց, թե այլևս չի աշխատի ինձ հետ, քանզի դա սպառնալիք է պարունակում իր կյանքի համար։
- Ձեր ճանաչմանը մեծապես նպաստեց ռուսաստանյան «Կուլտուրա» ալիքով հեռարձակվող «Ավելին, քան սերը» հեռուստավավերագրական ֆիլմաշարը, որի թողարկումներից ամեն մեկը նվիրված է որևէ հանրահայտ զույգի կյանքի ու սիրո պատմությանը։ Որպես ռեժիսորի՝ Ձեզ ինչո՞վ գրավեց այս հեռուստանախագիծը։
- Իհարկե, այս նախագիծը, որքան էլ այն սիրված լինի ու մեծ լսարան ունենա, չես անվանի իսկական վավերագրական կինո։ Սակայն մենք փորձում ենք առավելագույնս ստեղծագործ մոտեցում ցուցաբերել այն պատրաստելիս։ Վավերագրական կինոն ենթադրում է ավելի մեծ խորություն և կերպավորման ավելի մեծ ազատություն, բացի այդ՝ վավերագրական կինոյի պարագայում ժամանակային սահմանափակումներն այնքան խիստ չեն, որքան նմանօրինակ հեռուստաֆիլմերի պարագայում է։ Եթե անցյալում տեղեկություններ քաղելու հիմնական աղբյուրը գրադարաններն էին, թանգարանները և այլն, ապա այժմ այդ ամենին զգալիորեն փոխարինելու է եկել համացանցը, որը նյութերի ու լուսանկարների որոնողական ծավալուն աշխատանք է պահանջում։ Այս հեռուստանախագիծն ինձ գրավում է ոչ միայն թեմատիկայի լրջությամբ և ամեն անգամ ստեղծագործական նոր միջոցներ գտնելու հնարավորությամբ, այլև սեփական գիտելիքը հարստացնելու, անվանի մարդկանց մասին բացառիկ փաստեր բացահայտելու օգտակարությամբ։ Իհարկե, ժամանակակից հերոսների պարագայում մեր աշխատանքն ավելի դյուրին է ընթանում, քանի որ նրանք կամ նրանց մտերիմները տվյալ պատմության կենդանի վկաներն են, մինչդեռ անցյալի հերոսների պարագայում ստիպված ես լինում հետազոտական անհամեմատ ավելի մեծ աշխատանք կատարել, վկայություններ գտնել։ 40 րոպե տևողությամբ այդ ֆիլմ-թողարկումներից յուրաքանչյուրի պատրաստման համար մեզ տրվում է 1-1,5 ամիս ժամանակ։
- Ինչպիսի՞ վերաբերմունք ունեք հեռուստաալիքները հեղեղած սերիալների մասին։ Առիթ ունեցե՞լ եք աշխատելու հեռուստասերիալներում։
- Հեռուստասերիալները մի բոլորովին առանձին մշակույթ են՝ անկախ դրանց որակից և անկախ դրանց հանդեպ մեր վերաբերմունքից։ Անժխտելի է՝ կան սերիալներ, որոնք իրենց բարձր մակարդակով չեն զիջում գեղարվեստական ֆիլմերին և նույնիսկ կարող են համարվել կինոարվեստի նմուշներ, սակայն այդպիսիք շատ քիչ են, ինչը ևս հասկանալի է, քանի որ հեշտ չէ և՛ սցենարի, և՛ ռեժիսուրայի, և՛ դերասանական խաղի առումով նույն մակարդակը պահել մեծաթիվ էպիզոդների ընթացքում։ Ինչ վերաբերում է շարքային սերիալներին, ապա կարող եմ արձանագրել, որ, ըստ իս, դրանց մակարդակը շատ դանդաղ, բայց տարեցտարի բարձրանում է։ Հեռուստասերիալներով ողողված է ոչ միայն մեր, այլև արևմտյան երկրների հեռուստաընկերությունների եթերը։ Դրանց պահանջարկը նախկինի պես մեծ է, և մնում է հուսալ, որ, ապահովելով փոքրիշատե բարձր որակ, դրանք մեծ վնաս չեն տա հանդիսատեսի ճաշակին։ Մ․ Նահանգներում, օրինակ, սերիալների մակարդակի շարունակական վերելքը պայմանավորված է արտադրող ստուդիաների կողմից որոշակի թեմայի մասնագիտացված ընտրությամբ և հետևողական զարգացմամբ, այսինքն՝ որևէ ստուդիա մասնագիտացված է գիտաֆանտաստիկ սերիալների արտադրության գործում, մյուսը՝ սոցիալական, երրորդը՝ խոհարարական, չորրորդը՝ դետեկտիվ, և այլն։
Կա որոշակի ուղղվածություն, և դա դրական դեր է խաղում։ Առհասարակ, հեռուստատեսության որակական ընդհանուր անկումը, որն ամենուր է, պետք չէ պատճառաբանել միայն սերիալների գործոնով։ Ցավոք, ռուսաստանյան հեռուստատեսությունն այդ առումով ևս բացառություն չէ։ Ես առիթ ունեցել եմ աշխատելու սերիալներում և կարող եմ ասել, որ դրանց ստեղծման գործընթացն ի սկզբանե դրված է ոչ արդյունավետ հիմքի վրա, ինչն էլ խանգարում է կայուն որակի ապահովմանը։ Գլխավոր պրոդյուսերը հրավիրում է հեռուստասերիալի նկարահանման համար ընտրված 3 կամ 4 բեմադրող-ռեժիսորներին՝ գլխավոր ռեժիսորի ղեկավարությամբ, և հրահանգում, որ ցնցող արդյունք ապահովեն առաջին 10 էպիզոդների համար՝ չխնայելով դերասաններին, չխնայելով գումարը, չխնայելով ոչինչ։ Երբ հրահանգն ի կատար է ածվում, սկզբնական էնտուզիազմին հաջորդում են պրոդյուսերի անտարբերությունն ու սերիալի որակի կտրուկ անկումը, ինչի պատճառը պարզ է՝ հանդիսատեսին շլացնելու և տվյալ հեռուստաարտադրանքի միջոցով կախվածության մեջ պահելու նպատակն իրագործված է, հանդիսատեսն արդեն բնազդաբար կհետևի շարունակությանը, և այլևս կարիք չկա որակի մասին անհանգստանալու։ Իհարկե, փոքրաթիվ խելացիներ հասկանում են կատարվածը և դադարում դիտել տվյալ սերիալը, բայց գերակշիռ զանգվածը մնում է հեռուստաէկրանների առաջ։
Սերիալների որակական անհամաչափության պատճառներից մեկն էլ տարբեր ռեժիսորների՝ նույն ֆիլմի ստեղծման շուրջ կատարած աշխատանքն է։ Անհնար է, որ նրանք ունենան նույն ոճն ու մոտեցումը, և դա անդրադառնում է սերիալի որակի վրա։ Սերիալը սկսում է հիշեցնել բազմատեսակ ու երբեմն աններդաշնակ կտորներից հավաքված մի խճանկար՝ առանց ոճական միասնության ու ամբողջականության։ Չեմ կարող չնշել բացասական պատճառներից ևս մեկը, որն ինքնին խանգարում է սերիալի որակի ապահովմանը։ Խոսքը պրոդյուսերների շրջանում տարածված տխուր «ավանդույթի» մասին է՝ պարբերաբար և հաճախ առանց որևէ անհրաժեշտության կադրային փոփոխություններ կատարել գործող թիմում։ Կադրային փոփոխությունները չեն կարող լինել ինքնանպատակ, դրանք վնասում են ֆիլմին, քանի որ հաճախ բարձրակարգ մասնագետներին փոխարինելու են գալիս անորակները։ Սակայն պրոդյուսերները այդպիսի իրավիճակներում լոկ մի փաստարկ են ներկայացնում՝ սերիալին «թարմ արյուն» է պետք, և մենք ստիպված ենք լինում համակերպվել։
- Ի՞նչ կարծիք ունեք դասական արձակ ստեղծագործությունները սերիալի վերածելու՝ արդի հեռուստատեսությունում բավականին տարածված երևույթի մասին։
- Անկեղծ ասած՝ ես այդօրինակ էկրանավորումներին լուրջ չեմ վերաբերվում։ Գուցեև կոպիտ հնչի, բայց դրանք դիտարկում եմ որպես գրավիչ ուսումնական ձեռնարկ։ Գաղտնիք չէ, որ մերօրյա սերունդը՝ կյանքի բոլորովին այլ ռիթմով և այլ հետաքրքրություններով ապրող, ո՛չ ժամանակ և հաճախ ո՛չ էլ ցանկություն ունի ծավալուն, դժվար ընթերցվող դասական վեպեր կարդալու։ Այդ առումով՝ նմանօրինակ վեպերի բազմասերիանոց էկրանավորումները շատ լավ տարբերակ են՝ ժամանակ տնտեսելու, բովանդակությանը ծանոթանալու, կարճ ասած՝ հաճելին և օգտակարը համատեղելու։ Աուդիոգրքերն այդ իմաստով հարմար չեն, քանի որ արագ են հոգնեցնում, իսկ ֆիլմերը կարող են առհասարակ չհոգնեցնել, եթե ներգրավված են հանրաճանաչ դերասաններ և պատրաստված են դարաշրջանին համահունչ ճոխ, տպավորիչ դեկորացիաներ։ Այդուհանդերձ, ըստ իս՝ սա լուրջ կինեմատոգրաֆ չէ։
- Այդ դեպքում՝ անդրադառնանք լուրջ կինեմատոգրաֆին հավատարիմ հանդիսատեսին, որը շարունակում է սիրել հեղինակային և ոչ թե կոմերցիոն կինոն։ Հեղինակային կինոն հաճա՞խ է ցուցադրվում ռուսաստանյան կինոթատրոնների մեծ էկրաններին, և հաճախելիության ցուցանիշն ինչպիսի՞ն է։
- Եթե ասեմ, թե մեր կինոթատրոններում հաճախ են ներկայացվում հեղինակային ֆիլմեր, ապա, իհարկե, ստած կլինեմ։ Ռուսաստանյան կինոթատրոնների էկրաններին ցուցադրվող ֆիլմերի ընդհանուր թվի 90 տոկոսն ամերիկյան արտադրության են։ Եվրոպական ֆիլմերը, ի տարբերություն անցյալում առկա հարուստ տեսականիի, գրեթե իսպառ բացակայում են մեր կինոթատրոններից։ Ամերիկյան կոմերցիոն կինոյի «հաղթարշավը» հանդիսատեսին զրկել է ընտրության հնարավորությունից։ Նույնը վերաբերում է նաև հայրենական ռեժիսորների հեղինակային ֆիլմերին։ Կինոթատրոնները դրանք պարզապես չեն ընդգրկում ցուցադրվող ֆիլմերի ցանկում։ Այսօր հեղինակային ֆիլմեր դիտելու միակ հնարավորությունը դարձել են կինոփառատոները, որոնք, փաստացի, թույլ չեն տալիս, որ կինեմատոգրաֆը մեռնի։ Սա է մերօրյա իրողությունը։ Իմիջիայլոց, առանձին խոսակցության նյութ է այդօրինակ ֆիլմերի նկարահանման համար գումար հայթայթելու խնդիրը։ Ես իմ գործընկերներից ու ընկերներից շատ-շատերի օրինակով տեսել եմ, թե ինչպիսի դժվարություններ, նույնիսկ ստորացումներ են սպասվում հեղինակային կինո նկարահանել ցանկացողներին։ Երբեմն նկարահանող խումբն անվճար է աշխատում, երբեմն նկարահանումների սկզբում ևեթ սպառվում է այն չնչին գումարը, որ հաջողվել էր ինչ-որ կերպ հայթայթել։
- Ի՞նչ կասեք ֆիլմարտադրությանը հատկացվող պետական ֆինանսավորման մասին։
- Ռեժիսորներին պետության կողմից տրվում է որոշ ֆինանսական աջակցություն, սակայն եթե նույնիսկ հաջողվել է ստանալ այդ ֆինանսավորումը, ապա խնդիրն այն է, որ մինչև ռեժիսորին հասնելը այդ գումարն անցնում է հինգ ատյանով և, «откат»-ի հին, արմատացած մեխանիզմին համապատասխան, յուրաքանչյուր ատյանում նվազում է։ Վերջում ռեժիսորը ստանում է իր ակնկալած գումարի փշրանքները։ Ցավալին այն է, որ նման դեպքերում ոչինչ չես կարող ապացուցել։ Սա մեր իրականությանը բնորոշ «սովորական» երևույթ է։
- Հեղինակային կինոյի համար ինչպիսի՞ հեռանկար եք տեսնում 30 կամ 50 տարի անց։
- Իհարկե, հեղինակային կինոն միշտ էլ գոյություն կունենա, քանի դեռ գոյություն ունի «կինոարվեստ» հասկացությունը։ Խնդիրն այն է, որ կոմերցիայից առանց այդ էլ հեռու այդ կինոն ժամանակի ընթացքում է՛լ ավելի կհեռանա՝ ներփակվելով ինքն իր մեջ և ծառայելով փոքրաթիվ կինոգիտակների շրջանակներին։ Այսինքն՝ իսկական կինոն կդառնա արվեստ լոկ ճշմարիտ գիտակների համար՝ ավելի ու ավելի մեկուսանալով լայն հանդիսատեսից։ Ըստ էության՝ հիմա ևս նույն պատկերն է, սակայն ժամանակը լոկ կխորացնի կինոարվեստի և լայն հանդիսատեսի միջև գոյություն ունեցող անջրպետը։
լուսանկարները՝ ռեժիսորի անձնական արխիվից
COMMENTS