Մանուկների մեծ կինոն. մաս 2-րդ

«Երեխաներն ի ծնե դերասաններ են։ Նրանք մեծ հնարամիտներ են ու երազողներ»։ Քլինթ Իսթվուդ

Մաս երկրորդ

1. «Ես ծնվել եմ, բայց…» (Յասուձիրու Օձու, 1931)
«Umarete wa mita keredo», Ճապոնիա

Ճապոնական կինոյի ամենավառ ներկայացուցիչներից մեկի՝ Յասուձիրո Օձուի ֆիլմերն արծարծում են հիմնականում սերունդների բախման, դրանց տարբերությունների և հակասությունների խնդիրը: Օձուի ֆիլմագրության առաջին լուրջ աշխատանքները սկսել են ի հայտ գալ 1930-ական թթ-ներին՝ համալրելով ճապոնական համր ֆիլմերի շարքը: «Ես ծնվել եմ, բայց…» ֆիլմը այդ շրջանի կինոկտավներից մեկն է. այն պատմում է երկու փոքրիկ եղբայրների մասին, ովքեր իրենց ծնողների հետ Տոկիոյից տեղափոխվում են գավառական բնակավայր և փորձում ինտեգրվել տեղի հասարակությանը: Ինչպես արդեն նշեցինք, Օձուն սիրում է անդրադառնալ սերունդների հարաբերություններին, իսկ ավելի որոշակի՝ կոտրել ճապոնական հասարակության մեջ դարեր շարունակ կարծրացած հայրիշխանության մասին պատկերացումները: Ճապոնիայի պատմությունն ուսումնասիրելիս պարզ է դառնում, որ ֆիլմում արտացոլված այս հովերը նախևառաջ համապատասխանում էին ժամանակի պահանջին: 

Դեռևս պահպանված ֆեոդալիզմից ազատվելու, կրթական համակարգի փոփոխությունների, մասնագիտություն ընտրելու և այլ հնարավորությունները հարված էին հասցնում հայրիշխանությանը, ինչի մասին էլ խոսում է Օձուն: «Ես ծնվել եմ, բայց…» ֆիլմում հայրը ստիպված է ընդունել, որ պարտվել է և ավելի լայն հնարավորություններ պիտի ընձեռի իր որդիներին․ միայն այդ դեպքում փոքրիկները կկարողանան ներել հորը և շարունակել հարգել նրան: Հետաքրքիր է, որ արդեն 1959թ-ին Օձուն ևս մեկ անգամ վերադարձել է նույն սյուժեին և ոճային որոշ փոփոխություններով նկարահանել է ֆիլմի հնչյունային տարբերակը՝ վերնագրելով այն «Բարի լույս»:   

2. «Օրիորդ Բռնություն» (Ալեքսանդրոս Ավրանաս, 2013)
«Miss Violence», Հունաստան

Ալեքսանդրոս Ավրանասին կարելի է ընդգրկել խոստումնալից հույն ռեժիսորների շարքում, քանի որ նրա երկու ֆիլմերը բարձր գնահատականի են արժանացել Հունաստանում, իսկ երկրորդ ֆիլմը Վենետիկի կինոփառատոնի ժամանակ պարգևատրվել է «Արծաթե առյուծով»: Վենետիկյան կինոհանրության կողմից հավանության արժանացած այդ ֆիլմը կոչվում է «Օրիորդ Բռնություն». թվում է, թե հակասական մի վերնագիր՝ հատկապես եթե հաշվի առնենք ֆիլմի սկզբում երևացող «վարդագույն ու դրական» էպիզոդները: Իսկ սյուժեն հետևյալն է. իր տասնմեկերորդ տարեդարձի ժամանակ առաջին հայացքից երջանիկ թվացող աղջնակը ինքնասպանություն է գործում: Տեղի ունեցածի բանալին հանդիսատեսը գտնում է մահացած հերոսուհու քույրերի միջոցով: Երիտասարդ ռեժիսորն այս ֆիլմով ցանկանում է բարձրաձայնել այնպիսի ցավոտ խնդիրների մասին, ինչպիսիք են անչափահաս երեխաների մարմնավաճառությունը, մանկապղծությունն ու արյունապղծությունը: Թեպետ ֆիլմը դրական հույզեր չի առաջացնում հանդիսատեսի սրտում, բայց այն, բացի սուր քննադատական բնույթից, նկարահանված է շատ կոկիկ ու գեղեցիկ, իսկ գլխավոր հերոսուհիներն իրենց կերպարներով լրացնում են բոլոր հնարավոր բացերը:

3. «Իմ շնային կյանքը» (Լասե Հալսթրյոմ, 1985)
«Mitt liv som hund», Շվեդիա

Շվեդիան կինոաշխարհում հայտնի է որպես Ինգմար Բերգմանի հայրենիքը՝ մի ռեժիսորի, ում ֆիլմերը մեկընդմիշտ փոխել են կինոյի զարգացման պատմությունը: Այնուամենայնիվ, բացի նրանից՝ Շվեդիայում կան այլ տաղանդավոր ռեժիսորներ ևս, ովքեր, ցավոք, հաճախ մնում են կինեմատոգրաֆի ամենահոռետես գործիչներից մեկի՝ հանճարեղ Բերգմանի ստվերում: Այդպիսին է Լասե Հալսթրյոմը, ով, իհարկե, զիջում է մեծն Բերգմանին, բայց իր հերթին նկարահանում է հանդիսատեսի համար չափազանց հաճելի և հետաքրքիր ֆիլմեր: «Իմ շնային կյանքը» ֆիլմը պատմում է փոքրիկ ու չարաճճի Ինգմարի մասին, ով ստիպված է տեղափոխվել ապրելու իր մորեղբոր տանը, քանի որ մայրը անբուժելի հիվանդ է: Ֆիլմում կան բազմաթիվ վառ հերոսներ, մանկական անմիջականություն և, ամենակարևորը, անասելի լավատեսություն, որը փոքրիկ Ինգմարի կերպարի գլխավոր հատկանիշներից մեկն է: «Իմ շնային կյանքն» արժանացել է «Ոսկե գլոբուս» մրցանակի՝ որպես լավագույն օտարալեզու ֆիլմ։ 

4. «Որբերը» (Քարզան Քադեր, 2012)
«Bekas», Իրաք (Հյուսիսային Իրաքի Քրդական ինքնավարություն)

Արդեն մի քանի տասնամյակ է, ինչ քրդական հարցը գտնվում է համաշխարհային հասարակության ուշադրության կենտրոնում: Քրդերը, ովքեր հիմնականում կենտրոնացած են չորս պետություններում, այն է՝ Թուրքիա, Իրան, Իրաք և Սիրիա, անկախ միմյանց հետ ունեցած հակասություններից՝ ունեն մեկ գլխավոր նպատակ՝ ներկայանալ աշխարհին իրենց մշակույթով, պատմությամբ ու խնդիրներով: Տեղական ինքնավարման առավելություններով հատկապես աչքի է ընկնում Իրաքի քրդական համայնքը, որն սկսել է ձևավորել իր կինեմատոգրաֆը։ «Որբերը» ֆիլմը, որը նկարահանել է երիտասարդ քուրդ ռեժիսոր Քարզան Քադերը, սկզբում եղել է կարճամետրաժ և հանդիսացել է Քադերի դիպլոմային աշխատանքը, սակայն շուտով երիտասարդը որոշել է նկարահանել նույն ֆիլմի լիամետրաժ տարբերակը՝ արդյունքում մրցանակի արժանանալով Դուբայի կինոփառատոնում: Ֆիլմը պատմում է երկու եղբայրների մասին, ովքեր, դիտելով Սուպերմենի մասին կինոնկարներից մեկը, որոշում են գնալ Ամերիկա և խնդրել վերջինիս՝ նախ պատժելու իրենց թշնամիներին, որոնց ցուցակը գլխավորում է Սադամ Հուսեյնը, այնուհետև՝ վերակենդանացնելու իրենց ծնողներին: Թեև ֆիլմը տեղ- տեղ սենտիմենտալ է, և զգացվում է իրանական կինեմատոգրաֆի բացահայտ ազդեցությունը, բայց սա մի բարի և լավատեսությամբ լի կինոկտավ է, որը գովերգում է միմյանց օգնելու պատրաստակամությունն ու երազելու կարողությունը: 

5. «Արգենտինական տանգո» (Գորան Պասկալևիչ, 1992)
«Tango argentino», Սերբիա

Հետաքրքիր է, որ 1990-ականների սերբական ֆիլմերի հիմնական մասն աչքի է ընկնում յուրօրինակ զգացմունքայնությամբ, անմիջականությամբ ու ջերմությամբ: Այս բնորոշումներն ուղղակիորեն վերաբերում են ոչ միայն Էմիր Կուստուրիցային, այլև Գորան Պասկալևիչին, ում ֆիլմերը մեծ հավանության են արժանանում բոլոր երկրներում և կինոփառատոներում: Բացառություն չի կազմում նաև «Արգենտինական տանգոն», որը «Հանդիսատեսի համակրանք» մրցանակին է արժանացել Վենետիկի կինոփառատոնում: Այս՝ առաջին հայացքից շատ թեթև, բայց իրականում ծայրահեղ խոր կինոկտավը պատմում է Նիկոլայի մասին, ով, թվում է, ընտանիքի միակ հասուն անդամն է և ունի հրաշալի մարքեթինգային մտածելակերպ, մինչդեռ նրա թեթևամիտ ծնողները խճճվել են իրենց խնդիրների մեջ: Շուտով Նիկոլան սկսում է շփվել իրենց քաղաքում բնակվող մի քանի ծերուկների հետ, ովքեր լրիվ միայնակ են մնացել իրենց երեխաների անտարբերության և սառնասրտության պատճառով: 

Իր մանկական անմիջականության, մաքրության ու ընկերասիրության շնորհիվ երեխան կարողանում է ծերուկների մեջ արթնացնել ինքնավստահությունն ու այն բոլոր բարի զգացումները, որոնք վերջիններս քնեցրել էին երկարամյա միայնության արդյունքում: Թեև ֆիլմը շատ գեղեցիկ է և միայն ջերմ զգացմունքներ է առաջացնում դիտողի սրտում, սակայն, միաժամանակ, ռեժիսորը այդ եղանակով կարողանում է խոսել նաև տարբեր կարևոր խնդիրների մասին՝ ավագ և երիտասարդ սերնդի երկխոսության,  ծերացած ծնողների նկատմամբ անտարբերության, նրանցից ազատվելու և նրանց ունեցվածքին տիրանալու մոլի ցանկության և այլնի, ինչին, ցավոք, հաճախ ականատես ենք լինում մեր առօրյայում: 

6. «Գնա և նայիր» (Էլեմ Կլիմով, 1985)
«Иди и смотри», Բելառուս (ԽՍՀՄ)

Էլեմ Կլիմովի «Գնա և նայիր» ֆիլմը համաշխարհային պատմության ընթացքում տեղի ունեցած ամենասարսափելի պատերազմի մասին պատմող ամենառեալիստական ֆիլմերից մեկն է, որը գերազանցում է Թերենս Մալիքի և Սթիվեն Սփիլբերգի հանրահայտ կինոպատումները (երկու տաղանդավոր ռեժիսորներն էլ ընդունում են, որ խորապես ազդվել են Կլիմովի ֆիլմից): «Գնա և նայիր» դրաման պատկերում է 1943թ-ին Բելառուսի տարածքում տեղի ունեցած նացիստական ռազմական գործողությունները, որոնց հետևանքով, ըստ որոշ աղբյուրների, զոհվել է ավելի քան երկու միլիոն մարդ, ընդ որում՝ խոսքը հիմնականում վերաբերում է խաղաղ բնակչությանը՝ կանանց և երեխաներին: Գլխավոր հերոսը՝ դեռահաս Ֆլյորան, որոշում է միանալ տեղի պարտիզանական շարժմանը՝ չանսալով մոր հորդորներին: Արդեն պատերազմի ավարտից հետո մենք տեսնում ենք խելագարված, ալեհեր և կնճռոտ Ֆլյորային, ով այդպիսին է դարձել պատերազմի արհավիրքների պատճառով: Ֆիլմը չափազանց խոր հոգեբանական ազդեցություն է թողնում, քանի որ հարուստ է բռնության, մահվան, խոշտանգումների ռեալիստական տեսարաններով և լիովին հիմնված է իրական փաստերի վրա: Ռեժիսորը կարողացել է նման արդյունքի հասնել ոչ միայն նյութի մանրամասն ուսումնասիրության և տաղանդավոր օպերատոր Ալեքսեյ Ռոդիոնովի էքսպերիմենտալ աշխատանքի շնորհիվ, այլև այն պատճառով, որ ծնունդով Ստալինգրադից է (ներկայում՝ Վոլգոգրադ) և անձամբ է զգացել պատերազմի ողջ սարսափը:

7. «Ալիսա» (Յան Շվանկմայեր, 1988) 
«Něco z Alenky», Չեխիա (Չեխոսլովակիա)

Լուիս Քերոլի անմահ ստեղծագործությունն ունի տարբեր էկրանավորումներ, որոնց շարքում առանձնահատուկ տեղ է զբաղեցնում չեխ հանրահայտ ռեժիսոր և անիմատոր Յան Շվանկմայերի աշխատանքը: Վերջինս բազմիցս խոսել է այն մասին, որ «Ալիսայի» հիմնական բոլոր էկրանավորումներն, ըստ իր կարծիքի, սխալ են, քանի որ պատմությունը ներկայացնում են որպես հեքիաթ՝ ներդնելով բարոյախրատական իմաստ: Մինչդեռ «Ալիսան հրաշքների աշխարհում» ստեղծագործությունը մի երազ է, որն ամփոփում է հերոսուհու վախերն ու թաքնված ցանկությունները: Իր այս մոտեցմամբ առաջնորդվելով՝ Յան Շվանկմայերը նկարահանել է սյուրռեալիստական տարրերով ողողված սեփական տարբերակը, որը, միևնույն ժամանակ, ռեժիսորի առաջին լիամետրաժ աշխատանքն է: Ֆիլմը, որը տեղ-տեղ համալրված է նաև անիմացիայով, հիշարժան է, գունեղ ու սրամիտ: Այն ոգեշնչման առարկա է դարձել այնպիսի ռեժիսորի համար, ինչպիսին է Թերի Գիլիամը՝ մեկ անգամ ևս բարձր պահելով չեխական կինեմատոգրաֆի վարկանիշը: Ի դեպ, Art Film Gallery-ն բացառիկ հնարավորություն է ընձեռում չեխական կինոյի սիրահարներին՝ աշնան առաջին երկու ամիսների ընթացքում դիտելու Չեխիայի կինեմատոգրաֆի լավագույն նմուշները։ 

8. «Մոռացվածները» (Լուիս Բունյուել, 1950) 
«Los Olvidados», Մեքսիկա

Լուիս Բունյուելի մեծության, նրա ֆիլմերի բազմաժանրության, դրանց համաշխարհային արժեքի մասին կարելի է անդադար խոսել: Ինչպես հայտնի է, նա իր ստեղծագործական ուղին սկսել է Ֆրանսիայում, մի քանի տարի աշխատել է Մեքսիկայում, ապա վերադարձել Եվրոպա: Եթե անդրադառնանք նրա գործունեության միայն մեքսիկական շրջանին, ապա հարկ է առանձնացնել «Մոռացվածները» ֆիլմը, որը համարվում է մեքսիկական կինեմատոգրաֆի լավագույն գործերից մեկը և ընդգրկված է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի «Աշխարհի հիշողություն» ծրագրում: «Մոռացվածները» պատմում է Մեխիկոյի հետնախորշերում բնակվող երեխաների ու դեռահասների մասին, ովքեր, գտնվելով ծայրահեղ աղքատության մեջ, դիմում են բռնության, գողության և այլ հանցագործությունների՝ այդ եղանակով ապրուստ հայթայթելով: Սակայն այդ սովորույթը շատ շուտով դառնում է բնավորության բնորոշիչ հատկանիշ, և հանդիսատեսը կռահում է, որ այս երեխաները փրկություն չունեն: Սյուժեի հիմքում ներկայացված են երիտասարդ Պեդրոյի հարաբերությունները մոր, տեղի հանցագործ խմբակի և դրա ղեկավար Ժաիբոյի հետ: 

Ֆիլմը չափազանց սուր քննադատության է արժանացել մեքսիկական հասարակության կողմից, որը նույնիսկ պահանջում էր երկրից արտաքսել Բունյուելին, քանի որ համարում էր, թե օտարերկրացի ռեժիսորը բացասական գույներով է ներկայացրել Մեքսիկան և աղավաղել է իրականությունը: Միայն Կաննի կինոփառատոնում ձեռք բերված մի քանի մրցանակները կարողացան մեղմել մեքսիկացիների բարկությունը, և ֆիլմը սկսեցին ցուցադրել կինոթատրոններում: Հետաքրքիր է, որ 2000-ական թթ-ներին մեքսիկական արխիվներից մեկում հայտնաբերվել է նաև ֆիլմի ավարտի այլընտրանքային տարբերակը, որտեղ ֆիլմը դրական ավարտ է ունենում: Կորսված էպիզոդը այժմ հնարավոր է գտնել Youtube-ում:    

9. «Գերմանիա, 0 թվական» (Ռոբերտո Ռոսելինի, 1948)
«Germania anno zero», Իտալիա

«Գերմանիա, 0 թվականը», որը Ռոբերտո Ռոսելինիի պատերազմական եռագրության վերջին ֆիլմն է, համարվում է իտալական նեոռեալիզմի ամենալավ նմուշներից մեկը: Ի տարբերություն եռագրության մյուս ֆիլմերի («Հռոմը բաց քաղաք է» և «Համերկրացին»)՝ գործողությունները տեղի են ունենում ոչ թե Իտալիայում, այլ Բեռլինում (չնայած նկարահանումների մի մասն անցկացվել է Հռոմում)։ Ֆիլմը նվիրված է ռեժիսորի իննամյա որդու հիշատակին: Գլխավոր հերոսը փոքրիկ Էդմունդն է, ով փորձում է գոյատևել հետպատերազմյան Գերմանիայում՝ իր ուսերին կրելով ողջ ընտանիքի մասին հոգ տանելու բեռը: Շուտով երեխան հանդիպում է իր ֆաշիստ ու մանկապիղծ ուսուցչին, ով սկսում է նացիստական քարոզ կարդալ այն մասին, թե թույլերը պետք է մահանան (իսկ Էդմունդի հայրը հիվանդ էր), և երեխան որոշում է սպանել հորը: Յուրաքանչյուրը կարող է ֆիլմը յուրովի մեկնաբանել. քանզի երեխայի հայրը ևս զինվորական է եղել, վերջինիս սպանությունը կարելի է դիտարկել որպես Գերմանիայի անցյալի վերացում և պատմության նոր էջ: 

Կինոքննադատներից ոմանք համարում են, թե, սպանելով հորը, տղան մնում է անմեղ, քանի որ հայրը մի քանի անգամ ցանկություն է հայտնում մահանալու և հանգիստ թողնելու իր երեխաներին: Այդպիսով, Էդմունդն անսում է ուսուցչի քարոզներին, միևնույն ժամանակ կատարում է հոր ցանկությունը՝ դառնալով սուրբ: Ոչ միանշանակ են նաև կարծիքները ֆիլմի մասին. եթե Չապլինը և Բերտոլուչին այն ընդգրկել են իրենց սիրելի ֆիլմերի շարքում, ապա ֆրանսիացի ամենաճանաչված կինոքննադատներից մեկն այն անվանել է «Ռոսելինիի սևագիր»: Այնուամենայնիվ, բոլորին խորհուրդ է տրվում դիտել այս ֆիլմը՝ հասկանալու, թե այն ինչ նշանակություն է ունեցել հեղինակի համար:

10. «Հրեշները» (Թերեզա Վիլավերդե, 1998)
«Os mutantes», Պորտուգալիա

Թաքնված գոհարներով հարուստ է նաև պորտուգալական կինեմատոգրաֆը, որը կապում են հիմնականում այնպիսի անունների հետ, ինչպիսիք են Մանուել դե Օլիվեյրան, Ժուան Սեզար Մոնտեյրուն, Պեդրո Կոստան և այլք: Այդուհանդերձ, կան նաև ոչ այսչափ ճանաչված ռեժիսորներ, ում աշխատանքները ևս արժանի են ուշադրության: Այդօրինակ ռեժիսորներից է Թերեզա Վիլավերդեն՝ իր «Հրեշները» սոցիալական դրամայով, որը պատմում է երեք դեռահասների՝ Անդրեայի, Պեդրոյի և Ռիկարդոյի մասին: Նրանք ոչ մեկին պետք չեն․ լքված են իրենց ծնողների, հասարակության կողմից, չեն կարողանում ինտեգրվել «սովորական» կյանքին: Այս երեքը ասես այլմոլորակայիններ կամ հրեշներ լինեն, որոնք իրենց ներսում կուտակել են գերբնական ուժ (գուցե՝ գերբնական ցավ) և ցանկանում են մի կերպ ազատվել դրանից: Ֆիլմը չափազանց ծանր է ու ճնշող և հոգեբանական մեծ ազդեցություն է գործում հանդիսատեսի վրա: 

11. «Վառ ամառային օր» (Էդվարդ Յանգ, 1991)
«Gǔlǐng jiē shàonián shārén shìjiàn», Թայվան

Հեռավոր Արևելքում գտնվող Թայվան փոքրիկ կղզին ունի շատ հարուստ պատմություն. այն երկար տարիներ եղել է Ճապոնիայի տիրապետության ներքո, իսկ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո հանձնվելով Չինաստանին՝ դարձել է հանգրվան այն բոլոր քաղաքական գործիչների, ինտելեկտուալների համար, ովքեր չէին ցանկանում ապրել կոմունիստական Չինաստանում: Այս ամենի իմացությունը շատ կարևոր է թայվանյան կինեմատոգրաֆը հասկանալու համար, քանի որ այն ամփոփում է պատմական բոլոր իրադարձությունների արտացոլանքը: Թայվանյան կինեմատոգրաֆի մասին սկսեցին խոսել 1980-ական թթ-ներին, երբ համաշխարհային կինոհասարակությունը ծանոթացավ Էդվարդ Յանգի և Հոու Սյաո-Սյանի ֆիլմերին: Վերոնշյալ երկու ռեժիսորների ֆիլմերի շարքում հատուկ տեղ է հատկացվում «Վառ ամառային օր» դրամային (սա Արևմուտքում տարածված վերնագիրն է և փոխառված է Էլվիս Փրեսլիի «Are You Lonesome Tonight?» երգից), որն աննախադեպ երևույթ է թայվանյան կինեմատոգրաֆում ոչ միայն իր տևողության պատճառով (համարյա չորս ժամ), այլև նկարահանումներում ընդգրկված ավելի քան հարյուր ոչ պրոֆեսիոնալ դերասանների շնորհիվ: 

Բազմակողմանի են նաև ֆիլմում արծարծվող խնդիրները. թեև ֆիլմի նկարագրության մեջ գրված է, որ այն հիմնականում վերաբերում է Թայպեյի երիտասարդական հանցագործ խմբակների պայքարին, սակայն «Վառ ամառային օրը» ներկայացնում է նաև Թայվանի պատմական անցյալն ու ներկան, դրանց ազդեցությունը կղզու բնակիչների կյանքի ու հոգեբանության վրա, ինչն էլ ուղղակիորեն անդրադառնում է երիտասարդ սերնդի դաստիարակությանը կամ, ավելի ճիշտ, դրա բացակայությանը: Ֆիլմը հրաշալի բնութագրվում է սկզբում հայտնվող ենթագրերի միջոցով. «1949թ-ի քաղաքացիական պատերազմում Չինաստանի կոմունիստներին պարտված Ազգային կառավարության հետ միասին միլիոնավոր բնիկ չինացիներ գաղթեցին Թայվան: Նրանց երեխաները մեծանում էին անհանգիստ միջավայրում, ինչի պատճառը ծնողների անվստահությունն էր ապագայի հանդեպ։ Նրանցից շատերը փողոցային հրոսակներ էին կազմավորում՝ հույս ունենալով գտնել իրենց ինքնությունը, ինչպես նաև ուժեղացնել սեփական անվտանգության զգացողությունը»: 

12. «Ճայակ» (Բուդևեյն Քոոլե, 2012)
«Kauwboy», Հոլանդիա

«Ճայակը» երիտասարդ ռեժիսոր Բուդևեյն Քոոլեի առաջին լիամետրաժ ֆիլմն է, որը մեծագույն ջերմությամբ է ընդունվել թե՛ Հոլանդիայում, թե՛ Բեռլինի միջազգային կինոփառատոնում: Թեև առաջին հայացքից կարող է թվալ, թե ֆիլմը որոշ նմանություն ունի Քեն Լոուչի «Կեսի» հետ, բայց դա թյուր կարծիք կլինի, քանի որ այս երկու ֆիլմերի միջև եղած միակ նմանությունը երկու հերոսների մեծ սերն է իրենց թռչունների հանդեպ: «Ճայակը» փոքրիկ Յոյոյի մասին է, ով օրվա մեծ մասն անցկացնում է միայնակ, քանի որ նրա հայրը աշխատում է, իսկ մայրը համերգներով շրջագայում է Ամերիկայում: Շուտով երեխան գտնում է ճայակին և որոշում պահել նրան՝ հակառակ հոր կարծիքին, ով կտրականապես դեմ է ցանկացած ընտանի կենդանի պահելուն: Այս գեղեցիկ ֆիլմը ութսուն րոպեների ընթացքում պատրաստակամորեն բացում է հանդիսատեսին հետաքրքրող բոլոր գաղտնիքները, և մենք հասկանում ենք, որ այն ամբողջությամբ պայքար է կորստի, սգի ու դժբախտության դեմ, պայքար, որի ժամանակ ամեն մեկը գործում է, ինչպես կարող է՝ լինի դա այլընտրանքային իրականություն, թե կտրական մերժում ու մոռացություն:

13. «Թմբուկ խփելով» (Դևիդ Հիքսոն, 2003)

«Beat the Drum», Հարավաֆրիկյան Հանրապետություն

Աֆրիկյան ավանգարդիստական կինեմատոգրաֆին ծանոթանալ ցանկացողները հաճախ բախվում են որոշ դժվարությունների հետ, երբ ցանկանում են համացանցում գտնել այդ հետաքրքրաշարժ գործերը։ Փոխարենը՝ նրանց առաջարկվում են վերջին տարիներին ԱՄՆ-ի կամ Կանադայի հետ համատեղ նկարահանված ֆիլմեր: Դրանք հիմնականում ներկայացնում են «աղքատ, սոված, հանցագործ, անգրագետ ու դժբախտ» աֆրիկյան հասարակությունը, ինչը մեծ դժգոհություն է առաջացնում բուն Աֆրիկայում: «Թմբուկ խփելով» ֆիլմը ևս նկարահանվել է ԱՄՆ-ի աջակցությամբ, ինչի ազդեցությունը զգացվում է: Այնուամենայնիվ, ի տարբերություն վերջին տարիներին տարածում գտած աֆրիկյան ֆիլմերի, «Թմբուկ խփելով» դրաման շատ բարի ու լուսավոր ֆիլմ է՝ չնայած անդրադառնում է 21-րդ դարի ամենասարսափելի հիվանդություններից մեկին՝ ՁԻԱՀ-ին: 

Պատմությունը ներկայացնելով փոքրիկ Մուսայի աչքերով՝ ռեժիսորը խոսում է նաև Հարավային Աֆրիկայում տարածված ռասայական խտրականության, անչափահասների նկատմամբ ոտնձգությունների, կրթական ցածր մակարդակի մասին՝ տեղ-տեղ ծանոթացնելով նաև աֆրիկյան գեղեցիկ ավանդույթներին ու հավատալիքներին: Ուշագրավ է, որ ֆիլմի վաճառքից հավաքված գումարի մեծ մասը պրոդյուսերական կազմը նվիրաբերել է Աֆրիկայում նոր գյուղի կառուցմանը, և գյուղն անվանվել է «Թմբուկ խփելով»: Այնտեղ կան բնակելի տներ, դպրոց և մանկական խաղահրապարակ:

14. «Մայրիկ, ես քեզ սիրում եմ» (Յանիս Նորդս, 2013)

«Mammu, es Tevi milu», Լատվիա

Մոր և որդու հարաբերությունների մասին է պատմում «Մայրիկ, ես քեզ սիրում եմ» լատվիական ֆիլմը, որն առաջին անգամ ցուցադրվել Բեռլինի կինոփառատոնում՝ արժանանալով հատուկ մրցանակների, ապա Լատվիայի կողմից առաջադրվել է «Օսկարի», սակայն չի ընտրվել: Գլխավոր հերոսը՝ տասներեքամյա Ռայմոնդը, ցանկանում է թաքցնել դպրոցում ստացած նկատողությունը՝ օրագրի էջերից պոկելով հոգեբանի գրառումը: Ինչպես հայտնի է, մեկ սուտը հաճախ վերածվում է ստերի մի ամբողջ շարանի, որից ազատվելու միակ հնարավորությունը անկեղծ խոստովանությունն է: Ի վերջո, երեխան իր մեջ ուժ է գտնում կատարելու այդ քայլը՝ միևնույն ժամանակ անկեղծության դրդելով մորը: Ֆիլմը չափազանց ուսուցողական է և նախատեսված է ողջ ընտանիքի դիտման համար, քանի որ թե՛ երեխաները, թե՛ ծնողները շատ բան կարող են սովորել փոքրիկ Ռայմոնդի օրինակից:

15. «Ավազահանքերի գեներալները» (Սեսիլիա Ամադու, 2011)

«Capitães da Areia», Բրազիլիա

Վերջում չէինք կարող չանդրադառնալ բրազիլական կինեմատոգրաֆին, որն ամփոփում է Բրազիլիային բնորոշող բոլոր տարրերը՝ խայտաբղետ էթնիկ կազմը, մշակույթն ու ավանդույթները, պատմությունը (որը հարուստ է եղել աշխատավորների և գյուղացիների ապստամբություններով, որոնց հիմնականում հաջորդել են դաժան ջարդերը), մոլեռանդ կաթոլիկությունը և դրան հակասող բազում կրոնական աղանդներն ու հեթանոսական հավատալիքները: Այս ամենը կարող ենք տեսնել բրազիլական կինոյի «Նոր ալիքում» և, հատկապես, Գլաուբեր Ռոշայի ֆիլմերում, որոնց շարքում երեխաների մասին պատմող ֆիլմեր հազվադեպ են հանդիպում: Մինչդեռ վերոնշյալ բոլոր հատկանիշները կարելի է գտնել բրազիլացի ամենաճանաչված գրողներից մեկի՝ Ժորժի Ամադուի ստեղծագործություններում: Վերջինիս «Ավազահանքերի գեներալները» ստեղծագործությունը սիրված է ողջ աշխարհում, և հենց այդ վեպի հիման վրա էլ նկարահանված է ֆիլմը, որը ներառել ենք այս ցանկում: Սա Ամադուի վեպի երրորդ էկրանավորումն է, և այս անգամ որպես ռեժիսոր ու սցենարի հեղինակ հանդես է եղել գրողի թոռնուհին՝ Սեսիլիա Ամադուն: «Ավազահանքերի գեներալները» պատմում է Բրազիլիայի փողոցներում ապրող անտուն երեխաների առօրյայի մասին․ նրանք զբաղվում են խաբեբայությամբ, դրամահատությամբ ու գողությամբ: Բնական է, որ հարյուր րոպեների ընթացքում անհնար է վերարտադրել բազմակողմանի գրական ստեղծագործությունը, սակայն ռեժիսորը կարողացել է ցուցադրել սյուժեի կարևորագույն կետերը՝ դա անելով բնության դրախտային տեսարանների և օպերատորական հետաքրքիր լուծումների օգնությամբ։

Մանուկների մեծ կինոն. մաս 1

Սոնա Կարապողոսյան